Της Αναστασίας Δάβαρη,
Το κράτος της Γιουγκοσλαβίας υπήρξε ένα από τα πιο εμβληματικά και πολυδιάστατα κράτη της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, αντανακλώντας την ποικιλομορφία και τις προκλήσεις της περιοχής. Δημιουργήθηκε επισήμως, την 1η Δεκεμβρίου 1918, με το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η ένωση των βασιλείων των Σέρβων, των Κροατών και των Σλοβένων, επεδίωξε να ενώσει τους σλαβικούς λαούς της Νότιας Ευρώπης σ’ ένα ενιαίο κράτος. Ωστόσο, οι συγκυρίες, καθώς και οι εσωτερικές εθνοτικές εντάσεις και πολιτικές κρίσεις, συνόδευαν διαρκώς την ιστορία της από την ίδρυση έως τη διάλυσή της, στη δεκαετία του 1990.
Το νέο κράτος έγινε, αρχικά, γνωστό ως Βασίλειο των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων. Επήλθε από τη διάλυση της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας και την ενσωμάτωση του Βασιλείου της Σερβίας και του Μαυροβουνίου. Βασικός στόχος του ήταν η ενοποίηση των σλαβικών λαών της Νότιας Ευρώπης σε μια κοινή πολιτική οντότητα, η οποία θα βασίζονταν σε μια κοινή γλώσσα και ιστορικές παραδόσεις. Ωστόσο, από νωρίς ήρθαν στην επιφάνεια οι βαθιά ριζωμένες διαφορές μεταξύ των εθνοτικών ομάδων, που αποτελούσαν το νέο αυτό κράτος, ιδίως των Σέρβων, οι οποίοι κυριαρχούσαν στην πολιτική σκηνή, και των Κροατών, που διεκδικούσαν μεγαλύτερη αυτονομία.
Το 1929, ο βασιλιάς Αλέξανδρος Α’ επιχειρεί να καταστείλει τις εσωτερικές διαιρέσεις με την εγκαθίδρυση ενός πιο συγκεντρωτικού συστήματος, μετονομάζοντας τη χώρα σε «Βασίλειο της Γιουγκοσλαβίας». Παρά τις προσπάθειές του, οι εθνικές εντάσεις και οι αποκλίσεις στα συμφέροντα των διαφόρων περιοχών παρέμειναν αξεπέραστα εμπόδια. Κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Γιουγκοσλαβία διαλύθηκε λόγω της εισβολής των Δυνάμεων του Άξονα. Η χώρα χωρίστηκε σε κατοχικές ζώνες, προκειμένου να εξυπηρετηθούν τα συμφέροντα των κατακτητών, όπως το Ανεξάρτητο Κράτος της Κροατίας. Μέσα στο χάος, ο Γιόσιπ Μπροζ —γνωστός και ως Τίτο— και οι Παρτιζάνοι αναδείχθηκαν ως η κύρια αντιστασιακή δύναμη, καταφέρνοντας να ενοποιήσουν τις διάφορες εθνοτικές ομάδες στον αγώνα ενάντια στους κατακτητές.
Με το πέρας του πολέμου, το 1945, ο Γιόσιπ Μπρό-Τίτο ίδρυσε τη Σοσιαλιστική Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας, η οποία αποτελούνταν από έξι ομόσπονδες δημοκρατίες, της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, της Κροατίας, του Μαυροβουνίου, της Σλοβενίας, της Σερβίας και της Μακεδονίας, καθώς και δύο αυτόνομες περιοχές της Σερβίας, τη Βοϊβοντίνα και το Κοσσυφοπέδιο. Αυτή η νέα ομοσπονδία προσπάθησε να διατηρήσει την ενότητα, μέσω ενός συνδυασμού σοσιαλιστικού καθεστώτος και μη ευθυγραμμισμένης εξωτερικής πολιτικής.
Υπό την ηγεσία του Γιόσιπ Μπρόζ-Τίτο, η Γιουγκοσλαβία γνώρισε σημαντική σταθερότητα και οικονομική ανάπτυξη. Ο τουρισμός στη Δαλματική ακτή, η βιομηχανική παραγωγή και η σχετική οικονομική ελευθερία, ενίσχυσαν την ευημερία της χώρας. Επιπλέον, η πολιτική της μη ευθυγράμμισης στον Ψυχρό Πόλεμο προσέφερε στη Γιουγκοσλαβία διεθνές κύρος και περιθώρια ευελιξίας στις εξωτερικές της σχέσεις.
Παρά τις επιτυχίες αυτές, οι εθνικιστικές εντάσεις δεν εξαλείφθηκαν ποτέ. Οι διαφορετικές οικονομικές ανάγκες και οι πολιτισμικές ιδιαιτερότητες κάθε περιοχής, οδήγησαν σε αποκλίσεις και διαφωνίες, οι οποίες συγκρατήθηκαν προσωρινά, χάρη στον ισχυρό ηγέτη. Μετά τον θάνατό του, το 1980, οι διαφορές μεταξύ των δημοκρατιών έγιναν ακόμα πιο εμφανείς. Επιπλέον, η οικονομική κρίση της δεκαετίας του 1980, η αύξηση της ανεργίας και η άνοδος εθνικιστικών κινημάτων έθεσαν υπό αμφισβήτηση την ενότητα της χώρας. Στη Σερβία, ο Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς ενίσχυσε τον κεντρικό έλεγχο, γεγονός που οδήγησε σε σύγκρουση με άλλες δημοκρατίες, όπως η Κροατία και η Σλοβενία, οι οποίες επεδίωκαν περισσότερη αυτονομία.
Η διάλυση ξεκίνησε το 1991, όταν η Σλοβενία και η Κροατία κήρυξαν ανεξαρτησία, ακολουθούμενες από τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και τη Βόρεια Μακεδονία. Οι πόλεμοι που ακολούθησαν, ιδιαίτερα στη Βοσνία, ήταν από τους πιο αιματηρούς στην ευρωπαϊκή ιστορία μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, χαρακτηριζόμενοι από πολιορκίες, εθνοκαθάρσεις και εγκλήματα πολέμου. Το 1999, η κρίση στο Κοσσυφοπέδιο προκάλεσε τη στρατιωτική επέμβαση του ΝΑΤΟ στη Σερβία. Τελικά, το 2006, η Σερβία και το Μαυροβούνιο χωρίστηκαν, σηματοδοτώντας το οριστικό τέλος της Γιουγκοσλαβίας.
Η Γιουγκοσλαβία, λοιπόν, αποτελεί σήμερα ένα σύμβολο των δυνατοτήτων, αλλά και των δυσκολιών της πολυπολιτισμικής συνύπαρξης. Για κάποιους, ήταν μια χώρα-πρότυπο στα Βαλκάνια, η οποία προσέφερε ευημερία και ειρήνη, ενώ για άλλους ήταν ένα παράδειγμα αποτυχίας της εθνοτικής ενοποίησης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Σφέτας Σ. (2011), Εισαγωγή στην Βαλκανική Ιστορία: Από τον Μεσοπόλεμο στην λήξη του Ψυχρού Πολέμου (1919-1989), Αθήνα: εκδ. Βάνιας
- 100 Χρόνια από την ίδρυση της Γιουγκοσλαβίας, dw.com, διαθέσιμο εδώ
