Του Ραφαήλ Παπαδόπουλου,
Κάπου ξεχασμένο σε μία βουνοκορφή, κοντά στις εγκαταστάσεις σύγχρονου στρατοπέδου, στέκει ένα κάστρο, ερειπωμένο, παραμελημένο και σχεδόν «αφορισμένο» από το κράτος. Το Βυζαντινό Κάστρο της Ρεντίνας, μία οχυρωματική βάση, ένα προπύργιο προ των πυλών της Θεσσαλονίκης, τοποθετημένο, ακριβώς, στις επάλξεις των στενών της Ρεντίνας. Επιβλέπει, άραγε, το κάστρο ακόμα, τον κάμπο και την κοντινή Λίμνη Βόλβη; Το σίγουρο είναι ότι —αν και ξεχασμένο— κάποτε είχε αυτόν ακριβώς τον στόχο.
Η ιστορία του κάστρου πάει πολύ πίσω στον χρόνο, ίσως πριν και από την εποχή του Ιουστινιανού. Φαίνεται να είναι σχεδόν Ρωμαϊκής καταγωγής, ενώ αναφέρεται και με το όνομα «Αρτεμίσιον», στα γραπτά του Προκοπίου, γραμματεύς και ιστορικός του στρατηγού Βελισάριου. Γειτονικά αρχαία χωριά του κάστρου, αποτέλεσαν η Αρέθουσα (η Μυγδονική) και τα αρχαία Στάγειρα (πατρίδα του Αριστοτέλη), ενώ όλα ανήκουν στην ευρύτερη περιοχή των Μακεδονικών Τεμπών. Κατά την περίοδο του Μέγα Ιουστινιανού, λοιπόν, το τότε οχυρό ενισχύθηκε με πύργους και τειχίσματα, τα οποία θα μπορούσαν να αντέξουν ισχυρή πολιορκία. Η θέση του δεν ήταν διόλου τυχαία, καθώς το κάστρο βρισκόταν επί της Αρχαίας Εγνατίας —πλέον εκεί βρίσκεται η Παλαιά Εθνική Οδός Θεσσαλονίκης, Ασπροβάλτας—, ενώ η χρονολόγησή του στον 4ο-6ο αιώνα δεν είναι καθόλου τυχαία, αφού ακολουθείται από κατασκευή και ανακατασκευή οχυρωματικών θέσεων, προς υπεράσπιση της Ανατολικής Ρωμανίας.
Με την άφιξη του 7ου αιώνα, αυτός o «αγώνας» γίνεται όλο και πιο έντονος, ειδικά με την επέλαση βάρβαρων φύλων και την εγκαθίδρυση πολιτειών (σκλαβηνίες). Συγκεκριμένα, στην περιοχή της Βόλβης καταφθάνουν οι Βλαχορηγχίνοι. Οι εκστρατείες της Μακεδονικής Δυναστείας, επαναφέρουν την τάξη στο Θέμα της Θεσσαλονίκης και σύντομα, το κάστρο επανακτά την παλαιά και κραταιά του αίγλη. Περί τις αρχές του 10ου αιώνα, το κάστρο αξιοποιείται στο έπακρο, αφού η Ρεντίνα αναγνωρίζεται ως έδρα της επισκοπής «Λητής-Ρεντίνας», ενώ το οχυρό ανακαινίζεται με προσθήκη οικισμού εντός των τειχών του, οικοδόμηση εκκλησίας στην βάση της ακρόπολης και οικήματα για κληρικούς. Προσθέτως, χτίζεται και νέα οχυρωματική περιβολή στην ανατολική πλευρά του, απ’ όπου είναι πιο πιθανό να δεχτεί εισβολή. Τοποθετήθηκε υπόγεια δεξαμενή νερού κάτω από τον ακρόπυργο του κάστρου είτε για να συλλέγει πόσιμο νερό από χειμάρρους είτε ως υπόγειο εργαστήρι.
Κατά τη Φραγκοκρατία, το οχυρό παραδίδεται στο νεοσύστατο φραγκικό Βασίλειο της Θεσσαλονίκης. Το κάστρο απέκτησε μόνιμη φρουρά, αλλά κατά τις εκστρατείες επανάκτησης των Ρωμαϊκών εδαφών από τον Αυτοκράτορα Νίκαιας, Ιωάννη Βατατζή, οι Φράγκοι εγκαταλείπουν τις θέσεις τους. Έπειτα, θα κτιστούν περαιτέρω οχυρώσεις και το κάστρο θα περικλειστεί για την ασφάλεια των κατοίκων. Ωστόσο, μυστηριωδώς, μέχρι τον 15ο αιώνα, ο οικισμός εγκαταλείπεται, ίσως λόγω μετακίνησης του σε πιο ασφαλή χωρία, όπως αυτό της Βόλβης.
Και μιας που μιλάμε για τη Βόλβη, ας σχολιάσουμε τη γεωγραφική θέση του κάστρου και τις κοντινές του περιοχές. Η λίμνη, η οποία δεσπόζει στην κοιλάδα του Ρηχίου, είναι η δεύτερη μεγαλύτερη φυσική λίμνη της Ελλάδας, ενώ το βάθος της δεν ξεπερνά τα 22 μέτρα. Η μακρόστενη λίμνη τροφοδοτείται από χειμάρρους, την περιβάλλουν καλλιεργήσιμες εκτάσεις και στη νότια πλευρά, βρίσκεται το συρρικνωμένο παραλίμνιο Δάσος Απολλωνίας. Το δάσος αυτό είναι από τα τελευταία που απομένουν στην Ευρώπη και έχει αφανιστεί ως επί το πλείστον, ενώ αποτελεί σημαντική αποικία πτηνών, όπως γκρίζων ερωδιών και λευκοπελαργών. Η γειτονική λίμνη Κορώνειας, δημιουργεί μαζί με τη Βόλβη, ένα ενιαίο οικοσύστημα και ο Ρήχιος ποταμός ενώνει τη λίμνη με τον Στρυμονικό Κόλπο.
Παρόλα αυτά, ξαφνικά, εκεί όπου νομίζουμε πως ξέρουμε όλη την ιστορία πίσω από την περιοχή αυτή, το Κάστρο «Βόλβον», «ξεπροβάλλει» από το πουθενά, και τώρα μιλάμε ρεαλιστικά! Το Βόλβον εικάζεται ότι ίσως έδωσε το όνομα του στην τωρινή λίμνη, ενώ το οχυρό εμφανίστηκε απρόοπτα, καθώς η στάθμη της λίμνης έπεσε τον 19ο αιώνα. Εικάζεται ότι πρωτοχτίστηκε και αυτό την ίδια εποχή με το γειτονικό της Ρεντίνας. Αναδύεται τακτικά, όταν η στάθμη του νερού πέφτει και έτσι, αντιλαμβανόμαστε πως δύο τόσο κοντινά κάστρα, δεν χτίστηκαν τυχαία στα Μακεδονικά Τέμπη. Αν και οι φτερωτοί κάτοικοι της λίμνης εξορίζονται από τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις γύρω της, η πλούσια και αρχέγονη χλωρίδα της περιοχής διατηρείται στα απόμακρα όρη και λοφίσκους. Στα κατάφυτα δάση με βελανιδιές, καστανιές και οξιές, αυτά που δεσπόζουν επί του Στρατονικού Όρους, συναντάμε εκατοντάδες είδη χλωρίδας και αρκετά, είδη πανίδας, όπως αγριόχοιροι και ζαρκάδια σε υγιείς πληθυσμούς.
Τα απομεινάρια της Αυτοκρατορίας δεν είναι λίγα, αφού εκτός από τα κτίσματα και τα ερείπια επί του Κάστρου της Ρεντίνας, έχουν εντοπιστεί εργαλεία, ήδη από τη νεολιθική εποχή, όπως ειδώλια από την αρχαιότητα και αγγεία. Έχουν βρεθεί, επίσης, 2000 αρχαιοελληνικά νομίσματα. Εντοπίστηκαν βυζαντινοί σκύφοι, έργα τέχνης και κοσμήματα, ταφικές πλάκες και λοιπά αντικείμενα καθημερινής χρήσης των μεσαιωνικών κατοίκων της περιοχής. Βέβαια, θα ήταν πολύ ωραία αν θα μπορούσαμε να επισκεφτούμε νόμιμα το κάστρο, αφού η είσοδος είναι απαγορευμένη στο κοινό, χωρίς βέβαια να περιφρουρείται. Οι ανασκαφές και η τελειοποίησή τους θα πρέπει να τεθούν ως προτεραιότητα, γιατί υποδεικνύουν πολλά για το πώς ήταν η ζωή τότε, δίνοντας μία ακριβής εικόνα για τη Βυζαντινή περίοδο. Σημαντικό είναι να γνωρίζουμε πως, πλέον, σε πολύ κοντινή απόσταση, βρίσκεται το στρατόπεδο ειδικών δυνάμεων (ΚΕΑΠ).
Αν σκοπεύετε να επισκεφτείτε την περιοχή, σύμφωνα με το Google Maps, εκτός από τον Βυζαντινό οικισμό και τα κοντινά αρχαία Στάγειρα, θα πρέπει, ακόμη, να συνυπολογίσετε τα περιπατητικά μονοπάτια, που αν μη τι άλλο είναι εξαίσια επιλογή για απόδραση, από την αστική μας καθημερινότητα. Κατά την εξερεύνηση στα μονοπάτια αυτά, εντοπίζουμε το σημείο Κορακόπετρα με εξαίσια θέα του κόλπου, όπου εκεί διενεργείται, επίσης, ορεινός αγώνας τρεξίματος, το Sougliani trail. Καταρράκτες και σημεία φυσικής ομορφιάς, όπως το Δάσος και τον Κάτω Καταρράκτη Βάρβαρα, εντοπίζουμε στα νοτιότερα, μαζί με μία μικρή λιμνούλα ψαρέματος. Βλέπουμε, επομένως, πως ο ιστορικός τουρισμός, συνενώνεται με τον εναλλακτικό και προσφέρει μία πλήρη ταξιδιωτική εμπειρία γι’ αυτούς, που αναζητούν κάτι νέο και διαφορετικό.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Κάστρο Ρεντίνας, castlegr, διαθέσιμο εδώ
- Κάστρο Ρεντίνας, Ρεντίνα, Θεσσαλονίκη, arxaiologikoktimatologio.gov.gr, διαθέσιμο εδώ
- Λίμνη Βόλβη, lakesnetwork.org, διαθέσιμο εδώ
- Λίμνη Βόλβη: Αναδύθηκε από τα νερά της ένα Βυζαντινό κάστρο, lifo.gr, διαθέσιμο εδώ
- Στρατονικό Όρος, visit-halkidiki.gr, διαθέσιμο εδώ
