Της Μαριάνθης Κοκοράκη,
Στην σημερινή εποχή, όλοι κάποια στιγμή στην ζωή μας, έχουμε ακούσει την περίφημη φράση: «Ξύπνησε ο Εγκέλαδος» ή «χτύπησε ο Εγκέλαδος στην τάδε περιοχή», όταν πρόκειται για κάποιον ισχυρό σεισμό. Τι σημαίνει, όμως, η λέξη Εγκέλαδος; Πρόκειται, λοιπόν, για την σύντμηση δύο λέξεων, δηλαδή του «έγκειμαι» + «λας» και ουσιαστικά, η έννοια του όρου αφορά αυτόν που είναι εγκατεστημένος βαθιά μέσα στα πετρώματα, δηλαδή στον στερεό φλοιό της Γης. Όπως καταλαβαίνει κανείς, η λέξη Εγκέλαδος προέρχεται από την αρχαία ελληνική μυθολογία. Παρόλα αυτά, ποιος ήταν τελικά, ο Εγκέλαδος;
Σύμφωνα με την αρχαία ελληνική μυθολογία, ο Εγκέλαδος ήταν γιος του Ταρτάρου και της Γαίας. Ως αρχηγός όλων των Γιγάντων, κατείχε τον πρωταγωνιστικό ρόλο, κατά την διάρκεια της Γιγαντομαχίας. Κατά την Γιγαντομαχία, λοιπόν, οι Θεοί κατάφεραν να νικήσουν τους Γίγαντες. Έτσι, άρχισαν να τους σκοτώνουν τον καθένα ξεχωριστά, και με διαφορετικούς τρόπους. Σύμφωνα με τον μύθο, ο Εγκέλαδος χτυπήθηκε θανατηφόρα, κατά την διάρκεια της μάχης. Από εκεί και πέρα, η μυθολογία «κατέχει» στα χέρια της, τρεις διαφορετικές εκδοχές του θανάτου του. Η πιο διαδεδομένη απ’ όλες, είναι αυτή που υποστηρίζει, ότι η Θεά που έδωσε το «τελειωτικό χτύπημα» στον Εγκέλαδο ήταν η θεά Αθηνά. Λέγεται ότι η Αθηνά καταπλάκωσε τον Εγκέλαδο με την Σικελία ή με το ηφαίστειο της Αίτνας. Ακόμα και σ’ αυτήν την εκδοχή, υπάρχουν πολλές διαφορετικές παραλλαγές. Όπως υποστηρίζει ο Παυσανίας, η Αθηνά σκότωσε τον Εγκέλαδο, ρίχνοντας πάνω του το άρμα της, με τους τέσσερις ίππους, το οποίο ήταν τεραστίων διαστάσεων.
Κατά την δεύτερη εκδοχή του μύθου, ο Δίας ήταν αυτός που σκότωσε τον Εγκέλαδο. Ένας ήταν ο πιο γνωστός τρόπος, με τον οποίο ο Δίας αμύνεται και επιτίθεται. Το όπλο, με το οποίο ο Δίας σκότωσε τον Εγκέλαδο, ήταν οι κεραυνοί. Του έριξε, δηλαδή κεραυνούς και έπειτα, τον έθαψε ρίχνοντας επάνω του, την Όσσα ή την Όθρη. Η τρίτη και λιγότερο γνωστή εκδοχή του μύθου, ήταν ότι ο Εγκέλαδος σκοτώθηκε από τον Σειλινό. Ο Σειλινός αποτελούσε, ουσιαστικά, έναν από τους πολλούς ακολούθους του Θεού Διονύσου. Παρά τις πολλές εκδοχές του μύθου, ένα είναι το μόνο σίγουρο: Το αποτέλεσμα που επήλθε. Η μυθολογία θέλει τον Εγκέλαδο να κινείται θυμωμένος μέσα στον τάφο του, προσπαθώντας να ελευθερωθεί από τα δεσμά του. Έτσι, δημιουργήθηκε ο μύθος, ότι κατά αυτόν τον τρόπο, ο Εγκέλαδος προκάλεσε σεισμούς και «ξύπνησε» όλα τα ηφαίστεια του κόσμου. Εξού και η φράση: «Ξύπνησε ο Εγκέλαδος», η οποία έχει τις ρίζες της στην αρχαία ελληνική μυθολογία.
Ο μύθος του Εγκέλαδου, επιβεβαιώνεται και στις τέχνες. Συγκεκριμένα, η πρώτη εκδοχή του μύθου, η οποία θέλει την ίδια την Αθηνά να σκοτώνει τον Εγκέλαδο, ρίχνοντας πάνω του το τέθριππο της άρμα, αποτελεί την πιο διάσημη αποτύπωση σκηνής, από πάρα πολλούς καλλιτέχνες. Ειδικότερα, η σκηνή αυτή αποθανατίζεται σε μία πληθώρα από μετώπες αρχαίων ελληνικών ναών, με διασημότερες την μετώπη του Παρθενώνα και του ναού του Απόλλωνα που βρίσκεται στους Δελφούς. Η σκηνή αυτή έχει βρεθεί αποτυπωμένη και σε αγγεία, όπου αναπαρίσταται ο αγώνας επικράτησης της Αθηνάς εναντίον του Εγκέλαδου. Επίσης, πρέπει να προστεθεί το γεγονός, πως σύμφωνα με πηγές, με την ίδια ακριβώς σκηνή, κοσμούνταν, επίσης και ο πέπλος της Αθηνάς στην γιορτή των Παναθηναίων.
Με όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, καταλαβαίνει κανείς, πως οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν τον Εγκέλαδο ως μια ιδεατή ανθρωπόμορφη θεότητα, αποτελώντας, μ’ αυτόν τον τρόπο, την ανάγκη της προσωποποίησης του γεωλογικού και τρομερού φαινομένου του σεισμού, από τον οποίο τόσο πολύ επλήγη ο ελλαδικός χώρος. Αποτέλεσμα αυτής της αντίληψης, είναι ότι οι απόγονοι του Εγκέλαδου ήταν οι Γοργόνες, η Σφίγγα, η Λερναία Ύδρα, ο Γυρηνόνης, ο Κέρβερος, όπως και άλλα τέρατα, τα οποία ανήκουν στην σφαίρα του μύθου, και επεξηγούν την ύπαρξη και άλλων φυσικών φαινομένων. Τα τέκνα αυτά, σύμφωνα με τον μύθο, ο Εγκέλαδος τα απέκτησε με την Έχιδνα και αποτέλεσαν αντικείμενα φόβου των Πρωτοελλήνων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Robert Graves (1998), Οι Ελληνικοί Μύθοι, εκδ. Κάκτος
- Από πού βγήκε η πάντα επίκαιρη φράση «το ξύπνημα του Εγκέλαδου»;, mixanitouxronou.gr, διαθέσιμο εδώ
- Μύθοι για τους σεισμούς, oasp.gr, διαθέσιμο εδώ
- Ποιος είναι ο Εγκέλαδος της μυθολογίας και γιατί αναφερόμαστε σε αυτόν όταν γίνεται σεισμός, ethnos.gr, διαθέσιμο εδώ
