Της Δήμητρας Μίγγου,
Εάν προσφερθείτε σήμερα να δωρίσετε αίμα ως εθελοντής αιμοδότης, το πιθανότερο είναι ότι θα καταλήγατε σε ένα σύγχρονο και καθαρό νοσοκομειακό περιβάλλον, όπου το ιατρικό προσωπικό θα χρησιμοποιήσει αποστειρωμένα εργαλεία και θα προχωρήσει σε αιμοληψία μόνο μετά τον έλεγχο του αίματός σας και τη λήψη ενός σύντομου ιστορικού. Έπειτα, το αίμα αυτό θα αποθηκευτεί με ασφάλεια και, κατόπιν διπλής διασταύρωσης του αίματος του δότη με αυτό του λήπτη, θα γίνει η μετάγγιση πάλι με τους κατάλληλους άσηπτους χειρισμούς. Ωστόσο, ανατρέχοντας πίσω στην ιστορία της αιμοδοσίας και της μετάγγισης, ανακαλύπτουμε ότι τα πράγματα δεν ήταν πάντα έτσι, και ότι οι διαδικασίες της αφαίμαξης και της μετάγγισης χρειάστηκε να υποβληθούν σε αρκετά πρώιμα εξελικτικά στάδια προτού αποκτήσουν τη σημερινή τους μορφή.
Ένα πρώτο παράδοξο με το οποίο ερχόμαστε αντιμέτωποι είναι ότι η αφαίμαξη, δηλαδή η αφαίρεση αίματος από την κυκλοφορία του ατόμου, χρησιμοποιούνταν ως θεραπευτική τεχνική για… περίπου 20 αιώνες. Η πρακτική αυτή είχε τις βάσεις της στη χυμοπαθολογική θεωρία του Ιπποκράτη, σύμφωνα με την οποία η υγεία αντιπροσώπευε την ισορροπία ανάμεσα στους 4 χυμούς του σώματος (αίμα, κίτρινη χολή, μαύρη χολή, φλέγμα) και οποιαδήποτε διαταραχή σε αυτήν την ισορροπία ήταν ταυτόσημη της ασθένειας. Σε αυτό το πλαίσιο, αν λόγου χάρη κάποιος αρχαίος Έλληνας φυσιολόγος έκρινε ότι ένας ασθενής του υπέφερε εξαιτίας περίσσειας αίματος, ήταν απολύτως συνηθισμένο να προχωρήσει σε κάποιου είδους αφαίμαξη για να τον θεραπεύσει. Ως μέθοδος, θεωρείται ότι ξεκίνησε στην αρχαία Αίγυπτο και κατάφερε να επιβιώσει μέχρι και τον 19ο αιώνα —ίσως και λίγο παραπάνω. Και ναι, ισχύει ότι ένα πολύ διαδεδομένο μέσο που χρησιμοποιούνταν για να ρουφήξει —κυριολεκτικά— το αίμα των ασθενών ήταν οι βδέλλες.
Η πρώτη καταγεγραμμένη, επιτυχής μετάγγιση αίματος συνέβη το 1665 από τον φυσιολόγο Richard Lower και πρόκειται για μια «σκυλίσια υπόθεση», καθώς έσωσε ένα σκυλί μεταγγίζοντάς του αίμα από άλλα σκυλιά. Λίγο αργότερα, το 1667, ο ίδιος φυσιολόγος και ο Jean-Baptiste Denis αναφέρουν ξεχωριστά επιτυχείς μεταγγίσεις αίματος από πρόβατα σε ανθρώπους. Συγκεκριμένα, ο τελευταίος μετάγγισε αίμα από πρόβατο σε ένα 15χρονο αγόρι και σε έναν εργάτη, για τους οποίους αναφέρεται ότι επιβίωσαν. Μέσα σε 10 χρόνια, η μετάγγιση αίματος από ζώα σε ανθρώπους απαγορεύτηκε διά νόμου, λόγω δημοσίων αντιδράσεων και θανάσιμων περιστατικών που παρατηρήθηκαν.
Αρκετά χρόνια μετά, το 1818, μπορούμε, επιτέλους, να μιλάμε για την πρώτη καταγεγραμμένη και επιτυχή μετάγγιση αίματος από άνθρωπο σε άνθρωπο. Τα εύσημα απονέμονται στον James Blundell, έναν Βρετανό μαιευτήρα, ο οποίος έσωσε τη ζωή μιας γυναίκας που εμφάνισε αιμορραγία μετά τον τοκετό. Χρησιμοποιώντας μια σύριγγα, άντλησε αίμα από το χέρι του συζύγου της και πραγματοποίησε τη μετάγγιση στην ίδια. Ανάμεσα στο 1825 και το 1830, προχώρησε σε 10 μεταγγίσεις, οι 5 από τις οποίες αποδείχτηκαν επιτυχείς. Ο James Blundell δημοσίευσε τα αποτελέσματα των μεθόδων του και πρότεινε τροποποιήσεις και υποδείξεις στη, μέχρι τώρα, τακτική των μεταγγίσεων.
Θα περίμενε κανείς ότι μετά από ένα τόσο σημαντικό επίτευγμα θα ακολουθούσαν μόνο πρωτοπόρες ανακαλύψεις στο πεδίο των μεταγγίσεων. Κι όμως, την περίοδο 1873-1880, παρατηρούμε Αμερικανούς φυσιολόγους να πειραματίζονται, επιχειρώντας να χρησιμοποιήσουν… γάλα ως ένα υποκατάστατο του αίματος. Κατόπιν σοβαρών αντιδράσεων που παρατηρήθηκαν με την ενδοφλέβια εισαγωγή γάλακτος, το γάλα αντικαταστάθηκε από τον φυσιολογικό ορό ως ένα μέσο εξισορρόπησης των όγκων των υγρών στον οργανισμό.
Η ασφάλεια των μεταγγίσεων επισφραγίστηκε με την ανακάλυψη των ομάδων αίματος από τον Karl Landsteiner, έναν Αυστριακό φυσιολόγο. Ο ίδιος ανακάλυψε τις 3 πρώτες ομάδες αίματος, την Α, τη Β και τη C, η οποία αργότερα μετονομάστηκε σε O. Οι συνεργάτες του, Alfred Decastello και Adriano Sturli, πρόσθεσαν την ομάδα ΑΒ το 1902. Ο ίδιος τιμήθηκε για την ανακάλυψή του με το βραβείο Νόμπελ στον τομέα της ιατρικής, το 1930.
Με αυτήν τη διάκριση που έγινε αντιληπτή ανάμεσα στις διαφορετικές “κατηγορίες” αίματος, ήδη από το 1907 αρχίζει να συνηθίζεται η ταυτοποίηση της ομάδας αίματος του δότη και του λήπτη, καθώς επιχειρείται να διερευνηθεί η μεταξύ τους συμβατότητα. Η ομάδα αίματος Ο αναγνωρίζεται ως “πανδότης”, ενώ το 1939-1940 ο Karl Landsteiner με 3 ακόμη συνεργάτες του ανακαλύπτουν και το σύστημα ταξινόμησης “Rhesus” (το + ή – που χαρακτηρίζει κάθε ομάδα αίματος). Το αντιγόνο Rhesus ήταν πράγματι αυτό που πυροδοτούσε πολλές αντιδράσεις ανάμεσα στο αίμα του δότη και σε αυτό του λήπτη, οπότε η ανακάλυψή του θεωρείται εξίσου σημαντική με αυτήν του συστήματος ΑΒΟ.
Την ίδια περίοδο, η ιδέα συγκρότησης τραπεζών αίματος αρχίζει να ευδοκιμεί. Πράγματι, η ανάγκη να δημιουργηθεί ένας χώρος όπου το αίμα των εθελοντών αιμοδοτών αποθηκεύεται, συντηρείται και διαφυλάσσεται μέχρι να χρησιμοποιηθεί ήταν επιτακτική. Στην ανάπτυξη της ιδέας συνέβαλε σημαντικά η ανακάλυψη του Adolf Hustin το 1914, ο οποίος ανακάλυψε το κιτρικό νάτριο ως αντιπηκτικό που επιτρέπει στο αίμα να διατηρεί τη ρευστότητά του. Ήταν όμως τη δεκαετία του 1920 και του 1930 που η εθελοντική προσφορά αίματος ξεκίνησε να εφαρμόζεται, οπότε έπειτα από μια σειρά βελτιώσεων και ανακαλύψεων στη διάρκεια του 20ου αιώνα, οδηγηθήκαμε στη δωρεά αίματος όπως τη γνωρίζουμε σήμερα.
Έτσι, από τις βδέλλες στα σύγχρονα κέντρα αιμοδοσίας και από την έγχυση αίματος προβάτων στη διπλή διασταύρωση, η επιστήμη έχει αναμφίβολα σημειώσει σημαντική πρόοδο, καθιστώντας δυνατή και απολύτως ασφαλή την προσφορά αίματος στον συνάνθρωπο. Μια προσφορά που μπορεί να αποβεί σωτήρια, χαρίζοντας το δώρο της ζωής σε κρίσιμες στιγμές και ενισχύοντας το “δίχτυ αλληλεγγύης” που μας ενώνει με τον συνάνθρωπο και τον κόσμο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Highlights of Transfusion Medicine History, AABB, διαθέσιμο εδώ
- History of Blood Transfusions, American Red Cross, διαθέσιμο εδώ
- A Brief History of Blood Tranfusion Through The Years, Stanford Blood Center, διαθέσιμο εδώ
- History of Blood Transfusion, News Medical Life Sciences, διαθέσιμο εδώ
- History of Blood Donation, Vitalant, διαθέσιμο εδώ
