Της Κατερίνας Μανάδη,
Γιατί οι άνθρωποι ασχολούμαστε τόσο πολύ με τα μαλλιά μας; Το πάθος μας αυτό φτάνει μέχρι και στη Βίβλο, με τον πολεμιστή Σαμσών να βγαίνει εκτός μάζης, έχοντας χάσει τα μαλλιά του, την πηγή της δύναμής του (!), στα χέρια της πονηρής Δαλίδας. Τι θα μπορούσε να δικαιολογήσει τέτοια φροντίδα προς το μοναδικό ίσως μέρος του σώματός μας με τεράστια αναγεννητική ικανότητα;
Μια πιθανή εξήγηση θα ήταν το γεγονός ότι η κώμη μας φανερώνει βουβά πολλά στοιχεία για τη ζωή μας, από την κοινωνική μας θέση μέχρι και τον χαρακτήρα μας. Οι περούκες των Αρχαίων Αιγυπτίων ήταν ενδεικτικές της γεμάτης υγρασίας ζωής τους δίπλα στον ζωογόνο Νείλο. Τα γυμνά κεφάλια των Βουδιστών μοναχών φανερώνουν την επιθυμία τους για πνευματικό διαφωτισμό. Οι περίτεχνες Ελισαβετιανές λευκές φενάκες έκρυβαν την τριχόπτωση που προκαλούσε η συστηματική κατανάλωση ψευδαργύρου, ενώ πίσω από τα περίπλοκα χτενίσματα της Μαρίας-Αντουανέτας, εκτός από αξιέπαινη υπομονή και δεξιότητα των κομμωτών της, κρυβόταν και η θρασεία άγνοιά της για την εξαθλίωση των υπηκόων της. Μαλλιά λαδερά και αχτένιστα φανερώνουν έναν άνθρωπο φυγόπονο, ατημέλητο και κοινωνικά ξεπεσμένο, ενώ η περιποιημένη κώμη συνδέεται με…”ανώτερες” εντυπώσεις. Η κόμμωση αποτελεί, λοιπόν, στιγμιότυπο της εποχής, της κοινωνίας, της ζωής του εκάστοτε φορέα της, χρησιμεύοντας ως κριτήριο αξιολόγησης του περίγυρού μας. Με αυτή τη λογική, επομένως, θα μπορούσε να δικαιολογήσει κανείς τη μεγάλη αξία που τους αποδίδουμε. Πότε, όμως, η αξία αυτή ξεπερνά τα όρια και πλέον ασχολούμαστε…με τρίχες;
Οι ασθενείς του συνδρόμου Ραπουνζέλ μάλλον θα δυσκολευτούν να απαντήσουν σε αυτήν την ερώτηση. Και αυτό, γιατί το εν λόγω σύνδρομο αποτελεί υβρίδιο γαστρεντερικής και ψυχιατρικής διαταραχής, χαρακτηριζόμενο από τον σχηματισμό λίθων τριχών στον στόμαχο, γνωστών και ως τριχοβεζοάρ, οι οποίοι και προκαλούν την απόφραξη του πυλωρού. Η προέλευση των τριχών δικαιολογείται στην αποφασιστική πλειονότητα των περιπτώσεων, από την ύπαρξη υποκείμενων ψυχιατρικών νοσημάτων, όπως η τριχοτιλλομανία, η μανία, δηλαδή, ενός ατόμου να ξεριζώνει και να καταναλώνει τις τρίχες της κεφαλής του. Η απόδοση του ονόματος του συνδρόμου δεν αποτελεί ιδιαίτερο μυστήριο, καθώς η χαρακτηριστική ολόχρυση κώμη της πανέμορφης πριγκιποπούλας Ραπουνζελ, για την οποία μάλιστα τη φυλάκισε η κακιά μάγισσα στον πύργο της —άλλο ένα δημιούργημα της νοσηρής φαντασίας των αδελφών Γκριμ— την απήχηση της οποίας, μάλιστα, διεύρυνε η αντίστοιχη ταινία της Disney λίγα χρόνια πριν, έχει πλέον εντυπωθεί για τα καλά στη συλλογική συνείδηση της ποπ κουλτούρας.
Μπορεί, όπως αναφέραμε εκτενέστερα παραπάνω, η εικόνα των μαλλιών μας συχνά να προκαλούν έντονο “κοινωνικό” κρότο, ωστόσο, η μανιακή κατάποση τους χαρακτηρίζεται από μια σχετικά αθόρυβη κλινική εικόνα, τουλάχιστον μέχρι ότου το μέγεθος των τριχόλιθων να αυξηθεί σημαντικά. Σε αυτήν την περίπτωση, ο/η ασθενής παρουσιάζει ευρεία ποικιλία συμπτωμάτων του ανώτατου γαστρεντερικού, όπως και έντονη καχεξία. Στις κυριότερες επιπλοκές του συνδρόμου περιλαμβάνονται το έλκος, η γαστρεντερική διάτρηση και απόφραξη, καθώς και ο εγκολεασμός, η εισχώρηση, δηλαδή ενός τμήματος του εντέρου σε ένα άλλο, ο οποίος, στην πλειονότητα των περιπτώσεων της προκείμενης παθολογίας, οδηγεί στην είσοδο του στομάχου στην πρώτη μοίρα του λεπτού εντέρου. Συχνά ο ασθενής εμφανίζει έλλειψη βιταμίνης B12, ενώ ο ογκώδης τριχόλιθος ενδέχεται να αποτελέσει πρόσφορο έδαφος για αποικίες πληθώρας βακτηρίων, με τις όποιες δυσάρεστες συνέπειες αυτό συνεπάγεται. Φυσικά, παρά την αηδιαστική της φύση, δεν θα μπορούσαμε να μην αναφέρουμε και την έντονη διάρροια, η οποία αποτελεί συχνά και το σύμπτωμα που οδηγεί τον ασθενή στην αναζήτηση ιατρικής βοήθειας.
Πώς μπορεί, ωστόσο, να πραγματοποιηθεί η διάγνωση μιας τέτοιας ιδιόμορφης παθολογίας, εφόσον οι πάσχοντες απευθυνθούν σε γιατρό; Η ψυχολογική πτυχή του συνδρόμου παρέχει συχνά τις κατάλληλες ενδείξεις, έτσι ώστε ο γιατρός να διερευνήσει και να εντοπίσει εγκαίρως τα σωματικά της αίτια. Ιστορικό τριχοτιλλομανίας, όπως και η απώλεια τριχωτού της κεφαλής σε συγκεκριμένα τμήματα, κρούουν συχνά τον κώδωνα του κινδύνου, ωθώντας τον γιατρό προς τη σωστή διαγνωστική κατεύθυνση. Η αξία της ενδοσκόπησης του ανώτερου τμήματος του γαστρεντερικού σωλήνα εύκολα γίνεται κατανοητή, καθώς, πέραν από σαφή εικόνα του προβλήματος, η διαγνωστική αυτή τεχνική προσφέρει δυνατότητα λήψης δείγματος της περιοχής για βιοψία, όπως και μια πιθανή άμεση οδό πρόσβασης στον χώρο του προβλήματος, στα πλαίσια μιας μελλοντικής θεραπευτικής προσπάθειας. Αντίστοιχες απεικονιστικές τεχνικές, όπως για παράδειγμα η κοιλιακή ραδιογραφία, αλλά και η αξονική τομογραφία της κοιλιακής χώρας, συνδράμουν εν μέρει στον εντοπισμό του γενιουσιουργού αιτίου της παθολογικής αυτής συνθήκης, εντούτοις, πέραν του γεγονότος ότι στερούνται τα πλεονεκτήματα που παρέχει η επιλογή της ενδοσκόπησης πέραν της δυνατότητας απεικόνισης, δεν κατορθώνουν να παρέχουν στον εκάστοτε θεράποντα ιατρό σαφώς ορισμένη, καθαρή εικόνα του προβλήματος.
Και πώς είναι δυνατόν να θεραπεύσει κανείς αυτήν την ιδιόμορφη παθολογική συνθήκη; Μιας και οι άνθρωποι δεν μπορούν να απομακρύνουν τριχόλιθους από το στόμα τους με την ίδια ευκολία που φαίνεται να το κάνουν πολλοί τετράποδοι φίλοι μας, η ενδοσκοπική ή και χειρουργική απομάκρυνση του όγκου φαίνεται να συνιστά τη βέλτιστη πορεία δράσης. Το μέγεθος και ο εντοπισμός του τριχόλιθου αποτελούν τους καθοριστικότερους παράγοντες μίας εκ των παραπάνω θεραπευτικών προτάσεων. Η ενδοσκοπική απομάκρυνση του φαίνεται αποτελεσματικότερη όσον αφορά σε μικρούς σχετικά σε μέγεθος όγκους.
Εντούτοις, στην πλειονότητα των περιπτώσεων συνδρόμου Ραπουνζέλ, η χειρουργική προσέγγιση αποβαίνει σωτήρια, ιδιαίτερα όταν ο όγκος έχει μεγεθυνθεί τόσο ώστε να προκαλεί αιμορραγία των περιβαλλόντων δομών. Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι το «σωματικό» κομμάτι της ασθένειας αντιμετωπίζεται σχετικά εύκολα, μεγαλύτερη έμφαση πρέπει να δοθεί στην αντιμετώπιση της υποκείμενης και συχνά λανθάνουσας ψυχολογικής αιτίας της ασθένειας. Παρά το γεγονός ότι οι όποιες μάζες τριχών μπορούν να απομακρυνθούν με μια απλή διαδικασία, εάν το ψυχικό αίτιο που ωθεί τον εκάστοτε ασθενή στην ιδιόρρυθμη αυτή συνήθεια δεν λάβει την ανάλογη προσοχή, δεν θα πετύχουμε ποτέ την πλήρη ίαση του ασθενούς μας, παρά μόνο θα διαιωνίσουμε τη δυσάρεστη αυτήν κατάσταση. Με τη συνδρομή, λοιπόν, των κατάλληλων επαγγελματιών ψυχικής υγείας, ελπίζουμε στην αποτροπή του δυσάρεστου αυτού ενδεχόμενου, εξασφαλίζοντας παράλληλα με τη σωματική, και την ψυχολογική ανακούφιση του ασθενή.
Με βάση, λοιπόν, όσα αναφέραμε παραπάνω, γίνεται κατανοητή ως έναν βαθμό η ιδιαίτερη αξία της κώμης μας. Το τριχωτό της κεφαλής μας αποτελεί το αντικείμενο πάνω στο οποίο προβάλλουμε ένα σημαντικό κομμάτι της αυτοεικόνας μας και στο οποίο, με τη σειρά του, αναζητεί ο περίγυρός μας πλήθος στοιχείων για να “ξεκλειδώσει” διάφορες πτυχές του εαυτού μας. Πολλές φορές, φυσικά, φανερώνει και πράγματα για τα οποία ντρεπόμαστε ή που θα προτιμούσαμε να τα κρατήσουμε κρυφά… Μπορεί, όπως, ο Σαμσών, να χάσουμε τα μαλλιά και κατά συνέπεια ένα μέρος της δύναμής μας…
Όμως, τα μαλλιά της Ραπουνζέλ που αρχικά αποτέλεσαν την αιτία του εγκλεισμού της στον πύργο, στο τέλος του παραμυθιού έγιναν και το κλειδί της ελευθερίας της, καθώς γλιστρώντας πάνω σε αυτά κατόρθωσε να δραπετεύσει. Έτσι και στη δική μας περίπτωση, τα μαλλιά μας, μπορεί να μαρτυρούν εκούσια διάφορα “μυστικά” μας, αλλά συχνά και δεν μπορούμε να ομολογήσουμε. Όπως, ο γιατρός μπορεί να οδηγηθεί σε διάγνωση από τη τμηματική αλωπεκία του ασθενή του, έτσι και εμείς ενδέχεται να εξάγουμε πολύτιμα συμπεράσματα, βάσει των οποίων οφείλουμε να κινηθούμε ανάλογα. Αξίζει, λοιπόν, να δώσουμε προσοχή στα κρυφά αυτά μηνύματα και σε κάθε αλληλεπίδραση μας να κινούμαστε με ευγένεια και σεβασμό προς τις εμπειρίες των συνανθρώπων μας. Αξίζει, τελικά, να ασχοληθούμε με τρίχες…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- The Rapunzel syndrome: a hairy tale, SpringerOpen, διαθέσιμο εδώ
- Rapunzel syndrome, De Gruyter, διαθέσιμο εδώ
