Του Χάρη Οικονόμου,
Η πρόσφατη έκθεση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (Ο.Η.Ε) αποκάλυψε ένα ανησυχητικό φαινόμενο: το ποσοστό των γυναικών που χάνουν τη ζωή τους σε εμπόλεμες ζώνες έχει διπλασιαστεί, με τις γυναίκες να αποτελούν πλέον το 40% των θανάτων αμάχων σε συγκρούσεις παγκοσμίως, αύξηση που υπογραμμίζει την αυξανόμενη ευαλωτότητα των γυναικών σε περιοχές συγκρούσεων ενώ ταυτόχρονα εγείρει σοβαρά ερωτήματα σχετικά με την προστασία τους και τις πατριαρχικές δομές που διαιωνίζουν τη βίαιη πραγματικότητα.
Η έκθεση έρχεται 24 χρόνια μετά την απόφαση 1325 του Συμβουλίου Ασφαλείας του Ο.Η.Ε, που ζητά την προστασία των γυναικών και κοριτσιών στις συγκρούσεις και την πλήρη συμμετοχή τους στις ειρηνευτικές διαδικασίες. Ωστόσο, όπως δήλωσε η εκτελεστική διευθύντρια της UN Women, Σίμα Μπαχούς, παρατηρείται «μια ευρεία επίθεση κατά της ισότητας των φύλων», με τις γυναίκες να συνεχίζουν να πληρώνουν βαρύ τίμημα. Πιο συγκεκριμένα σύμφωνα με την έκθεση του Ο.Η.Ε, το 2023 καταγράφηκαν τουλάχιστον 33.443 θάνατοι αμάχων σε ένοπλες συγκρούσεις, σημειώνοντας αύξηση 72% σε σύγκριση με το 2022. Από αυτούς, το 40% ήταν γυναίκες και το 30% παιδιά, στοιχεία αναμφίβολα ανησυχητικά τόσο για την εξελισσόμενη πορεία των παρόντων συγκρούσεων στη διεθνή σκηνή όσο και για την ανάγκη προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, με το τελευταίο να επεκτείνει τη συζήτηση σε εμφανή ζητήματα διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου.
Παράλληλα, οι καταγεγραμμένες περιπτώσεις σεξουαλικής βίας που σχετίζονται με συγκρούσεις αυξήθηκαν κατά 50%. Η έκθεση υπογραμμίζει την έλλειψη πρόσβασης των γυναικών σε υγειονομική περίθαλψη, με 500 γυναίκες και κορίτσια να χάνουν καθημερινά τη ζωή τους από επιπλοκές εγκυμοσύνης και τοκετού σε περιοχές συγκρούσεων, ενώ μόνο στη Γάζα, 180 γυναίκες γεννούσαν καθημερινά, κυρίως χωρίς ιατρική φροντίδα. Στο Σουδάν, οι επιζώσες σεξουαλικής βίας δεν είχαν πρόσβαση σε ιατρική περίθαλψη τις πρώτες κρίσιμες 72 ώρες, ενώ σε περιπτώσεις βιασμού συχνά απορρίπτονταν αιτήματα για άμβλωση λόγω νομικών περιορισμών. Η συμμετοχή των γυναικών στις διαδικασίες ειρήνης παραμένει εξαιρετικά περιορισμένη, καθώς αποτελούσαν λιγότερο από το 10% των διαπραγματευτών το 2023, παρότι έχει αποδειχθεί ότι η παρουσία τους οδηγεί σε πιο διαρκείς και αποτελεσματικές ειρηνευτικές συμφωνίες.
Τα προβλήματα σαφώς δεν σταματούν εκεί. Η έκθεση υπογραμμίζει τις σοβαρές ελλείψεις χρηματοδότησης που αντιμετωπίζουν οι προσπάθειες ενίσχυσης της συμμετοχής των γυναικών σε ειρηνευτικές διαδικασίες. Παρόλο που παραδείγματα όπως οι διαπραγματεύσεις με επικεφαλής γυναίκες στην Υεμένη, που εξασφάλισαν πρόσβαση σε νερό για αμάχους, και οι δράσεις 49 γυναικείων οργανώσεων στο Σουδάν, που προωθούν πιο περιεκτικές ειρηνευτικές διαδικασίες, δείχνουν τις δυνατότητες της γυναικείας ηγεσίας, αυτές οι προσπάθειες συχνά παραμένουν ανεπαρκώς χρηματοδοτούμενες και αγνοούνται στις επίσημες διαδικασίες. Η έκθεση τονίζει επίσης ότι, ενώ οι παγκόσμιες στρατιωτικές δαπάνες έφτασαν τα 2,44 τρισεκατομμύρια δολάρια το 2023, η χρηματοδότηση οργανώσεων που υποστηρίζουν τα δικαιώματα των γυναικών αποτελεί μόλις το 0,3% της συνολικής βοήθειας ετησίως. Επιπλέον, οι επενδύσεις για την πρόληψη και αντιμετώπιση της έμφυλης βίας δεν ξεπερνούν το 1% της ανθρωπιστικής χρηματοδότησης.
Για την προώθηση της συμμετοχής των γυναικών σε θέματα ειρήνης και ασφάλειας, η έκθεση προτείνει οκτώ μέτρα, συμπεριλαμβανομένου του ορισμού ελάχιστου στόχου για τη συμμετοχή γυναικών στο 1/3 των ειρηνευτικών διαδικασιών, με στόχο την ισότητα με τους άνδρες. Καταλήγει ότι μόνο με τολμηρή πολιτική δράση και αυξημένη χρηματοδότηση μπορεί να επιτευχθεί η ουσιαστική συμμετοχή των γυναικών, κάτι που είναι απαραίτητο για βιώσιμη ειρήνη. Η δραματική αύξηση που υπογραμμίζει η έκθεση του Ο.Η.Ε αναφορικά με τις γυναίκες θύματα των ενόπλων συγκρούσεων μπορεί να αναλυθεί σε πληθώρα παραγόντων στο κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο.
Πρώτον, η σκόπιμη στοχοποίηση αμάχων, ιδιαίτερα γυναικών, χρησιμοποιείται ως στρατηγικό εργαλείο εκφοβισμού και ελέγχου από ένοπλες ομάδες. Η Σίμα Μπαχούς, επικεφαλής της UN Women, δήλωσε ότι «οι γυναίκες συνεχίζουν να πληρώνουν το τίμημα των πολέμων των ανδρών», υπογραμμίζοντας την ευρύτερη επίθεση κατά των γυναικών. Παράλληλα, οι γυναίκες συχνά αποκλείονται από μηχανισμούς λήψης αποφάσεων λόγω πατριαρχικών δομών, γεγονός που τις καθιστά περισσότερο ευάλωτες. Η έκθεση του Ο.Η.Ε επισημαίνει ότι οι άνδρες εξακολουθούν να κυριαρχούν στις ειρηνευτικές διαδικασίες, με τις γυναίκες να αποτελούν λιγότερο από το 10% των συμμετεχόντων το 2023. Επιπλέον, η αυξημένη γεωγραφική εξάπλωση των συγκρούσεων ενισχύει την έκθεση των γυναικών σε άμεσους κινδύνους. Το 2023, 170 ένοπλες συγκρούσεις επηρέασαν περισσότερες από 612 εκατομμύρια γυναίκες που ζούσαν σε απόσταση μικρότερη από 50 χιλιόμετρα από τα μέτωπα, μια αύξηση 150% σε σύγκριση με την προηγούμενη δεκαετία.
Το αποτέλεσμα που δεν γίνεται άμεσα αντιληπτό, πέραν της κρίσης σε ανθρωπιστικό επίπεδο και σε βαθμό διεθνούς δικαίου, είναι ο κοινωνικός αντίκτυπος τόσο αναφορικά με την θέση των γυναικών στην σύγχρονη πραγματικότητα, που παρά τα προοδευτικά βήματα υποβιβάζεται επανειλημμένως μπροστά στην βιαιότητα και την σκληρή πραγματικότητα του πολέμου, όσο και για τον θεσμό της οικογένειας που αποσαρθρώνεται πλήρως μπροστά στα πλήγματα αμάχων και τις παράπλευρες απώλειες.
Η έκθεση καλεί σε δράση, προτείνοντας στόχους για αύξηση της συμμετοχής των γυναικών στις ειρηνευτικές διαδικασίες, με αρχικό στόχο το 1/3 και τελικό την ισότητα με τους άνδρες. Εάν αυτές οι προτάσεις δεν εφαρμοστούν άμεσα, η βία και οι απώλειες θα συνεχίσουν να υπονομεύουν τις προοπτικές για ειρήνη και ασφάλεια.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- ΟΗΕ: Διπλασιάστηκε το ποσοστό των γυναικών που σκοτώθηκαν στους πολέμους το 2023, CNN Greece, διαθέσιμο εδώ
- UN Women Highlights 2023-2024, UN Women, διαθέσιμο εδώ
- Four in 10 deaths in war zones last year were women, UN report finds, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- War on women – Proportion of women killed in armed conflicts doubles in 2023, UN Women, διαθέσιμο εδώ
- Facts and figures: Ending violence against women, UN Women, διαθέσιμο εδώ
