Του Γιώργου Ποτουρίδη,
Ο Ποινικός νομοθέτης στο άρθρο 113 παρ. 4 ΠΚ προβλέπει μία ειδική αναστολή έναρξης του χρόνου παραγραφής για τα κακουργήματα που στρέφονται κατά ανηλίκων με κάποιες διαβαθμίσεις. Ενώ εκ πρώτης όψεως φαντάζει απλό ζήτημα, δεν λείπουν οι έριδες και οι διαφωνίες όσον αφορά το ρυθμιστικό βεληνεκές της διάταξης και τις έννομες συνέπειές της. Δικαιολογητική βάση του συγκεκριμένου θεσμού συνιστά, δίχως άλλο, ο στόχος να αποφεύγεται η παραγραφή για το χρόνο που το θύμα είναι ακόμη ανήλικο και πιθανόν να αποτρέπεται από την καταγγελία της πράξης, είτε λόγω εξάρτησης από τον δράστη, είτε λόγω της ανωριμότητας ή γενικά δισταγμού κοινοποίησης του εγκλήματος. Έτσι, λοιπόν, τελολογικά ο θεσμός εκκινεί από τη βάση ότι το ανήλικο θύμα μπορεί να φοβάται να καταγγείλει την πράξη ή να διστάζει και εξαιτίας αυτού το αδίκημα να παραγραφεί. Ελέω αυτού δίδεται αναστολή έναρξης ούτως ώστε να υπάρχει ο εύλογος χρόνος που απαιτείται για την κοινοποίηση του εγκλήματος.
Αρχικά, ο ποινικός νομοθέτης στο 113 παρ. 4 εδ. α’ ΠΚ προβαίνει σε μία γενική αναστολή όλων των κακουργημάτων που στρέφονται κατά ανηλίκων μέχρι την ενηλικίωση των θυμάτων για την εξυπηρέτηση της τελολογίας του θεσμού. Έτσι, από την βαρέως σκοπούμενη σωματική βλάβη μέχρι και τη διακεκριμένη κλοπή κατά ανηλίκου ισχύει αυτή η αναστολή έναρξης του χρόνου παραγραφής και η δεκαπενταετία της παραγραφής του κακουργήματος αρχίζει από την ενηλικίωση του θύματος. Ό,τι κακούργημα στρέφεται επί ανηλίκου διέπεται ως προς την παραγραφή του από την ανωτέρω διάταξη. Έστω λοιπόν ότι ο Α τελεί βαρέως σκοπούμενη σωματική βλάβη κατά του 13 Β το 2014. Το έγκλημά του όντας κακούργημα παραγράφεται σε 15 έτη κατά το 11 παρ.2 ΠΚ από τον χρόνο τέλεσης κατά κανόνα. Άρα, το 2029. Ωστόσο επειδή το θύμα είναι ανήλικο η παραγραφή θα ανασταλεί μέχρι την ενηλικίωσή του κατ’ επιταγήν του 113 παρ. 4 εδ. α’ ΠΚ και κατά συνέπεια το αδίκημα θα παραγραφεί το 2034.
Ζήτημα γεννάται ως προς τα θανατηφόρα κακουργήματα. Τι ισχύει άραγε σε περίπτωση ανθρωποκτονίας ανηλίκου; Εάν το ανήλικο θύμα πεθάνει πότε αρχίζει η παραγραφή; Η κρατούσα στη θεωρία και νομολογία γνώμη, η οποία είναι και η απολύτως ορθή, θέτει εξαίρεση αυτής της ειδικής αναστολής έναρξης του 113 παρ. 4 ΠΚ στα θανατηφόρα κακουργήματα κατά ανηλίκων, με το λογικό και ορθό επιχείρημα ότι σε αυτές τις περιπτώσεις ανήλικος δεν υπάρχει πλέον και κατά συνέπεια δεν μπορεί να ενηλικιωθεί ώστε να έχει νόημα η αναστολή έναρξης που χορηγείται λόγω της ανωριμότητάς του μέχρι την ενηλικίωση. Άρα, στα θανατηφόρα κακουργήματα κατά ανηλίκων ισχύει ο κανόνας του 112 ΠΚ, ότι δηλαδή ο χρόνος παραγραφής του εγκλήματος αρχίζει από τον χρόνο τέλεσης της πράξης, ήτοι κατά το 17 ΠΚ από την ενέργεια ή παράλειψη αυτής. Έτσι, αν ο Α σκοτώσει τον 12χρονο Β 1/1/2012, η παραγραφή αρχίζει 1/1/2012!
Για την πληρότητα του λόγου αξίζει να αναφερθεί και μία μεμονωμένα υποστηριζόμενη γνώμη στη θεωρία επί του θέματος. Υποστηρίζεται ότι και επί θανατηφόρων κακουργημάτων κατά ανηλίκων ο χρόνος παραγραφής αναστέλλεται μέχρι την πλασματική (!) πια ενηλικίωση του πλέον μη υπάρχοντος θύματος, με επιχείρημα ότι δεν νοείται η διακεκριμένη κλοπή να έχει μεγαλύτερο χρόνο παραγραφής από την ανθρωποκτονία με δόλο όταν στρέφεται κατά ανηλίκου, γιατί τότε είναι σαν να προτρέπεται ο δράστης να τελέσει δολοφονία, που είναι κάτι το μείζον, αφού έχει μικρότερη παραγραφή, παρά διακεκριμένη κλοπή που συνιστά κάτι εμφανώς το έλασσον.
Θεωρώ προσωπικά τη θέση αυτή εμφανώς προβληματική και αποκλίνουσα από την τελολογική βάση της ρύθμισης χωρίς πειστική επιχειρηματολογία. Ο θεσμός, όπως τονίστηκε έχει ένα σκοπό: δίνει χρόνο στον ανήλικο να καταγγείλει την πράξη επειδή μπορεί εξαιτίας της ανωριμότητάς του να διστάζει να το κάνει. Αυτός ο στόχος εκλείπει αν ο ανήλικος πεθάνει και κατά συνέπεια περιττεύει η αναστολή έναρξης. Ακόμη, η πλασματική ενηλικίωση γεννά και ζητήματα χειροτέρευσης της θέσης του κατηγορουμένου, χωρίς ρητή ρύθμιση του νόμου, μιας και γνωρίζουμε ότι in dubio pro mutiore! Ποιος μας λέει ότι ο τότε 13χρονος Β θα πήγαινε 18 με σιγουριά. Και αν στα 16 πέθαινε από κεραυνό; Επομένως, αυτή η μεμονωμένα υποστηριζόμενη θέση είναι προδήλως εσφαλμένη και προβληματική. Το συμπέρασμα είναι ένα: ότι στα θανατηφόρα κακουργήματα το 113 παρ. ΠΚ δεν εφαρμόζεται.
Τονίζεται τέλος όσον αφορά το πρώτο εδάφιο της παρ. 4 του 113 ΠΚ, ότι όπως προκύπτει εκ αντιδιαστολής επί των πλημμελημάτων που στρέφονται κατά ανηλίκου θύματος δεν ισχύει κάποια αντίστοιχη ειδική αναστολή έναρξης. Αντιθέτως, εφαρμόζεται απαρέγκλιτα ο κανόνας του 112 ΠΚ και η παραγραφή αρχίζει από τον χρόνο τέλεσης της πράξης. Στο εδάφιο Β τώρα του 113 ΠΚ δίδεται άλλος χρόνος αναστολής για τα κακουργήματα του 19 κεφαλαίου του Ποινικού κώδικα και κάποια άλλα εγκλήματα που θεωρήθηκαν αυξημένης απαξίας. Σε αυτές τις περιπτώσεις η παραγραφή αρχίζει 3 έτη μετά την ενηλικίωση του θύματος. Ακόμη, απορία προκαλεί το γεγονός ότι στο ίδιο εδάφιο θεσμοθετείται αναστολή έναρξης και για πλημμελήματα πια, μόνο όμως εκείνα του 19 κεφαλαίου, με χρόνο έναρξης 1 έτος μετά την ενηλικίωση.
Ένα τελευταίο σημαντικό ζήτημα που θεωρώ ότι αξίζει να αναφερθεί είναι η περίπτωση που το έγκλημα τελείται από ανήλικο δράστη κατά ανηλίκου θύματος. Δεδομένου του ότι ο ανήλικος δράστης πράττει πάντα πλημμεληματικά σύμφωνα με το 18 εδ. β’ ΠΚ έστω και αν το θύμα είναι ανήλικος επίσης, λόγος για αναστολή έναρξης του 113 επί κακουργημάτων δεν μπορεί να γίνει. Άρα, όταν ο ανήλικος Α τελεί βαρέως σκοπούμενη σωματική βλάβη στον ανήλικο Β δεν εφαρμόζεται το 113 παρ. 4 εδ. α’ ΠΚ και η παραγραφή αρχίζει από τον χρόνο τέλεσης της πράξης! Αν όμως το κακούργημα αφορά έγκλημα του 19ου κεφαλαίου του Ποινικού Κώδικα τότε θα εφαρμοστεί το δεύτερο εδάφιο της διάταξης και η παραγραφή θα αρχίσει ένα έτος μετά την ενηλικίωση. Έτσι, αν ο 16χρονος Α τελέσει βιασμό στην 14χρονη Β το 2014, η παραγραφή θα αρχίζει ένα έτος μετά την ενηλικίωση της Β και θα ισχύει για πέντε έτη, καθώς ο Α πράττει πλημμεληματικά και κατά συνέπεια το έγκλημα θα παραγραφεί το 2023.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Μ. Καϊάφα-Γκμπάντι, Ν. Μπιτζιλέκης, Ε. Συμεωνίδου-Καστάνιδου, Δίκαιο των Ποινικών Κυρώσεων, Νομική Βιβλιοθήκη, 2020.
