Της Αριάδνης Τσιγκοπούλου,
«Προσπαθώ να δημιουργώ έργα που συνδυάζουν τη γοητεία της επιθυμητής σκέψης με την κριτική ματιά της γνώσης». (“I try to make work that joins the seductions of wishful thinking with the criticality of knowing better”).
Αυτή η φράση της γνωστής καλλιτέχνιδας, Barbara Kruger, είναι μια πολύ καλή εισαγωγή ώστε να μελετήσουμε τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζει τη δημιουργία των έργων της. Η Barbara Kruger γεννήθηκε το 1945, στο New Jersey. Ξεκίνησε τις σπουδές της στο School of Art στο Syracuse University, το 1964, ενώ συνέχισε στον τομέα της τέχνης και του σχεδιασμού στο Parsons School of Design το 1965 στη Νέα Υόρκη. Έναν χρόνο αργότερα απέκτησε άμεση επαγγελματική εμπειρία στη δημιουργία περιεχομένου για διάσημα περιοδικά της εποχής, ως σχεδιάστρια σελίδων στην “Condè Nast” και ως υπεύθυνη εικόνας για τα περιοδικά “Mademoiselle” και “House & Garden”.
Το καλλιτεχνικό της στυλ χαρακτηρίζεται από τη χρήση της γραμματοσειράς Futura Bold Oblique και Helvetica Ultra Compressed σε λευκό χρώμα, μέσα σε κόκκινα πλαίσια, συνδυάζοντάς τα με ασπρόμαυρες εικόνες της δεκαετίας του ‘50, τις οποίες βρίσκει και επεξεργάζεται η ίδια. Η ιδιαιτερότητα της Barbara έγκειται στην αμεσότητα που πηγάζει μέσα από τα έργα της, προφέροντας εποικοδομητικό σχολιασμό σύγχρονων (ή και παλαιότερων) προβλημάτων με τα οποία όλοι είμαστε εξοικειωμένοι. Κυρίως, μέσω της τέχνης της, τείνει να παρέχει κοινωνική κριτική σε θεματικές σχετικές με την εξουσία, το φύλο και την ταυτότητα. Όσον αφορά τις εικόνες με τα κείμενα που τις συνοδεύουν, τονίζει πως, παρά το γεγονός ότι τα τελευταία περνάνε ξεκάθαρα κοινωνικό-πολιτικά μηνύματα, τον πρώτο λόγο έχει η υποκειμενική σύλληψη του κάθε θεατή, διαβάζοντάς τα. Άλλωστε, κάθε μορφή τέχνης και οτιδήποτε την συμπληρώνει, αποτελούν έναν «μοχλό πίεσης», ώστε να μπορέσουμε αναλύσουμε αυτό που βλέπουμε ή ακούμε, με τον δικό μας μοναδικό τρόπο, σύμφωνα με τα βιώματά μας και τα συναισθήματα που μας προκαλούν, και έτσι σε ένα δεύτερο επίπεδο, να αναπτύξουμε και να διευρύνουμε την προσωπικότητά μας. Με άλλα λόγια, στην τέχνη δεν υπάρχει περιορισμός και οι πιθανές ερμηνείες κάθε έργου είναι πολλαπλές και στην ευχέρεια του καθενός, όπως ήδη αναφέρθηκε.
Τα έργα της αποτελούν μια μορφή ακτιβιστικής δράσης μέσω της τέχνης. Υπερασπίζεται σθεναρά το φεμινιστικό κίνημα αλλά και την απεξάρτηση της κοινωνίας από στερεοτυπικά και πατριαρχικά μοτίβα σκέψης και πολιτικών αποφάσεων. Στα πρώτα της έργα κυριαρχούν τα βασικά μηνύματα σχετικά με το φεμινιστικό κίνημα της δεκαετίας του ‘70. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το “Untitled” (Your Gaze Hits the Side of My Face), του 1981, στο οποίο παρουσιάζεται το γυναικείο σώμα ως αντικείμενο του ανδρικού βλέμματος. Γίνεται, επομένως, μια έμμεση μνεία στον ορισμό που έδωσε η Laura Mulvey το 1975: «Αντικειμενοποιητικό ανδρικό βλέμμα» (“objectifying male gaze”). Μέσω του εν λόγω έργου της, η Kruger επιθυμεί να ανατρέψει την αντικειμενοποίηση που υφίστανται οι γυναίκες σε καθημερινό επίπεδο, φέρνοντας στο φως μια μεταμοντέρνα φεμινιστική προσέγγιση.
Επιπλέον, όπως ήδη επισημάνθηκε, η Kruger εστίαζε στην έκφραση κοινωνικών μηνυμάτων, όχι μόνο σχετικών με τη γυναικεία απελευθέρωση και την ισότητα ανάμεσα στα δύο φύλα, αλλά και σχετικών με την εξουσία και το πως αυτή διανέμεται στην κοινωνία. Μέσα από σειρά έργων της “Untitled, We will no longer be seen and not heard” (1985), εκφράζει ξεκάθαρα την επιθυμία της, μέσω της αντίφασης του μηνύματος που δίνει, να καταστραφούν οι ρόλοι ιεραρχίας στη δόμηση των κοινωνιών, δίνοντας το έναυσμα στους θεατές να σκεφτούν οι ίδιοι ποιος «μιλάει», αλλά και ποιοι συμπεριλαμβάνονται στο «εμείς».
Μέσω αυτής της συνοπτικής αναφοράς στα βήματα της καλλιτέχνιδας, αλλά και στην ανάλυση κάποιων έργων της, η χαρισματικότητα και η άριστη σύνδεση τέχνης και κοινωνίας είναι αδιαμφισβήτητες. Ποιο, όμως, έργο της θα μπορούσαμε να πούμε ότι «χάραξε» ιστορία ή, τουλάχιστον, συνεισέφερε προς αυτήν την κατεύθυνση;
Η απάντηση βρίσκεται στο ευρέως γνωστό έργο, “Your body is a battleground” («Το σώμα σου είναι πεδίο μάχης»). Αυτή η χαρακτηριστική εικόνα δημιουργήθηκε στα τέλη της δεκαετίας του ‘80 (1989), και αρχικά χρησιμοποιήθηκε ως φυλλάδιο για την Πορεία των Γυναικών στην Ουάσιγκτον το ίδιο έτος, στα πλαίσια της κινητοποίησης υπέρ της νομιμότητας του δικαιώματος όλων των γυναικών στην άμβλωση. Με το χαρακτηριστικό στυλ που ξεχωρίζει, η Kruger παρουσιάζει την εικόνα μιας «διχοτομημένης γυναίκας» μέσω ενός συμμετρικού προσώπου από φωτογραφία εποχής, το οποίο εκπέμπει κομψότητα και ανωνυμία. Η ανυπαρξία ξεχωριστών και μοναδικών χαρακτηριστικών έχει ως στόχο η εικόνα να αντιπροσωπεύει όλες τις γυναίκες, ανεξάρτητα με την εξωτερική τους εμφάνιση.
Όπως γίνεται αντιληπτό, παρόλο που δημιουργήθηκε μέσα σε συγκεκριμένα πλαίσια και με συγκεκριμένη ιστορική αφορμή, το έργο μέσω της έντονης παραστατικότητας —που προκαλείται από τον τίτλο του και το μήνυμα που στέλνει— το χρώμα και το ύφος της γραμματοσειράς αλλά και την ευχρηστία του να παραστεί σε οποιονδήποτε δημόσιο χώρο και να τραβήξει την προσοχή των περαστικών, αποτελεί ένα έργο ανεξίτηλο μέσα στο πέρασμα του χρόνου, το οποίο εγείρει τη σκέψη μας γύρω από ένα διαχρονικό ζήτημα. Αυτό, φυσικά, δεν είναι άλλο από την ανεξαρτητοποίηση του γυναικείου σώματος από στερεότυπα και περιορισμούς, αλλά και η κατάρρευση της φυλετικής ανισότητας εν γένει.
Μεταφερόμενοι στο σήμερα, η Barbara Kruger συνεχίζει να δραστηριοποιείται ενεργά στον χώρο της τέχνης. Ατομικές της εκθέσεις έχουν παρουσιαστεί σε κορυφαία παγκόσμια καλλιτεχνικά ιδρύματα, όπως για παράδειγμα το Institute of Contemporary Arts στο Λονδίνο, το Musée d’art contemporain στο Μόντρεαλ και τη Neue Nationalgalerie στο Βερολίνο. Παραμένει προσηλωμένη στον αγώνα να διαμορφώσει μια κοινωνία πιο ίση και δίκαιη για όλους. Κλείνω με την παράθεση μιας φράσης της ίδιας η οποία θεωρώ πως συνοψίζει την προσωπικότητα της ταλαντούχας αυτής καλλιτέχνιδας πολύ ικανοποιητικά:
«Περισσότερο από ποτέ, είναι κρίσιμο να αντιμετωπίσουμε ταυτόχρονα τις συγκρούσεις γύρω από τη φυλή, το φύλο και την κοινωνική τάξη».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Barbara Kruger: American, born 1945, moma.org, διαθέσιμο εδώ
- Barbara Kruger, theartstory.org, διαθέσιμο εδώ
- Barbara Kruger’s Practice on Power, Capitalism, Identity, and Gender, peramuseum.org, διαθέσιμο εδώ
- Women’s Empowerment Blog, samiyashakirhealthblog.wordpress.com, διαθέσιμο εδώ
- Barbara Kruger: “Anyone who is shocked by what’s happening has not been paying attention, theguardian.com, διαθέσιμο εδώ
- Your body is a battleground, artbasel.com, διαθέσιμο εδώ
- Untitled (Your body is a battleground), thebroad.org, διαθέσιμο εδώ
- Το σώμα σου είναι ένα πεδίο μάχης, ampa.lifo.gr, διαθέσιμο εδώ
