Της Ιωάννας Αναστασίου,
Η υποξική-ισχαιμική εγκεφαλοπάθεια των νεογνών ή περιγεννητική ασφυξία είναι κλινική κατάσταση που, όπως υποδηλώνει το όνομά της, χαρακτηρίζεται από πρόβλημα στην ανταλλαγή των αερίων και ισχαιμία. Το σύνδρομο αυτό εμφανίζεται σε 1-2/1000 γεννήσεις στις ανεπτυγμένες χώρες, ενώ στις αναπτυσσόμενες η συχνότητα πλησιάζει τις 4-40/1000 γεννήσεις. Το όργανο που κινδυνεύει περισσότερο από μια τέτοια κατάσταση ανεπαρκούς αιμάτωσης και οξυγόνωσης δεν είναι άλλο από τον εγκέφαλο, ο οποίος απαιτεί, για τη σωστή λειτουργία του, αδιάκοπη και σταθερή παροχή αίματος και οξυγόνου ανεξαρτήτως συνθηκών.
Τα αίτια του συνδρόμου ποικίλλουν και δεν εντοπίζονται απαραίτητα μόνο στο νεογνό. Η ανταλλαγή αερίων και θρεπτικών ουσιών ανάμεσα στη μητέρα και το έμβρυο πραγματοποιείται μέσω του πλακούντα, μιας δομής που διαχωρίζει την κυκλοφορία του εμβρύου από αυτήν της μητέρας. Συνεπώς, μια βλάβη ή νόσος σε οποιοδήποτε από τα τρία επίπεδα (μητέρα-πλακούντας-νεογνό) είναι δυνατό να προκαλέσει ισχαιμία και υποξία στο έμβρυο. Συνήθεις αιτίες είναι ο ανεπαρκής πνευμονικός αερισμός του νεογνού μετά τη γέννηση, η ανεπάρκεια ή αποκόλληση του πλακούντα, η απόφραξη του ομφάλιου λώρου (συνδέει τον πλακούντα με το έμβρυο), καθώς και νόσοι της μητέρας όπως σακχαρώδης διαβήτης, υπέρταση, προεκλαμψία, αναιμία κ.α.
Ο εγκέφαλος στηρίζεται για την παραγωγή ενέργειας στον αερόβιο μεταβολισμό, δηλαδή στην οξειδωτική φωσφορυλίωση των μιτοχονδρίων και στη διατήρηση της αναπνευστικής αλυσίδας, διαδικασία που απαιτεί την παρουσία οξυγόνου. Στην περίπτωση υποξίας, δηλαδή μειωμένης συγκέντρωσης οξυγόνου στο αίμα, ο εγκέφαλος στρέφεται στον αναερόβιο μεταβολισμό μέσω γλυκόλυσης, η οποία, ωστόσο, παρουσιάζει δύο βασικά προβλήματα: αφενός οδηγεί σε παραγωγή γαλακτικού οξέος που ευνοεί την οξέωση (μείωση του pH) και αφετέρου δεν αποτελεί πολύ αποτελεσματικό τρόπο παραγωγής ενέργειας. Και αυτό γιατί ο εγκέφαλος δεν διαθέτει ικανό απόθεμα γλυκόζης, ενώ παράλληλα για κάθε μόριο γλυκόζης που διασπάται παράγονται σημαντικά λιγότερα μόρια ATP (ενεργειακό νόμισμα του κυττάρου) σε σύγκριση με την οξειδωτική φωσφορυλίωση. Αυτή η ελάττωση παραγωγής ενέργειας επηρεάζει αρχικά την αντλία νατρίου-καλίου, η οποία βρίσκεται στην επιφάνεια του κυττάρου και χρειάζεται ATP για να λειτουργήσει. Η δυσλειτουργία της αντλίας έχει ως επακόλουθο την ενδοκυττάρια αύξηση νατρίου και την απώλεια του δυναμικού ηρεμίας της κυτταρικής μεμβράνης. Αυτό οδηγεί στην είσοδο ασβεστίου στο κύτταρο, το οποίο ενεργοποιεί ένζυμα (λιπάσες, πρωτεάσες, κασπάσες) που προκαλούν βλάβες στα δομικά στοιχεία του κυττάρου. Οι βλάβες που υφίστανται τα μιτοχόνδρια αυξάνουν την παραγωγή ελεύθερων ριζών, οι οποίες τελικά προκαλούν φλεγμονή και μεταβάλλουν τη διαπερατότητα του αιματοεγκεφαλικού φραγμού.
Στο σημείο αυτό είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι έπειτα από μια περίοδο ισχαιμίας, αν η αιμάτωση αποκατασταθεί με καθυστέρηση, υπάρχει η πιθανότητα να προκληθεί βλάβη από επαναιμάτωση, που συχνά μπορεί να είναι σοβαρότερη από τη βλάβη της ισχαιμίας. Για την αντιμετώπιση της υποξικής-ισχαιμικής εγκεφαλοπάθειας των νεογνών χρησιμοποιείται θεραπευτική υποθερμία, η οποία, όπως έχει διαπιστωθεί, είναι πιο αποτελεσματική σε περιπτώσεις μέτριας ή σοβαρής κλινικής εικόνας, ενώ σε νεογνά με ήπια κλινική εικόνα μπορεί να έχει ακόμα και δυσμενείς επιπτώσεις.
Τέλος, η υποξική-ισχαιμική εγκεφαλοπάθεια των νεογνών, αν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα, οδηγεί κατά κανόνα σε μόνιμες νευρολογικές και ψυχιατρικές διαταραχές. Πολλές φορές, ακόμη και η θεραπευτική υποθερμία δεν αρκεί για την αποφυγή εγκεφαλικής παράλυσης, νοητικών, οπτικών και ακουστικών βλαβών ή και του θανάτου. Και φυσικά, ο εγκέφαλος δεν είναι το μοναδικό όργανο που επηρεάζεται, καθότι ο οργανισμός απαντά στην υποξία – ισχαιμία μέσω μηχανισμών που προκειμένου να εξασφαλίσουν όσο το δυνατό επαρκέστερη αιματική ροή σε ζωτικά όργανα όπως ο εγκέφαλος και το μυοκάρδιο, σε άλλα όργανα (δέρμα, μύες, όργανα του γαστρεντερικού) η αιματική ροή περιορίζεται στο ελάχιστο, με κίνδυνο εμφάνισης πολυσυστηματικής οργανικής ανεπάρκειας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Pathophysiology of Perinatal Asphyxia in Humans and Animal Models, PubMed, διαθέσιμο εδώ
- Hypoxic ischemic encephalopathy (HIE), PubMed, διαθέσιμο εδώ
