Του Παναγιώτη Χάτζιου,
Ο Σωκράτης, ο μεγάλος φιλόσοφος της Αρχαίας Αθήνας, είναι μια από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της παγκόσμιας επιστήμης. Γεννήθηκε το 470 π.Χ., επηρέασε και σκανδάλισε τη δημοκρατική Αθήνα. Έδωσε υλικό για μελέτη σε όλη τη δυτική Ευρώπη στα μετέπειτα χρόνια και ασκεί επιρροή μέχρι σήμερα. Ο λόγος του έχει διασωθεί μέσα από τα γραπτά του μαθητή του, του Πλάτωνα, καθώς ο ίδιος δεν άφησε γραπτά κείμενα.
Η μέθοδος, που άφησε τον φιλόσοφο στην ιστορία, ονομάζεται «Σωκρατική μέθοδος». Οι ιδέες του Σωκράτη στα κείμενα αποτυπώνονται κάθε φορά μέσα από τον διάλογο, ο οποίος λάμβανε χώρα σε δείπνα και εξωτερικούς χώρους. Κάθε σκέψη του δεν εκφραζόταν με αμεσότητα, αλλά με ερωτήσεις που έθετε στον εκάστοτε συνομιλητή. Ο «αντίπαλος» εξέφραζε πρώτος μια άποψη και ο Σωκράτης έπειτα από μια σειρά ερωτήσεων ανάγκαζε τον συνομιλητή να αναιρέσει τις θέσεις του και να οδηγηθεί στην ορθή τοποθέτηση. Υποστήριζε ότι η γνώση είναι μέσα σε κάθε άνθρωπο απλώς δεν την έχει ανακαλύψει ακόμη. Η μέθοδος λέγονταν, επίσης, «μαιευτική». Όπως η μαία βοηθά στη γέννηση, έτσι και ο Σωκράτης αναδύει από τον εσωτερικό κόσμο του συνομιλητή την ιδέα.
Ο φιλόσοφος είχε αρκετούς εχθρούς και οι βασικοί του αντίπαλοι ήταν σοφιστές. Άνθρωποι, δηλαδή, μερικής εκπαίδευσης με αρκετά κενά στη γνώση και πολλές φορές, είχαν λανθασμένες απόψεις. Το μεγαλείο του Σωκράτη ήταν τέτοιο, που πίστευε ότι η γνώση που είχε —ακόμη και αυτός— είναι ιδιαίτερα μηδαμινή μπροστά στην πραγματικότητα. Έχει υποστηριχθεί ότι πίστευε, πως στη πραγματικότητα δεν γνωρίζει τίποτα και το μόνο πράγμα, που γνωρίζει είναι η ίδια του η άγνοια.
Ο Σωκράτης, από υλική άποψη, ήταν φτωχός. Δεν διέθετε περιουσία, ήταν κάπως δύσμορφος στο πρόσωπο και τα ρούχα του σκισμένα και βρώμικα. Σε αντίθεση, ο μαθητής του Πλάτων προερχόταν από μία πλούσια και ισχυρή οικογένεια της Αθήνας.
Η Αθήνα, την εποχή εκείνη, είχε δημοκρατικό πολίτευμα. Ο φιλόσοφος, ως δέκτης, λοιπόν, του πολιτεύματος, ισχυρίστηκε πως δεν μπορεί η δημοκρατία να είναι το κατάλληλο πολίτευμα. Θεωρούσε ότι δεν θα έπρεπε όλοι οι άνθρωποι να έχουν τη δυνατότητα να διοικούν ένα κράτος. Υποστήριζε, ακόμη, ότι μόνο ένας φιλόσοφος, ο οποίος έχει λάβει ολοκληρωμένη παιδεία και μόρφωση, είναι ικανός να ανταπεξέλθει ως ηγέτης. Οι απόψεις αυτές, φυσικά, εξόργισαν τους άρχοντες της εποχής και δημιούργησε εντάσεις στον δημοκρατικό χώρο της Αθήνας. Ο φιλόσοφος, πλέον, ήταν «αγκάθι» για το αθηναϊκό κράτος και έπρεπε να αντιμετωπιστεί. Ο Σωκράτης δεν μπορούσε να δικαστεί μονάχα για τις πολιτικές του πεποιθήσεις, όπως υποστήριξαν οι συκοφάντες του, αλλά μεταφέρθηκε σε δίκη με την κατηγορία πως άσκησε ύβρις απέναντι τους θεούς. Ακόμη, τόνισαν ότι οι ιδέες του διαφθείρουν τους νέους της εποχής.
Ο Σωκράτης στη δίκη του δεν διέψευσε τις κατηγορίες και μάλιστα απάντησε ειρωνικά «θα έπρεπε κανονικά να τρέφομαι δωρεάν στη Πρυτανεία και όχι να δικάζομαι σαν εγκληματίας». Η απόφαση ήταν καταδίκη σε θάνατο. Οι φίλοι του και μαθητές του —Ξενοφώντας, Πλάτων και Αλκιβιάδης— προσπάθησαν να τον μεταπείσουν, λέγοντας του να ζητήσει συγχώρεση. Ο μεγάλος δάσκαλος δεν δέχθηκε να πει ψέματα, καθώς πίστευε αυτά που έλεγε μέχρι το τέλος και υποστήριζε την Αλήθεια ως το θάνατο. Η άρνηση αυτή του Σωκράτη οδήγησε τον κύκλο του σε προσπάθεια, να τον φυγαδεύσει από το κελί, αλλά ο ίδιος αρνήθηκε ισχυριζόμενος ότι θα μείνει πιστός στους νόμους και στις αποφάσεις της πόλης. Στο κελί, που βρισκόταν, του δόθηκε το κώνειο, ως η έσχατη ποινή.
Παρόλο που ο Σωκράτης μπορεί να μην άφησε κάτι υλικό ως κληρονομιά, οι ιδέες του έμειναν ανεξίτηλες στο πέρασμα του χρόνου. Ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης, μέσα από τα κείμενα τους, διέσωσαν τις ιδέες του Σωκράτη και αυτές θεμελίωσαν τη φιλοσοφία και την εκπαίδευση της Αναγέννησης. Αν και δεν άφησε γραπτό έργο, κληροδότησε στην ανθρωπότητα μία ανεκτίμητη φιλοσοφική παρακαταθήκη. Υποστήριξε ακράδαντα την αξία της Αλήθειας στην διάρκεια της ζωής του μέχρι τον θάνατο. Η Σωκρατική μέθοδος, που προβάλει την εσωτερική σκέψη και αναζήτηση παραμένει ζωντανή ως σήμερα. Ο Σωκράτης, επομένως, δίδαξε τη συνειδητοποίηση της άγνοιας, ως εναρκτήριο της αλήθειας έξω από περιορισμούς και συμβάσεις.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Socrates, britannica.com, διαθέσιμο εδώ
- Χρήστος Α. Τέζας (2008), Ο Σωκράτης Σήμερα, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, διαθέσιμο εδώ
