Της Έλενας Κουλοπούλου,
Η Επιτροπή για την Εξάλειψη των Διακρίσεων κατά των Γυναικών (CEDAW) εξέδωσε πρόσφατα μια απόφαση σχετικά με το κρατικό πρόγραμμα στειρώσεων που εφαρμόστηκε στο Περού τη δεκαετία του 1990. Αφορμή στάθηκε η εξέταση κοινής καταγγελίας από πέντε γυναίκες, οι οποίες υπέστησαν βίαιες στειρώσεις μεταξύ 1996 και 1997, στο πλαίσιο αυτής της πολιτικής. Το πόρισμα της Επιτροπής καταδικάζει απερίφραστα το πρόγραμμα της, τότε, περουβιανής Κυβέρνησης, ως μορφή έμφυλης βίας, και σημειώνει ότι οι εκτεταμένες αυτές πρακτικές θα μπορούσαν ίσως να θεωρηθούν ακόμα και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, σύμφωνα με το Καταστατικό της Ρώμης. Παρά τα χρόνια που πέρασαν, το περουβιανό κράτος δεν έχει αναλάβει πλήρως την ευθύνη του, οι υπαίτιοι παραμένουν ατιμώρητοι και τα θύματα δεν έχουν ακόμη αποκατασταθεί στο σύνολό τους.
Οι γυναίκες, οι οποίες έφεραν την υπόθεσή τους στην Επιτροπή το 2020, «περιέγραψαν ένα σταθερό μοτίβο εξαναγκασμού, πίεσης ή εξαπάτησης για να υποβληθούν σε στειρώσεις σε κλινικές που δεν διαθέτουν κατάλληλη υποδομή ή εκπαιδευμένο προσωπικό», ανέφερε στη δήλωση το μέλος της Επιτροπής Leticia Bonifaz. Η ίδια έκανε λόγο για «συστηματική και γενικευμένη επίθεση κατά των γυναικών της υπαίθρου και των ιθαγενών», η οποία πραγματοποιούνταν χωρίς την πλήρη κατανόηση ή συναίνεσή τους. Σε φτωχά μέρη της χώρας, σύντομα είχαν αρχίσει να διαδίδονται φήμες για περιστατικά όπου περιθωριοποιημένες γυναίκες από τον αυτόχθονα πληθυσμό που μιλούσε την Quechua φορτώνονταν σε φορτηγά, μεταφέρονταν σε τοπικές κλινικές υγείας και υποβάλλονταν σε αναγκαστική στείρωση. Οι μαρτυρίες τους είναι πραγματικά σοκαριστικές.
Η 42χρονη Guillermina Huaman προσπαθεί με δυσκολία να βρει τις κατάλληλες λέξεις στα ισπανικά για να περιγράψει τον βαθύ πόνο και την οργή της. Στη μητρική της γλώσσα, την Quechua, που ομιλείτε ευρέως στα ορεινά του νότιου Περού, διηγείται πως οι γιατροί του δημόσιου συστήματος υγείας διέκοψαν την εγκυμοσύνη της στον τρίτο μήνα, κατά τη διάρκεια ενός φαινομενικά απλού ελέγχου ρουτίνας. Η ίδια θυμάται ότι της χορήγησαν αναισθησία, αφού πρώτα της είπαν ότι θα της έδιναν βιταμίνες ενδοφλεβίως. Όταν συνήλθε, είδε την κοιλιά της ραμμένη και κατάλαβε ότι είχε υποβληθεί σε στείρωση και ότι το έμβρυό της είχε αφαιρεθεί. «Μου είπαν ότι δεν ήμουν έγκυος, όμως ήξερα καλά ότι ήμουν», αφηγείται με πικρία.
Ο αγώνας για Δικαιοσύνη για τις γυναίκες που υπήρξαν θύματα αυτής της πολιτικής και που μέχρι σήμερα υποφέρουν από σωματικές και ψυχολογικές βλάβες, συνεχίζεται εδώ και περίπου δύο δεκαετίες. Αφετηρία υπήρξε το έτος 2003, όταν το κράτος κατέβαλε αποζημίωση στην οικογένεια της Mamérita Mestanza, η οποία πέθανε κατά τη διάρκεια χειρουργικής στείρωσης το 1998. Όταν η 33χρονη Mamerita Mestanza επισκέφθηκε το τοπικό ιατρικό κέντρο, άρχισε να δέχεται επικριτικά σχόλια από το προσωπικό. Είχε ήδη επτά παιδιά και της είπαν ότι η απόκτηση περισσότερων από πέντε θα μπορούσε να επιφέρει μέχρι και ποινή φυλάκισης. Την πίεσαν να εξετάσει την επιλογή της στείρωσης και τελικά υπέκυψε. Υποβλήθηκε στη χειρουργική επέμβαση, αλλά οκτώ μέρες αργότερα έχασε τη ζωή της λόγω επιπλοκών, αφήνοντας πίσω της επτά παιδιά τα οποία θα έπρεπε πια να μεγαλώσουν μόνα τους. Η Mamerita Mestanza δεν επιθυμούσε να υποβληθεί σε στείρωση• υπήρξε θύμα μιας συστηματικής πολιτικής, σχεδιασμένης και επιβεβλημένης από τις ανώτατες αρχές του Περού.
Η υπόθεση της αδικοχαμένης αυτής γυναίκας, η οποία έγινε σύμβολο της δεινής θέσης των αυτόχθονων πληθυσμών στο Περού, με τη βοήθεια ακτιβιστών, έφτασε τελικά στη Διαμερικανική Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, όπου για πρώτη φορά αναγνωρίστηκε υποχρέωση καταβολής αποζημίωσης στην οικογένεια του θύματος, ενώ παράλληλα το περουβιανό κράτος δεσμεύτηκε ενώπιον της Επιτροπής να διερευνήσει και να επιβάλει κυρώσεις στους υπεύθυνους για την εκστρατεία στείρωσης. Η δικαστική διαδικασία κινήθηκε αλλά αναβλήθηκε το 2009• επαναλήφθηκε το 2011, όμως, μετά από απόφαση της εισαγγελικής αρχής, η υπόθεση έκλεισε επειδή, όπως υποστηρίχθηκε, δεν υπήρχαν επαρκή στοιχεία ότι οι γυναίκες εξαναγκάζονταν συστηματικά σε στείρωση.
Το πρόγραμμα των στειρώσεων της δεκαετίας του 1990 εισήχθη από την τότε Κυβέρνηση του Alberto Fujimori ως μέρος μιας ευρύτερης πολιτικής για την αναπαραγωγική υγεία και ως ζωτικής σημασίας μέτρο για την καταπολέμηση της φτώχειας. Ο Alberto Fujimori, ο οποίος διετέλεσε Πρόεδρος του Περού μεταξύ 1990 και 2000, αντιμετώπισε ποινή κάθειρξης 25 ετών για έγκριση δολοφονιών και διαφθορά. Τόσο ο ίδιος, όσο και ένας από τους Υπουργούς Υγείας που διερευνήθηκαν, ο Alejandro Aguinaga, που σήμερα είναι βουλευτής του κόμματός του, υποστηρίζουν ότι οι στειρώσεις έγιναν με συναίνεση και ότι ουδεμία δυσμενής διάκριση κατά των γυναικών δεν υφίστατο αφού σε στείρωση είχαν υποβληθεί και άντρες.
Όπως υπολογίζεται, περίπου 300.000 γυναίκες υποβλήθηκαν σε στείρωση στα μέσα της δεκαετίας του 1990 και από αυτές περισσότερες από 2.000 έχουν δώσει καταθέσεις σε περουβιανές και διεθνείς ομάδες δικαιωμάτων και εισαγγελείς, λέγοντας ότι υποβλήθηκαν σε στείρωση χωρίς να ενημερωθούν ή να συναινέσουν. Από την άλλη, 25.000 περίπου ήταν οι άνδρες που εκτιμάται ότι συμμετείχαν στο πρόγραμμα στειρώσεων (αναλογία 1 προς 12!). Η μεγάλη αυτή ανισορροπία σε συνδυασμό με το γεγονός ότι οι στειρώσεις ανδρών και γυναικών διαφέρουν σημαντικά ως προς τη φύση της επέμβασης και τους χειρουργικούς κινδύνους που ενέχουν, αποτελούν τα θεμέλια του επιχειρήματος της Επιτροπής περί βίας κατά των γυναικών με βάση το φύλο.
Η πρόσφατη καταδίκη του προγράμματος από την Επιτροπή για την Εξάλειψη των Διακρίσεων κατά των Γυναικών αποτελεί ένα σημαντικό βήμα στην αναγνώριση των τραυματικών εμπειριών των θυμάτων και φέρνει στο φως την αναγκαιότητα αποκατάστασης και δικαίωσης. Παρά την πολυετή καθυστέρηση, η απόφαση αυτή αναζωπυρώνει τις ελπίδες για απόδοση ευθυνών και καταβολή αποζημιώσεων από το περουβιανό κράτος. Ωστόσο, παραμένει κρίσιμη η διαρκής πίεση από ολόκληρη τη διεθνή κοινότητα και τις αντίστοιχες οργανώσεις, ώστε οι υποσχέσεις για Δικαιοσύνη να γίνουν επιτέλους πραγματικότητα και τα θύματα να αναγνωριστούν για τον πόνο και την ταπείνωση που υπέστησαν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- UN rules forcible sterilizations of women in Peru ‘crime against humanity’, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- Peruvian women intent on bringing state to book over forced sterilisations, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- Peru: Fujimori government’s forced sterilisation policy violated women’s rights, UN committee says in landmark ruling, OHCHR, διαθέσιμο εδώ
- Changing the public narrative: The case of forced sterilizations in Peru, CMI, διαθέσιμο εδώ
