Της Μαρίας Μαυρομανωλάκη,
Η τωρινή πολιτική πραγματικότητα των ιθαγενών Māori της Νέας Ζηλανδίας συνιστά απότοκο μιας ιστορίας που ερείδεται στον αποικισμό, τον εκτοπισμό, την περιθωριοποίηση και την επανειλημμένη παράβλεψη κι υπονόμευση των δικαιωμάτων τους. Συνεπώς, το πολιτικό τοπίο που έχει διαμορφωθεί στη Νέα Ζηλανδία αποτελεί ένα κράμα παράδοσης, εξέλιξης και μετασχηματισμού, το οποίο έχει σφυρηλατηθεί μεταξύ των Māori και του Βρετανικού Στέμματος. Η δυναμική αυτή είναι βαθιά ριζωμένη στις αρχές της Συνθήκης του Waitangi κι αντανακλά ένα έθνος που αγωνίζεται αέναα για την αναγνώριση των δικαιωμάτων του, της φωνής του και της θέσης του στον πολιτικό, κοινωνικό κι οικονομικό ιστό της Νέας Ζηλανδίας.
Η υπογραφή της Συνθήκης του Waitangi (1840) μεταξύ του Βρετανικού Στέμματος και των αυτοχθόνων πληθυσμών αποτελεί το ιδρυτικό σημείο της Νέας Ζηλανδίας ως εθνικού κράτους. Η Συνθήκη αναφέρεται σε εδαφικά και πολιτιστικά δικαιώματα, καθώς και στις σχέσεις των γηγενών με τις κυβερνητικές αρχές. Αν και δεν αποτελεί συνθήκη με νομική ισχύ υπό στενή έννοια, καθώς αποτέλεσε κυρίως πολιτική συμφωνία. Ωστόσο, ορισμένες αρχές της συνθήκης έχουν αναπτυχθεί και συμπεριληφθεί στη νομοθεσία, ενώ, παράλληλα, το κείμενο έχει διατυπωθεί στα αγγλικά και στα μαορί, δύο γλώσσες που απηχούν διαφορετικές αντιλήψεις, καλλιεργώντας το έδαφος για γενιές συγκρούσεων και διαπραγματεύσεων.
Κατά συνέπεια, αυτή η διπλή υπόσταση των κειμένων έχει εγείρει προβληματισμό κι αβεβαιότητα, δεδομένου ότι τα έγγραφα περιέχουν θεμελιώδεις ζητήματα διαφωνίας, που για δεκαετίες ταλανίζουν τους νομοθέτες ως προς την εφαρμογή και τον τρόπο ερμηνείας της συνθήκης. Ειδικότερα, το αγγλικό κείμενο εγγυάται στους Māori “the full, exclusive and undisturbed possession of their lands” ‘(πλήρη, αποκλειστική κι αδιατάρακτη κατοχή των εδαφών τους), ενώ το κείμενο των ιθαγενών χρησιμοποιεί τις λέξεις te tino rangatiratanga που θα μπορούσαν να μεταφραστούν ως “the sovereignty of their lands” (αυτονομία των εδαφών τους). Μάλιστα, η έννοια της «αυτονομίας» δεν μπορούσε να αποδοθεί με ακρίβεια, με αποτέλεσμα οι μεταφραστές του αγγλικού κειμένου να χρησιμοποιήσουν τη λέξη kawanatanga, μια μετάφραση των μαορί που σημαίνει «διακυβέρνηση». Για την επίλυση του προβλήματος, οι νομοθέτες, τα δικαστήρια και το Δικαστήριο Waitangi (όργανο που διερευνά τις παραβιάσεις της Συνθήκης) έχουν αναζητήσει τη γενικότερη πρόθεση ή το πνεύμα της συνθήκης, προκειμένου να καθορίσουν τις αρχές της.
Παρά τις συστημικές προκλήσεις ως προς τον διακανονισμό της γης, την πολιτική εκπροσώπηση και την πολιτιστική αναγνώριση, η πολιτική ηγεσία κι ο ακτιβισμός των Māori έχουν επιτύχει τη διεκδίκηση την αυτονομίας τους, προασπίζοντας ένα μέλλον όπου τα δικαιώματά τους όχι απλώς θα προστατεύονται, αλλά θα προωθούνται ενεργά. Από τον σχηματισμό των εδρών των Māori στο Κοινοβούλιο έως την άνοδο του Κόμματος των Māori, η πολιτική δέσμευση τους έχει διευρυνθεί σε έκταση και σημασία, καθοδηγούμενη από τις αρχές της tino rangatiratanga (αυτοδιάθεση).
Ωστόσο, το κόμμα ACT New Zealand, που είναι κυβερνητικός εταίρος στην κεντροδεξιά κυβέρνησης της Νέας Ζηλανδίας, έχει ωθήσει την πολιτική σκηνή της χώρας σε αναταραχή με το νομοσχέδιό που εισήγαγε στη Βουλή (The Treaty Principles Bill). Ειδικότερα, το νομοσχέδιο αποτελεί μια εμβληματική πολιτική του ACT που επιδιώκει τον νομικό ορισμό των αρχών της Συνθήκης του Waitangi, κατοχυρώνοντας μια στενότερη ερμηνεία της. Το κόμμα υποστηρίζει ότι οι ισχύουσες αρχές έχουν διαστρεβλώσει την αρχική πρόθεση της συνθήκης, δημιουργώντας ένα σύστημα που υποθάλπει φυλετικές διακρίσεις, με αποτέλεσμα οι Māori να έχουν διαφορετικά πολιτικά και νομικά δικαιώματα και προνόμια σε σχέση με τους μη Māori.
To νομοσχέδιο έχει πυροδοτήσει έντονες συζητήσεις στο Κοινοβούλιο και πορείες διαμαρτυρίας. Μια πρόταση για την αντιμετώπιση των αυξανόμενων εθνικών ανησυχιών έχει μετατραπεί σε πηγή διχασμού, προκαλώντας αυξανόμενη πόλωση κι εκτεταμένη δημόσια δυσαρέσκεια ειδικά από τη μειονότητα των Māori. Συγκεκριμένα, στις 14 Νοεμβρίου, οι Māori βουλευτές διέκοψαν τη συνεδρίαση της ολομέλειας της Βουλής της Νέας Ζηλανδίας, χορεύοντας haka στο πλαίσιο των διαμαρτυριών για το επίμαχο νομοσχέδιο. Την αρχή έκανε η βουλευτής Hana-Rawhiti Maipi-Clarke του κόμματος Te Pāti, η οποία έσκισε ένα αντίγραφο του νομοσχεδίου και ξεκίνησε τον παραδοσιακό τελετουργικό χορό, όταν ρωτήθηκε αν το κόμμα της υποστηρίζει το νομοσχέδιο.
Ο παραδοσιακός χορός haka των Māori προέρχεται από τη Νέα Ζηλανδία. Συνήθως εκτελείται από συγχρονισμένες ομάδες και περιλαμβάνει έντονες εκφράσεις προσώπου, ρυθμικά χτυπήματα στο στήθος και στα πόδια, ενώ για να εκφραστεί ένταση κι αποφασιστικότητα, οι χορευτές βγάζουν τη γλώσσα έξω. Ιστορικά, ο χορός εκτελείτο από Māori πολεμιστές πριν από τη μάχη, ως ένδειξη δύναμης κι ενότητας, με σκοπό να τρομάξουν τους εχθρούς τους. Σήμερα, όμως, έχει γενικότερη πολιτιστική σημασία, αποτελώντας μέρος διαφόρων τελετών, όπως εορτασμοί και κηδείες. Μάλιστα, έχει γίνει παγκόσμιο σύμβολο πολιτιστικής ταυτότητας, κυρίως μέσα από την εθνική ομάδα ράγκμπι της Νέας Ζηλανδίας, που τον εκτελεί πριν από τους αγώνες, αναδεικνύοντας τη δύναμη και την κληρονομιά της.
Επιπλέον, υπήρξαν σημαντικές δημόσιες αντιδράσεις, συμπεριλαμβανομένων διαμαρτυριών και πανεθνικών συναντήσεων των ηγετών των Māori. Μια hīkoi, δηλαδή, μια ειρηνική πορεία διαμαρτυρίας κατά του νομοσχεδίου, διάρκειας 9 ημερών πραγματοποιείται προς την πρωτεύουσα Wellington. Παράλληλα, το Δικαστήριο Waitangi καταδικάζει το νομοσχέδιο, καθώς υποστηρίζει ότι υποσκάπτει ριζικά τη Συνθήκη και τον τρόπο ερμηνείας της και κατά συνέπεια υπονομεύει τα δικαιώματα των Māori.
Καθίσταται προφανές ότι το επίμαχο νομοσχέδιο αποτελεί πηγή έριδας, διχάζοντας τη χώρα κι αποκαλύπτοντας αντίθετα οράματα για το μέλλον της Νέας Ζηλανδίας. Το πολιτικό τοπίο της χώρας εισέρχεται σε μια νέα εποχή αναστοχασμού και μετασχηματισμού που καλείται να εξισορροπήσει τις απαιτήσεις της προόδου με την ανάγκη να τιμηθούν ιστορικές συμφωνίες, όπως η Συνθήκη του Waitangi. Οι επιπτώσεις του νομοσχεδίου εκτείνονται πέρα από τα νομικά πλαίσια, επιδρώντας στην εθνική ταυτότητα, στην κοινωνική συνοχή και στο μέλλον του πολυπολιτισμικού ιστού της Νέας Ζηλανδίας. Καθώς η χώρα προσπαθεί να εναρμονίσει το παρελθόν της με το όραμά της για ένα πιο ενοποιημένο και δικαιοκρατικό μέλλον, ένα ερώτημα παραμένει μετέωρο: Το νομοσχέδιο θα ενισχύσει τη δικαιοσύνη και βιωσιμότητα στη Νέα Ζηλανδία ή θα διαταράξει την εύθραυστη εμπιστοσύνη που συνδέει τους ποικιλόμορφους πληθυσμούς της;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Insults and a haka in New Zealand parliament as MPs debate Māori rights bill, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- Why is a bill looking at New Zealand’s founding document causing major upset among Māori? , The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- Maori in New Zealand, Minority Rights Group, διαθέσιμο εδώ
- Differences between the texts, New Zealand History, διαθέσιμο εδώ
- Νέα Ζηλανδία: Μαορί έκαναν «Χάκα» στη Βουλή – Τι συμβολίζει ο χορός, TO BHMA, διαθέσιμο εδώ
