Του Γιώργου Αργυρόπουλου,
Ήταν 3 Αυγούστου 1951, όταν ιδρύθηκε η Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά (ΕΔΑ), αποτελώντας, ουσιαστικά, το προκάλυμμα του παράνομου μετά τον εμφύλιο ΚΚΕ. Το τελευταίο, μετά τον εμφύλιο πόλεμο και την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού, τέθηκε εκτός νόμου, με την αριστερά, εκείνη την περίοδο, να περιέρχεται σε μία κρίση αντιπροσώπευσης μέχρι την ίδρυση της ΕΔΑ. Τα χρόνια, που προηγήθηκαν και ακολούθησαν την ίδρυσή της ήταν, μάλλον, τα χειρότερα για τους αριστερούς σε σχέση με την εποχή πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αφού στη χώρα μας κυριαρχούσε η λεγόμενη «λευκή τρομοκρατία».
Μέσα σ’ ένα κλίμα πλήρους καχυποψίας και εχθρότητας προς τους κομμουνιστές και τους αριστερούς πολίτες, το επίσημο κράτος και το παρακράτος του προέβαιναν σε διώξεις, εκτοπίσεις, φυλακίσεις και εκτελέσεις υπό το φόβο του κομμουνιστικού κινδύνου. Η ΕΔΑ —όπως θα δούμε και παρακάτω— αντιμετώπισε αρκετά προβλήματα από το αστικό μπλοκ, όχι όμως τόσο σοβαρά, ώστε να θέσουν σε κίνδυνο την ύπαρξή της. Άτυπα, το κόμμα διαλύθηκε από τη δικτατορία των συνταγματαρχών το 1967, τυπικά, όμως, το 1992, αφού στη μεταπολίτευση έγινε προσπάθεια ανασύστασής του από τον Ηλία Ηλιού, δίχως όμως κάποιο αποτέλεσμα.
Όπως αναφέραμε και πιο πάνω, η ΕΔΑ ιδρύθηκε τον Αύγουστο του 1951 από στελέχη του ΚΚΕ, αλλά και από σοσιαλιστές και δημοκρατικούς αριστερούς. Αποτέλεσε ένα συνασπισμό κομμάτων και είχε πρόεδρο μέχρι την άτυπη διάλυσή της τον Ιωάννη Πασαλίδη. Τα κόμματα, που ενώθηκαν και δημιούργησαν την ΕΔΑ, ήταν ο Δημοκρατικός Συναγερμός, το Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας, το κόμμα Αριστερών Φιλελευθέρων, το Δημοκρατικό Ριζοσπαστικό Κόμμα, η Δημοκρατική Ένωση και η Ένωση Δημοκρατικών Αριστερών. Η Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά είχε ως κύριο σκοπό της την εκπροσώπηση του ΕΑΜικού χώρου και όχι αποκλειστικά, τους ψηφοφόρους και τη λαϊκή βάση του ΚΚΕ.
Αρχικά, η Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά λειτουργούσε σαν εκλογικός μηχανισμός, αφού αυτός ήταν ο πρώτος άτυπος στόχος, που τέθηκε. Συμμετείχε στις εκλογές του 1951, εκλέγοντας 10 βουλευτές, οι περισσότεροι εκ των οποίων αντικαταστάθηκαν, διότι ήταν εξόριστοι και τους απαγορεύθηκε η συμμετοχή στο κοινοβούλιο. Στην πορεία, ακολούθησε πολιτική συμμαχιών, αφού στις εκλογές του 1956, συμμετείχε στη Δημοκρατική Ένωση, με άλλα κόμματα του αστικού μπλοκ, τα οποία συμφώνησαν η συνεργασία με την ΕΔΑ να είναι μόνο εκλογική. Το ίδιο έτος, μάλιστα, η ΕΔΑ γίνεται ενιαίο κόμμα, ενώ στη Σοβιετική Ένωση μετά το θάνατο του Στάλιν και την ανέλιξη του Χρουστσόφ στην ηγεσία της, δημιουργείται μία τάση φιλελευθεροποίησης του καθεστώτος με τη λεγόμενη «αποσταλινοποίηση». Στην Ελλάδα, αυτό γίνεται εμφανές με την αποπομπή του Ζαχαριάδη απ’ την ηγεσία του ΚΚΕ, που βρισκόταν τότε στο εξωτερικό.
Το 1958, το ΚΚΕ διαλύει τους παράνομους οργανισμούς του εντός Ελλάδας και ωθεί τα στελέχη του να ενταχθούν στην ΕΔΑ, προκειμένου να γίνει μαζικό κόμμα. Στις εκλογές του ίδιου έτους, η Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά θριαμβεύει, καθώς με ποσοστό 24,4% εκλέγει 79 βουλευτές και γίνεται Αξιωματική Αντιπολίτευση. Αυτό είναι κάτι, που δεν ευχαριστεί φυσικά το αστικό μπλοκ, το οποίο μετά το αρχικό σοκ αναδιοργανώνεται και ξεκινά τις ζυμώσεις για τη δημιουργία ενός κομματικού συνασπισμού κεντρώας απόχρωσης, προκειμένου να αναχαιτίσει την επιρροή της ΕΔΑ. Το κόμμα, που θα προκύψει το Σεπτέμβριο του 1961, θα ονομαστεί Ένωση Κέντρου και θα έχει για ηγέτη της τον σαφώς αντί—κομμουνιστή, Γεώργιο Παπανδρέου.
Στις εκλογές της ίδιας χρονιάς, θα σημειωθεί το μεγαλύτερο εκλογικό πραξικόπημα στην ιστορία της χώρας, με το λεγόμενο «σχέδιο Περικλής» να τίθεται σε εφαρμογή απ’ την προεκλογική περίοδο. Στόχος του σχεδίου αυτού ήταν αρχικά, η ΕΔΑ και η ανακοπή του κομμουνιστικού κινδύνου. Στην πορεία, όμως, με τη μεγάλη άνοδο της επιρροής της Ένωσης Κέντρου, το σχέδιο περιέλαβε κι αυτήν εντός του, δύο μέρες πριν την τέλεση των εκλογών, όπως χαρακτηριστικά σημείωνε ο Γ. Παπανδρέου. Ο «Περικλής» ασκούσε βία, ψυχολογική και σωματική, σε βάρος των ψηφοφόρων, προκειμένου να μην διανοηθούν καν να ψηφίσουν ΕΔΑ. Μάλιστα, πριν τις εκλογές του Οκτωβρίου 1961, δολοφονήθηκαν 2 στελέχη της ΕΔΑ από το παρακράτος, που λειτουργούσε σε αγαστή συνεργασία με το κράτος. Σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα, το σύνθημα «Όποιος ψηφίσει ΕΔΑ θα πάει στην εξορία», μετατράπηκε σε «Όποιος δεν ψηφίσει ΕΡΕ θα πάει στην εξορία», με τη διαφορά στη διατύπωση και το νόημα να είναι καταφανέστατη. Γίνεται κατανοητό, λοιπόν, το κλίμα τρομοκρατίας, το οποίο είχε δημιουργηθεί τόσο στις μεγάλες πόλεις, όσο κυρίως στην ύπαιθρο και την επιτηρούμενη ζώνη στο βορρά.
Ολοκληρώνεται, μ’ αυτόν τον τρόπο, το πρώτο μέρος της εξιστόρησής μας για την ΕΔΑ. Στο επόμενο και τελευταίο, θα παρουσιάσουμε τα γεγονότα μετά τις εκλογές του 1961 και ως τη δικτατορία του 1967, όπου με τη διάλυση όλων των πολιτικών κομμάτων, έπαψε να υπάρχει και η ΕΔΑ.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Βερναρδάκης, Χ. & Μαυρής, Ι. (2012), Κόμματα και κοινωνικές συμμαχίες στην προδικτατορική Ελλάδα, Αθήνα, Εκδόσεις: Εξάντας
- Νικολακόπουλος, Η. (2013), Η Καχεκτική Δημοκρατία, Κόμματα και Εκλογές 1946-1967, Αθήνα, Εκδόσεις: Πατάκη
