Του Ελευθέριου Χονδρού,
Οι επιδεινούμενες παραβιάσεις των ψηφιακών δικαιωμάτων στα Βαλκάνια έχουν βαθιές και εκτεταμένες επιπτώσεις στις ζωές των ανθρώπων, εντείνοντας υπάρχουσες προκλήσεις στα ανθρώπινα δικαιώματα και δημιουργώντας νέες. Αυτά ήταν μερικά από τα ανησυχητικά συμπεράσματα, που παρουσιάστηκαν από εκπροσώπους των μέσων, της Κοινωνίας των Πολιτών και διεθνών οργανισμών, κατά τη διάρκεια του Digital Rights Annual Conference του BIRN στα Τίρανα, Αλβανία. Το συνέδριο ανέδειξε τα ευρήματα της έκθεσης Digital Rights Violations Annual Report 2023—2024, η οποία όχι μόνο περιγράφει την τρέχουσα κατάσταση, αλλά και προβλέπει μελλοντικές τάσεις.
Η Ena Bavcic, επικεφαλής έρευνας για τα Ψηφιακά Δικαιώματα του BIRN, τόνισε πως οι παραβιάσεις των ψηφιακών δικαιωμάτων επηρεάζουν την καθημερινότητα, επιδεινώνοντας συστημικά προβλήματα. Τα βασικά ζητήματα, τα οποία εντοπίστηκαν, ήταν η παραπληροφόρηση, η ρητορική μίσους, οι κυβερνοεπιθέσεις και η κακόβουλη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης (AI). Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στην AI, η οποία χρησιμοποιείται πλέον για να ενισχύσει την πολυπλοκότητα τέτοιων παραβιάσεων από ηλεκτρονικές απάτες έως βίντεο, που παραποιούν την ταυτότητα ατόμων. Σύμφωνα με τη Bavcic, η AI είναι ήδη εδώ και οι εφαρμογές της ενάντια σε πολιτικούς, δημοσιογράφους και ευάλωτες ομάδες, όπως γυναίκες και LGBTQ+, αυξάνονται με ανησυχητικούς ρυθμούς.
Ένα από τα πιο ανησυχητικά παραδείγματα είναι η εξάπλωση των deepfake βίντεο, τα οποία έχουν γίνει όπλο εναντίον γυναικών και LGBTQ+ ατόμων, ενισχύοντας την παρενόχληση και τους επιβλαβείς στερεοτύπους. Η Bavcic προειδοποίησε ότι καθώς η τεχνολογία εξελίσσεται, οι κακόβουλες εφαρμογές της AI θα κυριαρχήσουν στην ψηφιακή ατζέντα των επόμενων χρόνων.
Στο επίκεντρο της συζήτησης βρέθηκαν και οι νομοθετικές αλλαγές, οι οποίες επιδεινώνουν το τοπίο των ψηφιακών δικαιωμάτων. Ο Gurkan Ozturan, Media Freedom Monitoring Officer στο European Centre for Press and Media Freedoms, σημείωσε ότι πολλές απ’ αυτές τις αλλαγές περνούν χωρίς δημόσιο διάλογο, στοχεύοντας δυσανάλογα ήδη περιθωριοποιημένες ομάδες, όπως οι γυναίκες και τα LGBTQ+ άτομα. Επικαλέστηκε πρόσφατα παραδείγματα από την Τουρκία, όπου προτάσεις για νόμους τύπου Ρωσίας, που χαρακτηρίζουν οργανώσεις με ξένη χρηματοδότηση ως «ξένους πράκτορες», εγείρουν σοβαρές ανησυχίες. Παρόμοιες τάσεις παρατηρούνται στην Ουγγαρία και στη Σερβική Δημοκρατία της Βοσνίας.
Οι ακτιβιστές, οι οποίοι συμμετείχαν στο συνέδριο, έδωσαν έμφαση στο προσωπικό κόστος αυτών των παραβιάσεων, μοιράζοντας ιστορίες, που αποκαλύπτουν τις ανθρώπινες συνέπειες της παραπληροφόρησης και της διαδικτυακής παρενόχλησης. Η Xheni Karaj, διευθύντρια της LGBTQ+ οργάνωσης Aleanca στην Αλβανία, περιέγραψε τις σοβαρές απειλές, τις οποίες δέχτηκε διαδικτυακά, λόγω της ακτιβιστικής της δράσης. Μετά από μία εμφάνιση στα μέσα, όπου μίλησε για την πιθανότητα υιοθέτησης ενός συστήματος στην Αλβανία για γονεϊκές καταχωρίσεις, που αναγνωρίζουν το «Γονέας 1» και «Γονέας 2», τα λόγια της διαστρεβλώθηκαν. Τα πρωτοσέλιδα την κατηγόρησαν ότι θέλει να καταργήσει την παραδοσιακή οικογένεια από τη νομοθεσία της χώρας, προκαλώντας κύμα απειλών θανάτου.
Η Karaj εξήγησε ότι τέτοιες παραπλανητικές εκστρατείες δεν πλήττουν μόνο τους ίδιους τους ακτιβιστές, αλλά και τα κινήματα, τα οποία εκπροσωπούν. Οι ψυχολογικές συνέπειες και ο φόβος, που δημιουργούν, εμποδίζουν τον διάλογο και την πρόοδο στα δικαιώματα, οδηγώντας σε ακόμη μεγαλύτερη απομόνωση των ευάλωτων ομάδων.
Παρά τις ζοφερές αυτές συνθήκες, διατυπώθηκε και μία συγκρατημένη αισιοδοξία. Η Bavcic τόνισε ότι η έκθεση του BIRN αποτελεί ένα εργαλείο για να αναδειχθούν βήματα, τα οποία μπορούν να γίνουν για ένα ασφαλέστερο διαδίκτυο. Είναι μια πρόσκληση για δράση, ώστε Κυβερνήσεις, οργανώσεις και η διεθνής κοινότητα να συνεργαστούν για ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις.
Η έκθεση και το συνέδριο υπενθυμίζουν με έντονο τρόπο ότι τα ψηφιακά δικαιώματα είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η αντιμετώπιση αυτών των παραβιάσεων απαιτεί όχι μόνο νομικές και τεχνολογικές λύσεις, αλλά και μία πολιτιστική αλλαγή προς μεγαλύτερη διαφάνεια, λογοδοσία και συμπερίληψη. Μόνο μ’ αυτόν τον τρόπο, το διαδίκτυο μπορεί να γίνει ένας χώρος ασφαλής και δίκαιος για όλους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Vulnerable Groups Bear Brunt of Digital Rights Violations in Balkans, Conference Hears, διαθέσιμο εδώ
- Vulnerable Groups Bear Brunt of Digital Rights Violations in Balkans, Conference Hears, Pristina Insight, διαθέσιμο εδώ
