Του Θανάση Λέφα,
Στον κλάδο της ναυτιλίας, είναι ευρέως γνωστό, πως για τη διασφάλιση της εύρυθμης λειτουργίας της ναυτιλιακής επιχείρησης απαιτείται η εναρμονισμένη εργασία πλειόνων προσώπων. Την κρισιμότερη θέση μεταξύ αυτών, την κατέχει το πλήρωμα με επικεφαλής τον πλοίαρχο, οι οποίοι προσλαμβάνονται με τη σύμβαση ναυτολόγησης, για την οποία και θα γίνει αναλυτικά λόγος κατωτέρω.
Καταρχάς, έχει διαμορφωθεί αφενός λόγω των αντίξοων συνθηκών υπό τις οποίες παρέχεται η ναυτική εργασία κι αφετέρου λόγω του αυξημένου δημοσίου συμφέροντος για την ασφάλεια των θαλάσσιων μεταφορών, ένα ιδιαιτέρως προστατευτικό πλέγμα κανόνων ναυτεργατικού δικαίου, τα οποία ευρίσκονται, μεταξύ άλλων, στα άρθρα 165 – 195 του ΚΙΝΔ.
Κατάρτιση της σύμβασης ναυτολόγησης
Η σύμβαση ναυτολόγησης καταρτίζεται μεταξύ του πλοιοκτήτη ή εφοπλιστή ως εργοδότη και του ναυτικού, ενώ πλοιοκτήτης κι εφοπλιστής δύνανται κατά την κατάρτιση της σύμβασης να εκπροσωπηθούν από τρίτα πρόσωπα λ.χ. από έναν ναυτικό πράκτορα. Όσον αφορά τον τύπο της σύμβασης ναυτολόγησης, αυτή συνάπτεται εγγράφως, υπογράφεται από όλα τα συμβαλλόμενα μέρη και περιλαμβάνει με σαφήνεια τους όρους και τις συνθήκες ναυτολόγησης, σε αντίθεση με τα ισχύοντα κατά το προγενέστερο δίκαιο. Προϋπόθεση είναι κι η πλήρης ενημέρωση του ναυτικού τόσο για το περιεχόμενο όσο και για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τη σύμβαση, προκειμένου να έχει δυνατότητα αναθεώρησης των όρων της στο μέλλον. Τέλος, μετά την υπογραφή, απαιτείται να λάβει χώρα καταχώρηση της σύμβασης στο ναυτολόγιο, η οποία ωστόσο δεν είναι συστατικό στοιχείο της σύμβασης.
Περιεχόμενο της σύμβασης ναυτολόγησης
Το άρθρο 168 ΚΙΝΔ ορίζει το ελάχιστο περιεχόμενο της σύμβασης ναυτολόγησης. Ενδεικτικά, αυτή απαιτείται να περιέχει την ημερομηνία και τον τόπο κατάρτισής της, τα στοιχεία των συμβαλλομένων μερών καθώς και τα στοιχεία προσδιορισμού του πλοίου, το μισθό που δικαιούται ο ναυτικός, ενώ απαραίτητη είναι κι η αναγραφή του χρόνου διάρκειας της σύμβασης και των προϋποθέσεων καταγγελίας αυτής.
Δικαιώματα κι υποχρεώσεις ναυτικού από τη σύμβαση ναυτολόγησης
Τα δικαιώματα του ναυτικού, τα απορρέοντα από τη σύμβαση ναυτολόγησης, κωδικοποιούνται στα άρθρα 182 έως κι 188 ΚΙΝΔ κι είναι τα εξής: 1) Το δικαίωμα για μισθό, 2) Το δικαίωμα για αποζημίωση λόγω απώλειας αντικειμένων προσωπικής ή επαγγελματικής φύσης, 3) Το δικαίωμα για άδεια, 4) Τα δικαιώματα σε περίπτωση ασθένειας ή ατυχήματος και 5) το δικαίωμα του ναυτικού για παλιννόστηση. Τέλος, ο ναυτικός έχει και 6) δικαίωμα αποζημίωσης λόγω λύσης της σύμβασης ναυτολόγησης. Παρακάτω θα αναλύσουμε πιο διεξοδικά καθένα από αυτά τα δικαιώματα.
Δικαίωμα για μισθό
Το εν λόγω δικαίωμα είναι ο θεμέλιος λίθος της σύμβασης ναυτολόγησης για τον ναυτικό και στην ουσία, συνιστά το αντάλλαγμα του εργοδότη πλοιοκτήτη ή εφοπλιστή προς τον ναυτικό για την παροχή των οιασδήποτε φύσεως υπηρεσιών του. Το μισθό αυτό, ο ναυτικός δικαιούται να τον λάβει κατά την κατάρτιση της σύμβασης κι αντιστοιχεί στον πλήρη μισθό ενός μήνα. Λέγοντας ότι ο ναυτικός δικαιούται πλήρη μισθό, εννοούμε τόσο τον βασικό μισθό όσο και τα επιμέρους τακτικά επιδόματα. Επιπρόσθετα, η καταβολή του μισθού γίνεται σε χρήμα και σε τακτά χρονικά διαστήματα που δεν υπερβαίνουν τον ένα μήνα. Τέλος, είναι αυτονόητο πως ο ναυτικός δικαιούται πρόσθετης αμοιβής σε περίπτωση εκτέλεσης πρόσθετων καθηκόντων, πέραν των ανατεθειμένων σε αυτόν με τη σύμβαση ναυτολόγησης.
Δικαίωμα για αποζημίωση λόγω απώλειας προσωπικών αντικειμένων
Το άρθρο 184 ρυθμίζει το δικαίωμα του ναυτικού σε πλήρη αποζημίωση λόγω καταστροφής των αντικειμένων του προσωπικής ή επαγγελματικής φύσης τόσο κατά τη διάρκεια πυρκαγιάς όσο κι από οποιοδήποτε άλλο τυχηρό γεγονός.
Δικαίωμα για άδεια
Όπως προβλέπεται και στη Διεθνή Σύμβαση Ναυτικής Εργασίας, η λήψη ετήσιας άδειας με πλήρεις αποδοχές συνιστά θεμελιώδες δικαίωμα του ναυτικού, από το οποίο και δε μπορεί να παραιτηθεί εκ των προτέρων, προκειμένου να λάβει τον απαραίτητο χρόνο πνευματικής, ψυχικής και σωματικής ξεκούρασης. Ωστόσο, σε ακραίες περιπτώσεις ο ναυτικός μπορεί να επανακληθεί στην εργασία του εφόσον κι ο ίδιος δίνει την αντίστοιχη συγκατάθεσή του.
Δικαίωμα σε περίπτωση ασθένειας ή ατυχήματος
Τα δικαιώματα αυτά σχετίζονται με τις αντίξοες συνθήκες κάτω από τις οποίες ο ναυτικός παρέχει την εργασία του καθώς και με την αποξένωσή του από το οικογενειακό του περιβάλλον. Είτε σε περίπτωση ατυχήματος είτε σε περίπτωση ασθένειας, τα δικαιώματα του ναυτικού ταυτίζονται, ήτοι δικαιούται σε λήψη πλήρους μισθού και στην κάλυψη των δαπανών νοσηλείας του από τον πλοιοκτήτη ή εφοπλιστή. Είναι σημαντικό να επισημανθεί, το ότι για την ισχύ των ανωτέρω δικαιωμάτων, είναι αδιάφορο αν η ασθένεια ή το ατύχημα οφείλεται στην εργασία του ναυτικού. Η προστασία τούτη παρέχεται ούτως ή άλλως.
Υποχρεώσεις του ναυτικού
Ως γνωστόν, ο ναυτικός δεν έχει μόνο δικαιώματα αλλά βαρύνεται και με υποχρεώσεις, οι οποίες απαριθμούνται στο άρθρο 189 ΚΙΝΔ. Καταρχάς, είναι θεμελιώδης η υποχρέωση του ναυτικού για συμμόρφωση με τις εντολές των ιεραρχικά προϊσταμένων του ούτως ώστε να επιτευχθεί το μέγιστο δυνατό επίπεδο ασφάλειας του πλοίου, του φορτίου και των επιβαινόντων. Τυχόν ανυπακοή του θεμελιώνει ποινικό αδίκημα. Επιπρόσθετα, κατά παραπομπή του άρθρου 652 ΑΚ, σύμφωνα με το οποίο ο εργαζόμενος οφείλει να εκτελεί με επιμέλεια την εργασία που ανέλαβε, ο ναυτικός υποχρεούται κατά την εκτέλεση της υπηρεσίας του, να διατηρεί το πλοίο σε καλή κατάσταση.
Λύση της σύμβασης ναυτολόγησης
Οι λόγοι λύσης μιας σύμβασης ναυτολόγησης είναι ποικίλοι. Κατά πρώτο λόγο, η σύμβαση δύναται να λυθεί με την κοινή συναίνεση και των δύο μερών, κατ’ εφαρμογή της αρχής της ελευθερίας των συμβάσεων. Επιπροσθέτως, η ανεξάρτητη από τη βούληση των συμβαλλομένων λύση της σύμβασης, επέρχεται στις εξής περιπτώσεις : 1) Απώλεια του πλοίου, 2) Εκποίηση του πλοίου σε δημόσιο πλειστηριασμό, 3) Διαγραφή του πλοίου από το ελληνικό νηολόγιο.
Περαιτέρω, ο πλοιοκτήτης ή εφοπλιστής ως εργοδότης νομιμοποιείται στη λύση της σύμβασης τόσο με έκτακτη όσο και με τακτική καταγγελία. Η έκτακτη καταγγελία δικαιολογείται όταν υφίσταται σπουδαίος λόγος και γίνεται χωρίς τήρηση διαδικασίας προμήνυσης, ενώ η τακτική δεν απαιτεί την ύπαρξη σπουδαίου λόγου, ωστόσο λαμβάνει χώρα μόνο ύστερα από πάροδο προθεσμίας προμήνυσης 7 ημερών. Από την άλλη πλευρά, ο ναυτικός μπορεί κι αυτός να επιφέρει τη λύση της σύμβασης τόσο με έκτακτη όσο και με τακτική καταγγελία.
Δικαίωμα αποζημίωσης του ναυτικού λόγω λύσης της σύμβασης ναυτολόγησης
Το άρθρο 180 ΚΙΝΔ θεμελιώνει το δικαίωμα αποζημίωσης του ναυτικού λόγω λύσης της σύμβασης για τις εξής περιπτώσεις : 1) Όταν λύνεται αυτοδικαίως η σύμβαση, 2) όταν λύνεται ύστερα από τακτική καταγγελία από τον πλοιοκτήτη ή εφοπλιστή και 3) στην περίπτωση της λύσης της κατόπιν έκτακτης καταγγελίας από τον ναυτικό λόγω βαρείας παραβίασης των υποχρεώσεων τους εκ μέρους του πλοιοκτήτη ή εφοπλιστή. Εξ αντιδιαστολής προκύπτει, ότι στους υπόλοιπους τρόπους λύσης της σύμβασης ναυτολόγησης δεν θεμελιώνεται δικαίωμα του ναυτικού προς αποζημίωση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Αχιλλέας Μπεχλιβάνης, Εγχειρίδιο Ναυτικού Δικαίου, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2023.
