Της Αλεξάνδρας Τορνικίδου,
Στην εποχή που διανύουμε, ο όρος ψυχικό τραύμα είναι αρκετά δημοφιλής. Ακούγεται συχνά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και σαφώς αναφέρεται σε γεγονότα που επιφέρουν κάποια ρήξη στον ψυχικό «κόσμο» ενός ατόμου. Ως ψυχικό τραύμα ορίζονται τα ρήγματα που συμβαίνουν στο ψυχικό όργανο ενός ανθρώπου που έχει υποστεί μια στρεσογόνο κατάσταση, την οποία δεν μπορεί να διαχειριστεί συναισθηματικά. Τα γεγονότα που προκαλούν άγχος δεν ανακαλούνται εύκολα στην ενσυνείδητη μνήμη και προκαλούν διαταραχές του ψυχισμού του ανθρώπου στη μετέπειτα πορεία της ζωής του. Καταστάσεις που δύνανται να προκαλέσουν ψυχικό τραύμα είναι τραυματικές εμπειρίες (εξαρτάται από το κάθε άτομο ξεχωριστά, κατά πόσο μια κατάσταση θεωρείται στρεσογόνος), ενδεικτικά αναφέρονται οι φυσικές καταστροφές, η ληστεία, ο πόλεμος, η κατάσταση ομηρίας, η διάγνωση μιας σοβαρής ασθένειας, ο θάνατος κοντινού προσώπου κλπ. Η σοβαρότητα μιας κατάστασης καθορίζεται από τον ψυχισμό του ανθρώπου και γι’ αυτό, καταστάσεις οι οποίες είναι φαινομενικά ασήμαντες ενδέχεται να δημιουργήσουν ψυχικό τραύμα σε έναν άνθρωπο και να αισθάνεται ευάλωτος.
Έπειτα από το τραυματικό γεγονός και την παρουσία ψυχικού τραύματος, το άτομο εμφανίζει μια σειρά αντιδράσεων στο πέρας των επόμενων ημερών ή πιο μακροπρόθεσμα. Αυτή η σειρά αντιδράσεων ονομάζεται διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD). Εμφανίζεται σχεδόν σε όλους όσους έχουν βιώσει ένα τραυματικό γεγονός. Τυπικά, εμφανίζονται τέσσερα διαφορετικά είδη αντιδράσεων σε ένα άτομο με PTSD. Το άτομο ανακαλεί το τραυματικό βίωμα μέσω προσώπων, επαναλαμβανόμενων αναμνήσεων και ζωντανών εφιαλτών. Συνοδευόμενα αυτών είναι οι σωματικές και συναισθηματικές αντιδράσεις. Οι σωματικές αντιδράσεις περιλαμβάνουν ιδρώτα, ταχυπαλμία και πανικό. Αποφεύγει οτιδήποτε υπενθυμίζει το τραυματικό γεγονός, σκέψεις, άτομα, τοποθεσίες, καταστάσεις κλπ. που ανακαλούν το γεγονός στη μνήμη του. Εμφανίζει αρνητικές αλλαγές στη διάθεσή του, στα συναισθήματά του, αναπτύσσει αρνητικές πεποιθήσεις, αίσθημα μουδιάσματος και αποκόπτεται από τον περίγυρό του. Τέλος, εμφανίζει υπερδιέγερση ή υπερευαισθησία και ακολούθως αυτών επέρχονται διαταραχή του ύπνου, ευερεθιστότητα, αδυναμία συγκέντρωσης, ξαφνιάζεται εύκολα και βρίσκεται σε διαρκή επιφυλακή για να προστατευτεί από ενδεχόμενο κίνδυνο.
Ποιο σύστημα ενεργοποιείται σε κατάσταση στρες; Σε μια στρεσογόνο κατάσταση, προκαλείται η οξεία αντίδραση στρες, πυροδοτείται από το αυτόνομο νευρικό σύστημα (συμπαθητικό). Κατά αυτόν τον τρόπο, ενεργοποιείται το σύστημα πάλης ή φυγής. Ενεργοποιείται από ορμόνες του στρες (αδρεναλίνη-νοραδρεναλίνη), δίνοντας σωματικές αντιδράσεις. Μετά τον κίνδυνο, το παρασυμπαθητικό σύστημα επαναφέρει το σώμα σε ηρεμία. Μεγάλη σημασία παρατηρείται να έχει το πνευμονογαστρικό νεύρο. Έχει δύο κλάδους, τον κοιλιακό και τον ραχιαίο. Κατέχει σημαντικό ρόλο για τη νευροσύλληψη, την αντίληψη σημάτων κινδύνου. Η κοιλιακή του πλευρά προσδίδει στον άνθρωπο το αίσθημα ασφάλειας και συναισθηματικής σύνδεσης, ενώ η ραχιαία αντιλαμβάνεται τον κίνδυνο (συναισθηματικά).
Σε καταστάσεις κινδύνου, ακολουθούν κατά συγκεκριμένη σειρά αντιδράσεις που συνδέονται με το πνευμονογαστρικό νεύρο. Η πρώτη κατά σειρά είναι η ακινητοποίηση ή αντίδραση παγώματος. Σε αυτήν την περίπτωση, οι άνθρωποι υπό τον κίνδυνο και τον φόβο, μουδιάζουν. Έπειτα, το συμπαθητικό νευρικό σύστημα πυροδοτεί την κινητοποίηση για την αντιμετώπιση της απειλής. Σε τελική απόκριση, επέρχεται η κοινωνική δέσμευση. Σαφώς, εμφανίζεται όταν παρέλθει η κατάσταση κινδύνου και το άτομο έπειτα από διέγερση του κοιλιακού κλάδου του πνευμονογαστρικού έχει την ανάγκη κοινωνικής δέσμευσης. Μερικοί άνθρωποι από την κοινωνική δέσμευση μεταβαίνουν στην ακινητοποίηση. Ακόμα, σε μικρές αλλαγές στον τόνο της φωνής και σε εκφράσεις του προσώπου αισθάνονται ότι διατρέχουν κίνδυνο και «παγώνουν» για να προστατευτούν. Αυτό συμβαίνει λόγω δυσρύθμισης του νευρικού συστήματος. Άτομα με φυσιολογική λειτουργία του νευρικού συστήματος αντιδρούν στιγμιαία σε εξωτερικά ερεθίσματα αλλά μόλις αντιληφθούν ότι δεν υπάρχει κίνδυνος, επιδρά το παρασυμπαθητικό σύστημα και τους επαναφέρει σε ηρεμία. Όμως, άτομα με δυσρύθμιση του νευρικού συστήματος, με ένα εξωτερικό ερέθισμα θεωρούν πως διατρέχουν άμεσα κίνδυνο.
Αν τα συμπτώματα PTSD δεν υποχωρούν, είναι αναγκαία η θεραπεία. Μακράν, η καλύτερη αντιμετώπισή τους είναι η ψυχοθεραπεία. Η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία (CBT) είναι ένα είδος ψυχοθεραπείας που βοηθάει στην αντιμετώπιση των προβλημάτων, με διαφοροποίηση του τρόπου που σκέφτεται και ενεργεί ένα άτομο. Επί της ουσίας, αυτό το είδος θεραπείας προσφέρει τεχνικές που βοηθάνε το άτομο να «συμφιλιωθεί» με το τραύμα του. Ένα άλλο είδος ψυχοθεραπείας είναι το EMDR. Σε αυτήν την περίπτωση, ο θεραπευόμενος διηγείται την τραυματική του εμπειρία, ενώ παράλληλα, ο θεραπευτής κινεί το δάχτυλό του μπροστά από τα μάτια του θεραπευόμενου ή παράγει ήχους (διμερή διέγερση), με αυτόν τον τρόπο μειώνεται η ένταση των αρνητικών συναισθημάτων. Σε περίπτωση που δεν ενδείκνυται η ψυχοθεραπεία, συνίσταται η φαρμακευτική αγωγή με εκλεκτικούς αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (παροξετίνη, σερτραλίνη). Έπειτα από τη θεραπεία τους, οι ασθενείς αποκτούν στρατηγικές αντιμετώπισης άγχους και πίεσης, μαθαίνουν να προσαρμόζονται και να γίνονται περισσότερο ανθεκτικοί.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Trauma and the Nervous System, Khiron Clinics, διαθέσιμο εδώ
- Διαταραχή μετατραυματικού στρες (Post-traumatic stress disorder – Greek), Better Health Channel, διαθέσιμο εδώ
- Τι είναι το Ψυχικό Τραύμα και πώς το αντιμετωπίζουμε θεραπευτικά;, ioannakouria, διαθέσιμο εδώ
- Treatment – Post-traumatic stress disorder, nhs, διαθέσιμο εδώ
