Του Αντώνη Πετρόπουλου,
Οι στιγμές προσωπικής δοκιμασίας, οι κακουχίες και τα δεινά μπορούν να εμπνεύσουν την έκφραση και τη δημιουργικότητα μέσω των τεχνών. Ο William Hernest Henley, σε έναν δικό του «Γολγοθά», έγραψε ένα ποίημα χαιρετώντας το ψυχικό του σθένος και διαπνέοντας τους ανθρώπους που «χτυπήθηκαν» από τη μοίρα.
Εμπνέοντας σε βάθος γενεών ηγέτες και απλούς αγωνιστές της καθημερινότητας, το εμβληματικό ποίημα “Invictus” του Βρετανού ποιητή William Ernest Henley (1849-1903) παραμένει ανεξίτηλο ως σύμβολο για τη δύναμη της ανθρώπινης ψυχής απέναντι στις αντιξοότητες.
Ο Άγγλος ποιητής είχε υποστεί ακρωτηριασμό στο ένα του πόδι λόγω επιπλοκών φυματίωσης και κινδύνευε να χάσει και το άλλο πόδι όσο βρισκόταν στο νοσοκομείο. Κατά τη διάρκεια της νοσηλείας του το 1875 έγραψε το “Invictus” (Ο ακατάβλητος) το οποίο έμελλε να γίνει ο ύμνος της αδάμαστης ανθρώπινης ψυχής. Δημοσιεύτηκε το 1888 στη συλλογή του με τίτλο “Book of Verses” και παραμένει το πιο γνωστό του δημιούργημα, παρότι δημοσίευσε πολλές συλλογές ποιημάτων.
Ως προσωπικότητα που υπερκέρασε τις δυσκολίες της ζωής, εξέφρασε τη δική του αντοχή αλλά περισσότερο υπήρξε ο ίδιος ζωντανό παράδειγμα ανθρώπου με ανεξάντλητα ψυχικά αποθέματα. Το πνεύμα αντοχής και δύναμης δεν ενέπνευσε μόνο τον ίδιο τον Henley. Ενέπνευσε και έργα πιο σύγχρονων συγγραφέων, όπως του Robert Louis Stivenson, ο οποίος χρησιμοποίησε το παράδειγμα του Henley για να το αποτυπώσει στο κλασικό του βιβλίο Το νησί των θησαυρών με ήρωα έναν κουτσό χαρακτήρα, τον πειρατή Long John Silver.
Το ποίημα σε ελληνική μετάφραση:
«Πέρα από την νύχτα που με σκεπάζει,
κατάμαυρη απ΄ακρη σε άκρη
ευχαριστώ τους θεούς όποιοι και να’ ναι
για την ακατανίκητη ψυχή μου.
—
Κι αν έπεσα θύμα των περιστάσεων
ούτε δείλιασα ούτε έκλαψα γοερά.
Κάτω απ΄ τα χτυπήματα της τύχης
το κεφάλι μου είναι ματωμένο αλλά δεν προσκυνά
—
Πέρα απ’ αυτό τον τόπο της οργής και των δακρύων
κι απ’ τη βαριά του σκιά
ακόμα κι απ’ την απειλή του χρόνου
είμαι και θα παραμείνω ατρόμητος.
—
Δεν έχει σημασία πόσο στενή είναι η πύλη
πόσο μεγάλο είναι το τίμημα
εγώ είμαι ο κυρίαρχος της μοίρας μου
εγώ είμαι ο καπετάνιος της ψυχής μου»
Στις τέσσερις στροφές του ποιήματος τονίζεται με εμφατικό ύφος η αντοχή και η αφοβία απέναντι στις αντίξοες περιστάσεις αλλά και η κατάκτησή τους από μία ακατάβλητη ψυχή. Με αυτή την κεντρική ιδέα, οι στίχοι του Henley εμψυχώνουν το ανθρώπινο πνεύμα και τη στάση υπερίσχυσης στη ζωή ανεξάρτητα από τις συνθήκες.
Το ποίημα-ύμνος για την ψυχική δύναμη συνοψίζεται στους δύο τελευταίους στίχους, συμβολίζοντας την ανίκητη φύση της ανθρώπινης θέλησης στις απελπιστικές στιγμές που επιβάλλει η μοίρα. Αξίζει να αναφερθεί πως, αρχικά, το ποίημα δεν είχε τίτλο. Το λατινικό “Invictus” δεν αποδόθηκε από τον ίδιο τον δημιουργό του, αλλά αργότερα από κάποιον εκδότη.
Ο Nelson Mandela το κατέστησε ιδιαίτερα γνωστό κατά τη διάρκεια των 27 χρόνων της φυλάκισής του, όταν διάβαζε τους στίχους προκειμένου να αντλήσει δύναμη και να εμψυχώσει τους συγκρατούμενούς του στο Robben Island. Πηγή έμπνευσης φαίνεται να αποτέλεσε και για τον Winston Churchill όταν μιλούσε ενώπιον της Βουλής των Κοινοτήτων σε κρίσιμες εποχές. Έχει γίνει σημείο αναφορών στη λογοτεχνία, τον κινηματογράφο και τη μουσική και ένα ενδεικτικό παράδειγμα είναι η ομότιτλη ταινία “Invictus” (2009) που περιγράφει τη ζωή του Nelson Mandela.
Ταξιδεύοντας από τη βικτωριανή εποχή έως το σήμερα, το “Invictus” παραμένει εμβληματικό εστιάζοντας στη θέληση να κατανικήσουμε τις δυνάμεις που υπερβαίνουν τα όριά μας. Μας υπενθυμίζει να είμαστε θαρραλέοι (άλλωστε οι καιροί το απαιτούν) και να αντιμετωπίζουμε τις προκλήσεις της ζωής όσο γιγαντιαίες και να δείχνουν μπροστά στο ανάστημά μας. Με την πνευματική μας δύναμη μπορούμε να χτίσουμε μία ακλόνητη στάση για να μας καθοδηγεί. Μία διαχρονική και διαρκής υπενθύμιση πως όλοι είμαστε κυρίαρχοι της μοίρας μας και καπετάνιοι της ψυχής μας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Invictus – William Ernest Henley (Μτφρ. Σεραφείμ Σίγμα), apotipomata.com, διαθέσιμο εδώ
- Invictus, poetryfoundation.org, διαθέσιμο εδώ
