Της Αναστασίας Στανίτσα,
Το έγκλημα της σωματικής βλάβης που στρέφεται κατά αδύναμων ατόμων προστατεύεται στο Άρθρο 312 ΠΚ, και συγκεκριμένα στο Δέκατο Έκτο Κεφάλαιο του Ποινικού Κώδικα, στα Εγκλήματα κατά της Σωματικής Ακεραιότητας. Στα εγκλήματα αυτά, το έννομο αγαθό που προστατεύεται είναι η σωματική ακεραιότητα, με την έννοια της μορφικής και λειτουργικής ακεραιότητας του ανθρώπινου οργανισμού. Ειδικότερα, το έγκλημα της σωματικής βλάβης αδύναμων ατόμων οριοθετείται πλέον ως εξής στο Άρθρο 312ΠΚ (μετά την αντικατάσταση του με το άρθρο 47 του Ν.5090/2024): «1.Με την επιφύλαξη διατάξεων ειδικών ποινικών νόμων, όποιος προκαλεί σωματική κάκωση ή βλάβη της υγείας σε ανήλικο ή σε πρόσωπο που δεν μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του, τιμωρείται: α) για την πράξη του πρώτου εδαφίου της παρ.1 του άρθρου 308, με φυλάκιση τουλάχιστον ενός (1) έτους, β) για την πράξη του άρθρου 309, με φυλάκιση τουλάχιστον δύο (2) ετών, γ) για την πράξη του πρώτου εδαφίου της παρ.1 του άρθρου 310, με φυλάκιση τουλάχιστον τριών (3) ετών κι αν επιδίωκε την πρόκληση βαριάς σωματικής βλάβης, με κάθειρξη και δ) για την πράξη του άρθρου 311 ,με κάθειρξη.»
Πρόκειται για ένα ιδιαίτερο έγκλημα, καθώς, αφού αντικείμενο προσβολής είναι ο ανήλικος ή πρόσωπο που δεν μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του, μπορεί να συνιστά υποκείμενο τέλεσης συγκεκριμένος κύκλος προσώπων, που στρέφεται εναντίον τους. Θύμα της αξιόποινης πράξης μπορεί να είναι μόνο ανήλικος ή πρόσωπο που δεν μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του. Πιο συγκεκριμένα, πρόσωπο που δεν μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του συνιστά αυτό ελλείψει ικανότητας αυτοδιάθεσης, δηλαδή χωρίς την ευχέρεια διαχείρισης του «σχεδίου» της ζωής του, όπως ηλικιωμένοι, άτομα με σοβαρή αναπηρία, αλλά κι ασθενείς που για αρκετό χρονικό διάστημα «καθηλώνονται» στην ασθένεια τους.
Επιπλέον, η αντικειμενική υπόσταση του εγκλήματος του άρθρου 312ΠΚ προϋποθέτει την πρόκληση «σωματικής κάκωσης ή βλάβης της υγείας σε ανήλικο ή πρόσωπο που δεν μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του». Επομένως, η αξιόποινη συμπεριφορά καλύπτει όλες τις μορφές σωματικής βλάβης που στοιχειοθετούνται στα άρθρα 308-311 ΠΚ. Ως σωματική κάκωση νοείται κάθε εξωτερική επενέργεια επί του σώματος, όπως τραύματα, εκδορές, μώλωπες κ.λπ., ενώ ως βλάβη της υγείας νοείται κάθε διατάραξη της εσωτερικής λειτουργίας του ανθρώπινου οργανισμού, όπως μετάδοση μολυσματικής ασθένειας, πρόκληση νευρικού κλονισμού κλπ. Η πρόκληση αυτή μπορεί να γίνει με πράξη αλλά και με παράλειψη, εφόσον τηρούνται οι όροι του Άρθρου 15ΠΚ, βάσει του Άρθρου 14ΠΚ, σύμφωνα με την παρ.2 του οποίου «στις διατάξεις των ποινικών νόμων ο όρος «πράξη» περιλαμβάνει και τις «παραλείψεις».
Ένα διαφορετικό έγκλημα τυποποιείται στην παράγραφο 2 του άρθρου 312ΠΚ σύμφωνα με το οποίο: «2. Με την πρόκληση σωματικής βλάβης κατά την περ.γ’ της παρ.1 εξομοιώνεται κι η μεθοδευμένη πρόκληση έντονου σωματικού πόνου ή σωματικής εξάντλησης επικίνδυνης για την υγεία ή ψυχικού πόνου ικανού να επιφέρει σοβαρή ψυχική βλάβη, ιδίως με την παρατεταμένη απομόνωση σε βάρος των προσώπων της παρ.1». Πρόκειται για το έγκλημα των βασανιστηρίων σε βάρος ανηλίκου ή προσώπου που δεν μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του, χωρίς να προϋποθέτει την πρόκληση σωματικής βλάβης. Η αξιόποινη συμπεριφορά συνίσταται στην 1) μεθοδευμένη πρόκληση έντονου σωματικού πόνου, 2) σωματικής εξάντλησης επικίνδυνης για την υγεία ή 3) ψυχικού πόνου ικανού να επιφέρει σοβαρή ψυχική βλάβη, ιδίως με την παρατεταμένη απομόνωση σε βάρος των προσώπων της παρ.1.
Ως πόνος νοείται σύμφωνα με τη Διεθνή Ένωση για τη Μελέτη του Πόνου μια δυσάρεστη αισθητική και συναισθηματική εμπειρία που συνδέεται με πραγματική ή δυνητική βλάβη ιστών ή περιγράφεται με ορολογία τέτοιας βλάβης. Ειδικότερα, πρόκειται για μια διέγερση των αλγοϋποδοχέων του ανθρώπινου οργανισμού, οι οποίοι κωδικοποιούν τις διεγέρσεις με μορφές νευρικών ώσεων και τις μεταφέρουν διαδοχικά στον εγκέφαλο για αποκωδικοποίηση κι επεξεργασία (Ε. Συμεωνίδου Καστανίδου, Εγκλήματα κατά προσωπικών αγαθών, σ. 163). Ως σωματική εξάντληση νοείται η σωματική κατάπτωση, δηλαδή η εξασθένιση του ανθρώπινου οργανισμού, η οποία σε κάθε περίπτωση πρέπει να είναι επικίνδυνη για την υγεία. Τέλος, η τρίτη μορφή αξιόποινης συμπεριφοράς είναι η πρόκληση ψυχικού πόνου, ο οποίος πρέπει να είναι ικανός να επιφέρει σοβαρή ψυχική βλάβη. Σε κάθε περίπτωση, η πρόκληση των παραπάνω μορφών αξιόποινης συμπεριφοράς πρέπει να είναι μεθοδευμένη. Με την έννοια της μεθόδευσης νοείται η επιλογή συγκεκριμένης συμπεριφοράς κι η εσκεμμένη τέλεση μυϊκής ενέργειας ή παράλειψης, όπως όταν ο δράστης αφήνει τον ανήλικο ή πρόσωπο που δεν μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του νηστικό, αποσκοπώντας στη σωματική του εξάντληση.
Αναφορικά με την υποκειμενική υπόσταση του εγκλήματος, στην παράγραφο 1 του Άρθρου 312 ΠΚ απαιτείται, όπως προκύπτει από τα άρθρα 18 ΠΚ κι 26 ΠΚ, δόλος έστω κι ενδεχόμενος, δηλαδή ο δράστης τιμωρείται ακόμη κι όταν γνωρίζει το ενδεχόμενο πρόκλησης σωματικής βλάβης σε βάρος αδύναμων προσώπων και παρά ταύτα το αποδέχεται. Αντίθετα, στο έγκλημα της 2ης παραγράφου του Άρθρου 312ΠΚ, λαμβάνοντας υπόψη τη «μεθοδευμένη πρόκληση», απαιτείται δόλος α’ βαθμού. Εν κατακλείδι, το έγκλημα της σωματικής βλάβης σε βάρος αδύναμων προσώπων του 312 ΠΚ επισύρει μεγαλύτερη ποινή από ότι αυτή των άρθρων 308-311 ΠΚ, δεδομένης της αδύναμης θέσης των προσώπων και της εκμετάλλευσης της σχέσης εξάρτησης αυτών από τον ίδιο τον δράστη. Η αυξημένη ενοχή του δράστη καθώς και το αυξημένο άδικο της συμπεριφοράς του οφείλεται στο ότι κακοποιεί άτομα τα οποία δεν έχουν ελευθερία αυτοπροσδιορισμού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Ελισάβετ Συμεωνίδου- Καστανίδου, Εγκλήματα κατά προσωπικών αγαθών, 5η έκδοση, Νομική Βιβλιοθήκη, 2023.
