Του Βασίλη Μορφονιού,
Σωτηριακές θρησκείες είναι εκείνες οι θρησκείες που επικεντρώνονται στην έννοια της Σωτηρίας, δηλαδή της απελευθέρωσης του ανθρώπου από μια κατάσταση πτώσης ή αμαρτίας. Με τον όρο «σωτηριακός κινηματογράφος» αναφέρομαι στο πως σκηνοθέτες όπως ο Tarantino και ο Truffaut βλέπουν τον κινηματογράφο σαν ένα μέσο που έχει τη δύναμη να ανυψώσει την ψύχη του ανθρώπου και εν τέλει να τη «σώσει».
Πουθενά αλλού δεν εκπροσωπείται καλύτερα αυτή η θεωρία από την τριλογία αναθεώρησης της Ιστορίας (τετραλογία αν μετρήσουμε και το The Hateful Eight) του Tarantino η οποία περιλαμβάνει το Inglourious Basterds (2009), το Django: Unchained (2012) και το Once Upon a time in Hollywood (2019). Spoilers για τα φινάλε και των τριών ταινιών.
Πολύ συχνά ακούμε για την ιστορική ακρίβεια των ταινιών, ιδιαίτερα των ταινιών εποχής ή των πολεμικών, και για το αν οι σκηνοθέτες έχουν ή όχι υποχρέωση να ακολουθούν πιστά τη ροή των ιστορικών γεγονότων. Παρότι αυτή αντιπαράθεση μπορεί να περιμένει άλλο άρθρο, κανείς δεν μπορεί να διαφωνήσει ότι η ακριβής απεικόνιση των ιστορικών γεγονότων θέτει εμπόδια στον σεναριογράφο και στη μυθοπλασία του. Ένας ιστορικά ακριβής «μονομάχος» δεν έχει το διάσημο φινάλε του καθώς ο Αυτοκράτορας πεθαίνει με πολύ διαφορετικό τρόπο στη πραγματικότητα (για την ακρίβεια δεν μπορεί να υπάρξει καν μονομάχος αφού ο ίδιος ο «Μονομάχος» είναι προϊόν μυθοπλασίας). Τα εμπόδια αυτά, παρότι αναγκαία σε πολλές περιπτώσεις, αποτελούν τροχοπέδη για την ιστορία να φτάσει σε συναισθηματικές κλιμακώσεις που θα μπορούσε να φτάσει αν ήταν ελεύθερη να εξελιχθεί μόνη της.
Για τον Tarantino αυτά τα εμπόδια, όχι μόνο δεν τον σταματούν, μα ούτε που υπάρχουν. Στα δικά του λόγια: «Σαν σεναριογράφος καθώς ακολουθείς το μονοπάτι της ιστορίας σου υπάρχουν διάφοροι δρόμοι που οι χαρακτήρες ή το σενάριό σου μπορούν να πάρουν. Οι περισσότεροι σεναριογράφοι θα βάλουν εμπόδια σε κάποιους από αυτούς τους δρόμους επειδή δεν μπορούν να ακολουθήσουν την κατάληξή τους. Εγώ δεν έχω εμπόδια, πηγαίνω όπου με οδηγούν οι χαρακτήρες μου».
Όπως αναφέρει σε συνέντευξη για το Django, ήθελε να γυρίσει ένα western για την ενδυνάμωση των μαύρων αντρών. Θεωρεί πως οι περισσότερες ταινίες που προσπαθούν να είναι πιστές στην εποχή, την ιστορία με κεφαλαίο «Ι» όπως την περιγράφει, χάνουν την ευκαιρία να εξερευνήσουν κάτι σημαντικό για τη συγκεκριμένη ιστορική περίοδο. Δεν χρησιμοποιεί απλώς το σκηνικό ως κινηματογραφικό φόντο, αλλά φροντίζει να χρησιμοποιήσει τις συγκρούσεις που κατοικούν σε αυτές τις πραγματικότητες ως την κύρια δυσκολία που πρέπει να ξεπεράσουν οι χαρακτήρες του.
Για να μην παρεξηγηθώ, αυτό δεν σημαίνει ότι οι ταινίες του Tarantino είναι πρόχειρες ή ατημέλητες. Για παράδειγμα, παρά το αναθεωρητικό του φινάλε, το Inglourious Basterds είναι κάθε άλλο παρά ατημέλητο έργο. Η ιστορική ανακρίβεια εμφανίζεται λόγω καλλιτεχνικής επιλογής όχι ατημελησίας. Η χρήση της γλώσσας στην ταινία είναι τρανταχτό παράδειγμα της εξονυχιστικής έρευνας του Tarantino για να αποδώσει την εποχή. Σε αντίθεση με άλλες xολιγουντιανές ταινίες οι χαρακτήρες στο Basterds μιλάνε όλοι τη μητρική τους γλώσσα και χρησιμοποιούν τα αγγλικά μόνο όταν θέλουν να συνεννοηθούν μεταξύ τους. O Tarantino χρησιμοποιεί τη γλώσσα ως ένα μηχανισμό αύξησης ή μείωσης της έντασης, καθώς το αν οι χαρακτήρες κατανοούν ή όχι την ομιλούμενη γλώσσα σε μια εκάστοτε στιγμή μπορεί να τους σώσει ή να τους κοστίσει τη ζωή.
Αλλάζοντας τη ροή των γεγονότων, ο Tarantino προσφέρει στα πραγματικά θύματα αυτό που δεν μπορεί τις περισσότερες φορές να τους προσφέρει η ίδια η δομή της ιστορίας. Κάθαρση! Είτε πρόκειται για τους Εβραίους να σκοτώνουν τον Hitler, τους σκλάβους στην Αμερική να σπάνε τις αλυσίδες τους ή τη Sharon Tate να επιβιώνει από τους σατανικούς δολοφόνους της, o Tarantino δημιουργεί μια εναλλακτική πραγματικότητα που οι νεκροί παίρνουν την εκδίκηση που τους αρμόζει, εξαγνίζονται και συνεχίζουν τις ζωές τους κανονικά…
Αυτό ακριβώς συνέβη και στο πολλάκις παρεξηγημένο Once Upon a time In Hollywood όπου η Sharon Tate δεν έχει κάποιο ιδιαίτερο ρόλο στη ταινία πέρα από το να ζει ικανοποιημένη τη ζωή της επιτυχημένης ηθοποιού. Το Hollywood είναι μια προσωπική ταινία για τον Tarantino που πιθανόν να περάσει αδιάφορη σε όσους δεν κατανοούν το πλαίσιο στο οποίο γυρίστηκε. Οι δολοφονίες από την οικογένεια Manson (οι οποίοι μεταξύ άλλων βίασαν και σκότωσαν την έγκυο Sharon Tate) λειτουργούν για πολλούς ως μια μορφή ορίου στη διαδρομή της αντικουλτούρας στην ιστορία της Αμερικής του 20ού αιώνα, καθορίζοντας έντονα ένα «πριν» και ένα «μετά». Αντιπροσωπεύουν τη στιγμή που το αφελές όνειρο της ειρήνης και των παιδιών των λουλουδιών σφαγιάστηκε βίαια από τους θανάτους στο Βιετνάμ.
Ο τίτλος Once Upon a Time αποπνέει μια παραμυθένια αίσθηση που το τέλος της ταινίας αποδίδει υπέροχα, αποτυπώνοντας τη διαχρονική ποιότητα του Hollywood ως τον τόπο όπου τα όνειρα γεννιούνται και θάβονται, υπό τις ιδιότροπες ορέξεις της τύχης. Ουσιαστικά, δημιούργησε ένα παραμύθι για τους ήρωες των spaghetti western με τους οποίους μεγάλωσε, οι οποίοι σπάνε την οθόνη, εισέρχονται στην πραγματική ζωή, σώζοντας όχι μόνο μια ολόκληρη κουλτούρα που έχει πλέον εκλείψει, αλλά, πιο σημαντικά, μας υπενθυμίζουν πώς ο κινηματογράφος ο ίδιος προσφέρει σωτηρία από τους τρόμους της πραγματικότητας.
Ο διάλογος μεταξύ κινηματογράφου και Σωτηρίας σε αυτές τις ταινίες δεν είναι απλώς μια ονειροπόληση εξόντωσης του Hitler ή οποιουδήποτε άλλου φορέα της ανθρώπινης κακίας. Είναι ένα κυριολεκτικό και μεταφορικό μανιφέστο για το πώς οι ταινίες δρουν πάνω μας, πώς μας αλλάζουν, πώς μπορούν χημικά να μετατρέψουν τη βία σε κάθαρση, το μίσος σε θεραπεία, την αδικία σε δικαιοσύνη και να διορθώσουν τα λάθη κάθε ανθρώπινης κακουργίας στο σύμπαν. Δεν είναι μόνο ότι ο Quentin Tarantino ξανάγραψε την ιστορία. Είναι ότι συνέδεσε την αναθεωρητική του ματιά με τις καθαρτικές, υπερφυσικές δυνάμεις του κινηματογράφου, κάτι που αποτελεί την ανώτατη μορφή μυθοπλασίας στην κουλτούρα μας, δίπλα στη θρησκεία.
Η εικόνα μιας αίθουσας κινηματογράφου που καίγεται, με τους ναζί να ουρλιάζουν μέσα, είναι, κατά τη γνώμη μου, η πιο όμορφη σκηνή που έχει γυρίσει ποτέ ο Tarantino ενώ ενσαρκώνει ό,τι προσπαθώ να περιγράψω. Σε αυτή την εικόνα υπάρχει μια διακήρυξη για τη μαγεία του κινηματογράφου, η ιδέα ότι το φιλμ μπορεί να βάλει φωτιά στον κόσμο και, αν είμαστε τυχεροί, να μας σώσει από τις «φρίκες» της πραγματικότητας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Every Quentin Tarantino Movie Ranked And In Order, forbes.com, διαθέσιμο εδώ
- Review: Quentin Tarantino’s Obscenely Regressive Vision Of The Sixties In “Once Upon A Time… In Hollywood”, newyorker.com, διαθέσιμο εδώ
