Του Δημήτρη Μήλιου,
Κατ’ αρχήν γίνεται λόγος για κληροδοσία, όταν ο διαθέτης με τη διαθήκη προσπορίζει σε κάποιον περιουσιακή ωφέλεια χωρίς να τον καταστήσει κληρονόμο. Έτσι, ο κληροδόχος, δηλαδή αυτός που ωφελείται με την κληροδοσία, υπεισέρχεται στη θέση ειδικού διαδόχου του κληροδότη κι επομένως δεν υπέχει ευθύνη για τα χρέη της κληρονομίας. Η κληροδοσία χρησιμοποιείται ιδίως για την ικανοποίηση των προσωπικών επιθυμιών, αλλά και των ιδιωτικών σκοπών του διαθέτη και για αυτό αφορά σε μεμονωμένα περιουσιακά του στοιχεία.
Τα υποκείμενα της κληροδοσίας είναι ο βεβαρημένος, το πρόσωπο δηλαδή που υποχρεώνεται από τον διαθέτη με τη διαθήκη να παραδώσει στον κληροδόχο ορισμένη παροχή κι ο τετιμημένος ή αλλιώς κληροδόχος, ο οποίος μπορεί να είναι είτε φυσικό είτε νομικό πρόσωπο ή ακόμα και πρόσωπο που πρόκειται να υπάρξει στο μέλλον. Όσον αφορά τον τύπο στον οποίο πρέπει να υποβληθεί η κληροδοσία, αυτή συνιστάται μόνο με διαθήκη σύμφωνα με το άρθρο 1714 ΑΚ. Η περιουσιακή ωφέλεια στον τιμώμενο, δηλαδή οποιαδήποτε παροχή με άμεση ή έμμεση αξία, αποτελεί και το περιεχόμενο της κληροδοσίας. Περαιτέρω κι αναφορικά με την επαγωγή της κληροδοσίας παρουσιάζει ομοιότητες με την επαγωγή της κληρονομίας. Κατά το άρθρο 1997 ΑΚ, μόλις πεθάνει ο διαθέτης αποκτάται το δικαίωμα από την κληροδοσία κι άρα χωρεί η επαγωγή της κληροδοσίας. Το δικαίωμα της κληροδοσίας που αποκτάται με την επαγωγή δεν είναι οριστικό, καθώς τελεί υπό τη διαλυτική αίρεση ότι ο κληροδόχος δε θα την αποποιηθεί. Όπως και με την κτήση της κληρονομίας, έτσι και με την κληροδοσία οριστική καθίσταται η κτήση με την αποδοχή του κληροδόχου.
Τόσο η αποδοχή όσο κι η αποποίηση της κληροδοσίας, αποτελούν μονομερείς δικαιοπραξίες απευθυντέες στον βεβαρημένο κι έτσι βρίσκουν εφαρμογή οι διατάξεις για τη δικαιοπρακτική ικανότητα αλλά και για τα ελαττώματα βούλησης, την εικονικότητα κ.α. Αν η αποδοχή της κληροδοσίας έγινε πριν από την επαγωγή τότε είναι απολύτως άκυρη, όπως άκυρη είναι κι αν γίνεται για μέρος του κληροδοτηθέντος ή υπό αίρεση ή προθεσμία. Τα ίδια ισχύουν και για την αποποίηση της κληροδοσίας, η οποία επιπλέον δεν απαιτείται να γίνει με ορισμένο τύπο ούτε εντός ορισμένης προθεσμίας.
Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, ο κληροδόχος είναι πάντοτε ειδικός διάδοχος, ωστόσο το αντικείμενο της κληροδοσίας μπορεί να αποκτηθεί είτε άμεσα είτε έμμεσα. Άμεση κτήση επέρχεται στην περίπτωση της 1996 ΑΚ, όπου αντικείμενο της κληροδοσίας είναι πράγμα ή δικαίωμα που ανήκει στον διαθέτη κι ο κληρονόμος είναι βεβαρημένος με την κληροδοσία. Η συνηθέστερη περίπτωση, όμως, είναι αυτή της έμμεσης κτήσης της κληροδοσίας, γεγονός που σημαίνει ότι ο κληροδόχος έχει απλώς ενοχική απαίτηση κατά του βεβαρημένου με την κληροδοσία για απόδοση του αντικειμένου της.
Όταν ο κληροδόχος βαρύνεται με κληροδοσία υπέρ άλλου γίνεται λόγος για υποκληροδοσία. Από τη στιγμή που βεβαρημένος από την κληροδοσία είναι ο κληροδόχος κι όχι ο κληρονόμος η φύση αυτής δεν μπορεί να είναι παρά ενοχική. Φυσικά, πριν από την επαγωγή της κύριας κληροδοσίας δεν μπορεί να ασκηθεί η απαίτηση από την υποκληροδοσία, διότι κατά τον χρόνο αυτόν δεν υπάρχει βεβαρημένος. Σε αντίθεση με τον βεβαρημένο κληρονόμο, ο οποίος ευθύνεται για την εκπλήρωση της κληροδοσίας και με τη δική του περιουσία, ο βεβαρημένος κληροδόχος ευθύνεται μόνο με τα στοιχεία της κύριας κληροδοσίας, επομένως μπορεί και μετά την αποδοχή της κληροδοσίας που καταλείφθηκε σε αυτόν, να αρνηθεί την εκπλήρωση της υποκληροδοσίας, αν αυτό που παίρνει από την κύρια κληροδοσία δεν επαρκεί για την εκπλήρωση.
Επιπρόσθετα, αν η παροχή από την κύρια κληροδοσία μειωθεί κατά τις διατάξεις για τη νόμιμη μοίρα ή κατά το άρθρο 2006 ΑΚ, τότε έχει δικαίωμα ο κληροδόχος να μειώσει κι αυτός αναλογικά την υποκληροδοσία που του έχει επιβληθεί. Η ανεπάρκεια της κύριας κληροδοσίας δεν αποτελεί προϋπόθεση για να μειωθεί αναλογικά η υποκληροδοσία, αλλά αρκεί να συντρέχει ένας από τους παραπάνω λόγους που οδηγούν στη μείωση της κύριας κληροδοσίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Απόστολος Σ. Γεωργιάδης, Εγχειρίδιο Κληρονομικού Δικαίου, Εκδόσεις Π.Ν. Σάκκουλας, 2023.
