Της Εύης Κατέλα,
Πριν από τη δημιουργία του ελληνικού κράτους και την εγκαθίδρυση του συντάγματος, το ελληνικό στοιχείο δεν ήταν ομογενές. Αντιθέτως, οι Έλληνες συνυπήρχαν με ομάδες ανθρώπων, οι οποίοι προέρχονταν από διάφορες περιοχές των Βαλκανίων. Δεδομένου ότι οι περισσότεροι λαοί έως τότε, στερούνταν αναγνωρισμένης εθνικής ταυτότητας, η συμβίωση ήταν αρκετά ομαλή. Με τη δημιουργία των νέων εθνικών κρατών και με τον διαχωρισμό των πληθυσμών αναδύθηκαν νέες απαιτήσεις. Για παράδειγμα, στην ελληνική επικράτεια παρέμειναν πολλοί κάτοικοι, μουσουλμανικής καταγωγής, γεγονός που ισχύει μέχρι σήμερα, οι οποίοι στη προσπάθειά τους να ενσωματωθούν στο κράτος, διεκδίκησαν πολλά δικαιώματα, όπως και αυτό της εκπαίδευσης.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η εκπαίδευση των μειονοτήτων της Θράκης σαν ένα κοινωνικοπολιτικό θέμα που μετράει πολλά χρόνια ζωής. Τα πρώτα νομοθετικά μέτρα που πάρθηκαν περιέχονταν στη Συνθήκη της Λωζάνης (1923) που κατοχύρωνε, εκτός των άλλων, τα εκπαιδευτικά δικαιώματα της μουσουλμανικής μειονότητας, την ίδρυση σχολείων αλλά και την διδασκαλία στη μητρική γλώσσα των μειονοτήτων (άρθρα 37–45). Η Συνθήκη της Λωζάνης θεωρείται αφετηρία για την ομαλοποίηση των σχέσεων των μειονοτήτων με την πολιτεία.
Αυτό γιατί, έφερε στο προσκήνιο αρκετές αντιπαραθέσεις και μία σειρά νέων προκλήσεων, όπως η ανάγκη για νέο διδακτικό προσωπικό και υλικό που να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις για τη λειτουργία των νέων εκπαιδευτικών βαθμίδων. Με τη σειρά του, το ελληνικό κράτος δεσμεύτηκε να συμβάλλει στη τήρηση της Συνθήκης αλλά και να δείξει τον ανάλογο σεβασμό απέναντι στις θρησκευτικές παραδόσεις και στις αξίες της μειονότητας. Έως το 1967, λειτουργούσαν δίγλωσσα σχολεία χωρίς όμως οι μαθητές, να έχουν πρόσβαση στη τριτοβάθμια εκπαίδευση. Με την επιβολή της Χούντας, το 1967, το έργο των δίγλωσσων σχολείων, άρχισε να δυσχεραίνει, αφού πολλά από τα κεκτημένα εκπαιδευτικά δικαιώματα αντικαταστάθηκαν από μία σειρά απαγορεύσεων και λογοκρισίας.
Η κατάσταση άρχισε να βελτιώνεται από τη Μεταπολίτευση (1974) και έπειτα. Η χώρα θέλησε να υιοθετήσει έναν φιλελεύθερο πολιτικό σχεδιασμό. Η κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή (1973-1977) εισήγαγε νέες νομοθετικές ρυθμίσεις για τη μειονοτική εκπαίδευση στη Θράκη. Το 1976 ψηφίστηκε ο νόμος 309/1976, που αφορούσε την οργάνωση της γενικής εκπαίδευσης της χώρας, ορισμένες διατάξεις έθεταν την εποπτεία των μειονοτικών σχολείων από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων. Έναν χρόνο μετά, ψηφίστηκε ο νόμος 694/1977, ο οποίος προσανατόλιζε το νομικό πλαίσιο όπου θα λειτουργούσαν τα μειονοτικά σχολεία στη Δυτική Θράκη. Πιο συγκεκριμένα, περιλάμβανε διατάξεις για την ίδρυση, την λειτουργία και την διοίκηση των σχολείων. Σ’ ένα δεύτερο βαθμό επιδίωκε την αμοιβαιότητα στις σχέσεις με την Τουρκία για τα εκπαιδευτικά δικαιώματα.
Από το 1990 και μετά, ένα κύμα εσωτερικών μεταρρυθμίσεων κατέκλυσε την Ελλάδα. Συγκεκριμένα, με κάποιες εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις τέθηκε σε εφαρμογή η ενίσχυση της ένταξης της μειονότητας στη τριτοβάθμια εκπαίδευση. Η κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου πήρε την πρωτοβουλία και με τον νόμο 2341/1995 εισάχθηκε η ειδική ποσόστωση 0,5% για την εισαγωγή μελών της μουσουλμανικής μειονότητας της Θράκης στα ΑΕΙ/ΤΕΙ της χώρας. Οι μαθητές των αντίστοιχων σχολείων, θα έδιναν τις πανελλήνιες εξετάσεις με μία διαφοροποίηση. Έκτοτε, υπάρχει ένα επιπλέον ποσοστό (0,5%) από τον γενικό αριθμό εισακτέων, που διευκολύνει την εισαγωγή των μαθητών της μειονότητας στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα.
Ένα ακόμη προοδευτικό μέτρο της κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ, το οποίο είχε τις ρίζες του σε αποφάσεις της κυβέρνησης Παπανδρέου και τέθηκε σε εφαρμογή το 1997, επί κυβέρνηση Σημίτη. Το πρόγραμμα εκπαίδευσης μουσουλμανοπαίδων αποσκοπούσε στη βελτίωση της ποιότητας της εκπαίδευσης και παράλληλα στην ανάπτυξη νέων διδακτικών υλικών. Οι παραπάνω πρωτοβουλίες και δράσεις περιγράφουν την προσπάθεια που κατέβαλε η κυβέρνηση Παπανδρέου να προωθήσει την ισότητα αλλά και την ενσωμάτωση της μουσουλμανικής μειονότητας στη Θράκη, με σημαντικό αρωγό την εκπαίδευση.
Το θέμα της μειονοτικής εκπαίδευσης αντιμετωπίζει ακόμη και σήμερα αρκετές προκλήσεις, οι οποίες έχουν οδηγήσει σε αναστολή λειτουργίας κάποιων σχολείων, λόγω μειωμένου αριθμού μαθητών. Το θέμα βρίσκεται συχνά και στο επίκεντρο πολιτικών αντιπαραθέσεων. Παρόλα αυτά, η κατάσταση έχει βελτιωθεί σημαντικά στο πέρασμα των χρόνων και έχει προσθέσει ένα διαπολιτισμικό στοιχείο στο προφίλ της Ελλάδας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Η μουσουλμανική μειονότητα στη Θράκη και θετικά μέτρα στην εκπαίδευση: η εισαγωγή στα Α.Ε.Ι., didaktorika.gr, διαθέσιμο εδώ
- Η εκπαιδευτική πολιτική του ελληνικού κράτους για τη μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης: Η περίπτωση της πρωτοβάθμιας μειονοτικής εκπαίδευσης, ejournals.epublishing.ekt.gr, διαθέσιμο εδώ
- Η διαχείριση της μειονοτικής ταυτότητας στον ελληνικό χώρο και η διαμόρφωση της εκπαιδευτικής πολιτικής: Η περίπτωση των μουσουλμάνων της Θράκης 1923-1974, eens.org, διαθέσιμο εδώ
