Της Χαράς Γρίβα,
Η Θεσσαλονίκη, η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Ελλάδας, βρέθηκε υπό γερμανική κατοχή τον Απρίλιο του 1941. Η πόλη υπήρξε ένα σημαντικό στρατηγικό κέντρο για τις δυνάμεις του Άξονα, κυρίως λόγω της γεωγραφικής της θέσης και του μεγάλου λιμανιού της. Από τις πρώτες κιόλας ημέρες της κατοχής, οι ναζιστικές δυνάμεις επέβαλαν σκληρή στρατιωτική διακυβέρνηση, συνοδευόμενη από βίαιες καταστολές και κατασχέσεις. Η ζωή στη Θεσσαλονίκη έγινε εξαιρετικά δύσκολη και επικίνδυνη, καθώς η πόλη βίωσε λιμό, τρομοκρατία και εκτελέσεις.
Μια από τις πιο σκοτεινές στιγμές στην ιστορία της Θεσσαλονίκης ήταν η συστηματική δίωξη της εβραϊκής κοινότητας, η οποία αποτελούσε έναν από τους σημαντικότερους και ιστορικότερους πληθυσμούς της πόλης. Τον Ιούλιο του 1942, οι Εβραίοι συγκεντρώθηκαν και υπέστησαν βασανιστήρια, ενώ στη συνέχεια, μεταξύ Μαρτίου και Αυγούστου του 1943, σχεδόν όλη η εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης στάλθηκε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, κυρίως στο Άουσβιτς. Το μεγαλύτερο ποσοστό των Εβραίων της πόλης δεν επέστρεψε ποτέ.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της κατοχής, στη Θεσσαλονίκη υπήρχε έντονη αντίσταση από τον τοπικό πληθυσμό. Η αντίσταση στην πόλη αναπτύχθηκε μέσω διάφορων οργανώσεων, με κυριότερες το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ), τον Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό (ΕΛΑΣ) και άλλες μικρότερες οργανώσεις. Οι αντιστασιακές αυτές ομάδες ανέλαβαν ριψοκίνδυνες δράσεις, όπως σαμποτάζ και επιθέσεις κατά γερμανικών δυνάμεων, ενώ παράλληλα παρείχαν βοήθεια στον άμαχο πληθυσμό και ενίσχυαν το ηθικό τους.
Τους τελευταίους μήνες του 1944, η αποδυνάμωση των δυνάμεων του Άξονα στη Βαλκανική Χερσόνησο, καθώς και η πίεση των συμμαχικών δυνάμεων, έκαναν την υποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων αναπόφευκτη. Μετά από συνεχείς αποχωρήσεις γερμανικών στρατευμάτων και ενίσχυση των αντιστασιακών δυνάμεων στη Μακεδονία, η Θεσσαλονίκη βρέθηκε στα τέλη του Οκτωβρίου του 1944 στο κατώφλι της απελευθέρωσης. Παρόλο που προηγήθηκε η Συμφωνία της Καζέρτας τον Σεπτέμβριο του 1944, η πόλη της Θεσσαλονίκης δεν παραδόθηκε υπό την εξουσία του Σκόμπι αλλά πρόλαβε ο ΕΛΑΣ.
Πριν φύγουν, ωστόσο, οι Γερμανοί, είχαν ανατινάξει σημαντικό μέρος των κτισμάτων της Θεσσαλονίκης, καθώς ήθελαν να «σβηστούν» τα ίχνη τους. Στα πλάνα τους ήταν και η ανατίναξη του εργοστασίου ηλεκτροφωτισμού που βρισκόταν κοντά στην οδό Αγίου Δημητρίου, κάτι το οποίο ανατράπηκε από τις αντιστασιακές δυνάμεις, οι οποίοι, όσους Γερμανούς δεν συνέλαβαν, τους σκότωσαν. Έγιναν, λοιπόν, διαπραγματεύσεις μεταξύ των Γερμανών και των μαχητών του ΕΛΑΣ έτσι ώστε να φύγουν αναίμακτα.
Στις 30 Οκτωβρίου 1944, οι τελευταίοι Γερμανοί στρατιώτες εγκατέλειψαν τη Θεσσαλονίκη. Η αποχώρησή τους σηματοδότησε το τέλος της τριετούς γερμανικής κατοχής και την απελευθέρωση της πόλης. Η είσοδος των αντιστασιακών δυνάμεων και των απελευθερωτικών στρατευμάτων του ΕΛΑΣ έγινε δεκτή με ενθουσιασμό από τον λαό της Θεσσαλονίκης, με τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ να βρίσκονταν ήδη στα προάστια της πόλης περιμένοντας την κατάλληλη στιγμή. Ο κόσμος βγήκε στους δρόμους για να πανηγυρίσει και να εκφράσει τη χαρά του για το τέλος της κατοχής και την επιστροφή στην ελευθερία. Η στιγμή ήταν συγκινητική, με πολλά συναισθήματα χαράς, αλλά και λύπης για όσους χάθηκαν κατά τη διάρκεια της κατοχής.
Αξιοσημείωτο είναι ότι η απελευθέρωση της πόλης πραγματοποιήθηκε χωρίς μεγάλες μάχες και αιματοχυσίες, κυρίως λόγω της συντεταγμένης αποχώρησης των γερμανικών στρατευμάτων, που προσπάθησαν να αποφύγουν τις απώλειες, καθώς υποχωρούσαν στα βόρεια σύνορα της χώρας. Ωστόσο, αυτό δεν μείωσε τη σημασία του γεγονότος για τους Θεσσαλονικείς, που έβλεπαν την ελευθερία τους να επιστρέφει μετά από χρόνια καταπίεσης και βίας.
Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης δεν έφερε μόνο ανακούφιση, αλλά και νέες προκλήσεις για την πόλη και τους κατοίκους της. Το τέλος της κατοχής άφησε πίσω του σοβαρά οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα. Η πόλη είχε υποστεί μεγάλες καταστροφές, ενώ οι υποδομές της είχαν αποδυναμωθεί λόγω των καταστροφών που προκάλεσαν οι κατοχικές δυνάμεις κατά την αποχώρησή τους. Επιπλέον, οι κοινωνικές και πολιτικές διαφορές που είχαν αναδειχθεί κατά τη διάρκεια της κατοχής, θα οδηγούσαν στη συνέχεια σε μια δύσκολη περίοδο εμφυλίων συγκρούσεων.
Ωστόσο, το γεγονός της απελευθέρωσης έδωσε ελπίδα στους κατοίκους της Θεσσαλονίκης και της Ελλάδας για μια νέα αρχή. Η εμπειρία της κατοχής και της αντίστασης είχε αφήσει ανεξίτηλα σημάδια στην τοπική κοινωνία, η οποία είχε βιώσει τον πόνο και την απώλεια, αλλά και την αντοχή και την αντίσταση απέναντι στις δυνάμεις της καταπίεσης. Η Θεσσαλονίκη συνέχισε να αποτελεί έναν σημαντικό πόλο για την Ελλάδα και τη μεταπολεμική περίοδο, με τον πληθυσμό της να εργάζεται σκληρά για να επαναφέρει την πόλη σε μια κατάσταση σταθερότητας και ευημερίας.
Η 30η Οκτωβρίου παραμένει μια σημαντική ημερομηνία για τη Θεσσαλονίκη και την ιστορία της, καθώς θυμίζει σε όλους τη θυσία και τον αγώνα για την ελευθερία. Κάθε χρόνο γίνονται εκδηλώσεις μνήμης και αποτίμησης φόρου τιμής σε όσους αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν για την ελευθερία της πόλης. Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης υπενθυμίζει σε όλους τους Έλληνες τα δεινά του πολέμου, την δύναμη της αντίστασης και την αξία της ειρήνης και της ελευθερίας.
Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης στις 30 Οκτωβρίου 1944 αποτελεί ένα κομβικό σημείο στην ιστορία της πόλης και της Ελλάδας. Η εμπειρία της κατοχής, η θυσία των αντιστασιακών και η στιγμή της απελευθέρωσης χαράχτηκαν βαθιά στη συλλογική μνήμη της Θεσσαλονίκης. Η πόλη, έχοντας επιβιώσει από μια από τις πιο σκοτεινές περιόδους της, κατάφερε να σταθεί και πάλι στα πόδια της, επανακτώντας τη θέση της ως μια από τις σημαντικότερες πόλεις της χώρας.
Η ημέρα αυτή υπενθυμίζει σε όλους τη δύναμη της αντίστασης και την αξία της ελευθερίας, ενώ αποτελεί πηγή έμπνευσης για τις μελλοντικές γενιές. Δυστυχώς, λίγοι θυμούνται στην συγκεκριμένη επέτειο, ωστόσο, η σημασία της είναι τεράστια για όλο το έθνος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Γιάννης Πριόβολος (2013), Αντιπαραθέσεις και Διαμάχες στην κατεχόμενη Μακεδονία (1941-1944): Μόνιμοι Αξιωματικοί στον ΕΛΑΣ Μακεδονίας – αρχειακά τεκμήρια (επιμ. Δήμητρα Ασημακοπούλου), εκδ: Επίκεντρο
- Mark Mazower (2006), Θεσσαλονίκη, πόλη των φαντασμάτων: Χριστιανοί, Μουσουλμάνοι και Εβραίοι (1430-1950) (μτφρ. Κώστας Κουρέμενος – επιμ. Χριστίνα Γραμμένου), εκδ: Αλεξάνδρεια
- 30 Οκτωβρίου 1944: Η (σχεδόν) ξεχασμένη επέτειος, parallaximag.gr, διαθέσιμο εδώ.
- Απελευθέρωση Θεσσαλονίκης – 30 Οκτωβρίου 1944, ert.gr, διαθέσιμο εδώ.
