Του Βασίλη Γκούρη,
Σε συνέχεια του προηγούμενου άρθρου, σχετικά με τα ψηφιδωτά της Πέλλας, της οικίας του Διονύσου και της Αρπαγής της Ελένης, θα εξετάσουμε τα υπόλοιπα ψηφιδωτά, ταπεινότερα στο μέγεθος, αλλά καλλιτεχνικά εξίσου εντυπωσιακά.
Το Κυνήγι της Ελάφου
Στο κυνήγι της Ελάφου απεικονίζεται μία έλαφος ανάμεσα σε δύο κυνηγούς, οι οποίοι είναι έτοιμοι να την σκοτώσουν. Παράλληλα, βλέπουμε και ένα σκυλί να έχει «σφίξει» τα δόντια του πάνω στη σάρκα του ζώου. Το ψηφιδωτό διακοσμείται με μια εντυπωσιακή κοσμοφόρο. Στην παράσταση παρατηρούμε μια επιγραφή πάνω από τις μορφές. «ΓΝΩΣΙΣ ΕΠΟΙΗΣΕΝ», είναι η υπογραφή του ίδιου του ψηφοθέτη στο έργο του και είναι η πρώτη φορά στην ιστορία των ψηφιδωτών, εκείνης της εποχής, όπου υπογράφει ο ίδιος ο καλλιτέχνης.
Ξεκινώντας με τη μορφή στα δεξιά, βλέπουμε έναν νέο, ο οποίος απεικονίζεται γυμνός, φορώντας μόνο μια χλαμύδα και ένα πέτασο, το οποίο ξέφυγε από την κεφαλή του, εξαιτίας της μεγάλης έντασης και ταχύτητας του. Ο νέος, με το ένα του χέρι, κρατάει γερά την έλαφο, ενώ με το άλλο, ένα ξίφος, έτοιμος να ρίξει το τελειωτικό χτύπημα. Στα αριστερά, έχουμε έναν ακόμα νεαρό, που απεικονίζεται γυμνός, μόνο με μια χλαμύδα να ανεμίζει. Κρατάει με τα δυο του χέρια ένα πέλεκυ, με το οποίο είναι έτοιμος να χτυπήσει το ζώο, παράλληλα, όμως, έχει και ένα ξίφος μέσα στην θήκη του. Τα σώματα των νέων είναι λευκά, αποδίδονται με λευκές ψηφίδες και η φωτοσκίαση με γκρίζες. Η πυρόξανθη κόμη, η οποία ανεμίζει προς τα πίσω, αποδίδεται με κίτρινες και κόκκινες ψηφίδες. Όσον αφορά το πρόσωπο, χρησιμοποιήθηκαν μικρότερες σε μέγεθος. Το περίγραμμα ακάνθου του ματιού και του φρυδιού, αποδίδονται με μικρές μαύρες ψηφίδες και η κόρη του οφθαλμού με μια μεγάλη μαύρη ψηφίδα.
Σχετικά με την κεντρική μορφή της ελάφου, αυτή απεικονίζεται με την «γλώσσα έξω», η οποία δηλώνει την κούραση και το λαχάνιασμα της. Το σώμα της αποδίδεται λευκό με έντονες γκρίζες φωτοσκιάσεις. Το δέρμα του κορμού της, απεικονίζεται με μαύρους κύκλους και ημικύκλια και χρωματίζεται σε ορισμένα μέρη με κόκκινο και κίτρινο χρώμα. Τα κέρατα της είναι λευκά με γκρίζες φωτοσκιάσεις. Το περίγραμμα του ματιού είναι με μαύρες ψηφίδες και η μεγάλη κόρη του οφθαλμού με μικρές γκρίζες. Η κοσμοφόρος έχει ρυθμό, αρμονία και συμμετρία, από το μαύρο πεδίο προβάλλουν τα πολύχρωμα άνθη, οι τρισδιάστατες έλικες και τα χυμώδη φύλλα της ακάνθου. Είναι μια κοσμοφόρος, η οποία δεν είναι άσχετη με το θέμα, πιθανόν να δηλώνει και τον τόπο της παράστασης, οπωσδήποτε, όμως, λειτουργεί και σαν μια εντυπωσιακή κάλυψη.
Το κυνήγι της ελάφου είναι ένα εντυπωσιακό έργο, το οποίο δεν παρουσιάζει κάποια πρωτοπόρα παράσταση, αλλά μια σκηνή κυνηγιού. Αυτό, που έχει δημιουργήσει διάφορες σκέψεις στους ερευνητές, είναι ότι ο νέος στα δεξιά με το ξίφος, μοιάζει με τον Αλέξανδρο, όπως αυτός απεικονίζεται στα νομίσματα του Λυσιμάχου. Είναι πιθανόν, επίσης, ο Γνώσις να εμπνεύστηκε και από τον ζωγραφικό τύπο της εποχής. Εκτός απ’ αυτό, όμως, η παράσταση κυνηγιού ήταν ένα πρότυπο, το οποίο υιοθετήθηκε κατά πολύ στην αρχαία Ελλάδα και ιδιαίτερα, στην Μακεδονία. Επομένως, δεν είναι λάθος να υποθέσουμε ότι είναι μια ακόμη σκηνή κυνηγιού μιας και ήταν της αρεσκείας των βασιλέων και ευγενών της Μακεδονίας.
Αμαζονομαχία
Τέλος, στην οικία της Ελένης, ακολουθεί το ψηφιδωτό με την αμαζονομαχία. Η παράσταση απεικονίζει έναν Έλληνα με στρατιωτική πανοπλία και μία ασπίδα στο αριστερό του χέρι και το ξίφος υψωμένο στο δεξί, να επιτίθεται σε μία αμαζόνα, που είναι πεσμένη στο έδαφος. Για να αμυνθεί, προβάλει με το αριστερό χέρι την ασπίδα και με το δεξί στέκεται στο έδαφος. Στην αριστερή πλευρά, βρίσκεται μια όρθια αμαζόνα με τον πέλεκυ στο δεξί χέρι και την ασπίδα στο αριστερό, η οποία σπεύδει να βοηθήσει την συντρόφισσά της. Η δήλωση του εδάφους φαίνεται ελάχιστα, ενώ το υπόλοιπο πεδίο είναι μαύρο. Το ψηφιδωτό, δυστυχώς, έχει δεχθεί μεγάλες «κακουχίες».
Η παράσταση περιβάλλεται από μια κοσμοφόρο και μια ζωφόρο. Η κοσμοφόρος αποτελείται από ανθέμια και άνθη λωτού συνδεδεμένα με έλικες. Στη ζωφόρο εικονίζονται δύο πάνθηρες στην δυτική και ανατολική πλευρά και δύο κάπροι άντωποι, στη βόρεια και νότια πλευρά. Ανάμεσα στα ζώα, βρίσκεται ένα άνθινο κόσμημα, ένα εννεάφυλλο ανθέμιο και δύο φλογητά ανθέμια, συνδεόμενα με έλικες. Η αμαζονομαχία, συνοψίζοντας, είναι ένα σύνηθες θέμα της αρχαιότητας, οπότε δεν μας κάνει εντύπωση, που το συναντάμε και σε μια πλούσια οικία της εποχής. Ωστόσο, κάνει την διαφορά, σε σχέση με τα υπόλοιπα ψηφιδωτά, που έχουν σωθεί.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Χ. Μακαρόνας – Ε. Γιούρη (1989), Οι οικίες αρπαγής της Ελένης και του Διονύσου της Πέλλας, Αθήνα: Εκδ. Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρία
- Μ. Σιγανίδου – Μ. Λιλιμπάκη Ακαμάτη (1996), Η πρωτεύουσα των Μακεδόνων, Αθήνα: Υπουργείο Πολιτισμού
- Μ. Λιλιμπάκη Ακαμάτη – Ιω.Μ. Ακαμάτης – Α. Χρισοστόμου – Π. Χρισοστόμου (2011), Το Αρχαιολογικό Μουσείο Πέλλας, Αθήνα: Eurobank
