Του Γιάννη Περγαντή,
Η Μέση Ανατολή αποτελεί «κοιτίδα» του ανθρώπινου πολιτισμού. Η ανάπτυξη της γραφής, η υιοθέτηση των πρώτων κρατικών δομών και η γενικότερη πρόοδο στις επιστήμες, βοήθησαν το ανθρώπινο είδος να εξελιχθεί. Αυτή η περιοχή της Ασίας, αν και σχετικά μικρή σε έκταση, αποτέλεσε την αρχή αμέτρητων πολιτισμών, κάποιων πολύ γνωστών και άλλων ξεχασμένων από τον ρου της ιστορίας, οι οποίοι προσέφεραν κάποια πρωτοπορία ή εξέλιξη, είτε σε μεγάλο, είτε σε μικρό βαθμό, ο καθένας. Πάντοτε, όμως, υπάρχει κάποιος ο οποίος αποτελεί το έναυσμα για την πρόοδο, και στην προκειμένη περίπτωση αυτός που βρίσκεται στην αφετηρία των εξελίξεων είναι ο πολιτισμός των Σουμερίων.
Ο πολιτισμός των Σουμερίων υπήρξε ένας από τους πρώτους και πιο ανεπτυγμένους πολιτισμούς της αρχαιότητας, ο οποίος αναπτύχθηκε στη Μεσοποταμία, στην περιοχή που σήμερα περιλαμβάνει το νότιο Ιράκ, κατά την περίοδο της 4ης χιλιετίας π.Χ. Οι Σουμέριοι, θεωρούνται οι πρώτοι δημιουργοί μιας πολύπλοκης κοινωνίας που βασίστηκε στην αστική οργάνωση, τη γραφή, τη νομοθεσία, την αρχιτεκτονική, την τεχνολογία και τη θρησκεία, με πολλές από τις καινοτομίες τους να επηρεάζουν τους μεταγενέστερους πολιτισμούς της περιοχής και όχι μόνο.
Οι Σουμέριοι εγκαταστάθηκαν στην εύφορη πεδιάδα, ανάμεσα στους Αιγός Ποταμούς (Τίγρη και Ευφράτη), που είναι γνωστή ως Μεσοποταμία. Το πλούσιο αυτό έδαφος, χάρη στις ετήσιες πλημμύρες των ποταμών, προσέφερε ιδανικές συνθήκες για αγροτική ανάπτυξη. Ωστόσο, ο έλεγχος και η αξιοποίηση αυτής της γης, απαιτούσε προηγμένες γνώσεις αρδευτικών τεχνικών. Για αυτόν τον λόγο, οι Σουμέριοι κατασκεύασαν κανάλια, φράγματα και άλλες υποδομές που τους επέτρεψαν να ελέγχουν τα νερά των ποταμών και να ενισχύσουν την παραγωγή τροφίμων, κάτι που συνέβαλε στην οικονομική ευημερία και τη γέννηση των πρώτων πόλεων, όπως και την περαιτέρω εξέλιξη της γεωργίας.
Ο πολιτισμός των Σουμερίων ήταν δομημένος γύρω από πόλεις-κράτη, με τις κυριότερες από αυτές να είναι η Ουρούκ, η Ουρ, η Λαγκάς και η Εριντού. Κάθε πόλη-κράτος είχε την αυτονομία της, διατηρούσε δικό της κυβερνήτη, ενώ συχνά υπήρχαν και συγκρούσεις μεταξύ των πόλεων για τον έλεγχο πόρων και περιοχών. Η κοινωνία τους ήταν αυστηρά ιεραρχημένη και χωρισμένη σε τάξεις. Στην κορυφή ήταν οι ιερείς και οι ευγενείς, έπειτα ακολουθούσαν οι ελεύθεροι πολίτες, οι τεχνίτες και οι έμποροι, ενώ στο κατώτερο επίπεδο βρίσκονταν οι δούλοι.
Η πολιτειακή κατάσταση των πόλεων είναι κάπως περίπλοκη. Αν και είχαν κάποια σχετική αυτονομία, υπήρχαν περίοδοι στις οποίες αποτέλεσαν μέρος βασιλείων, είτε δικών τους, είτε άλλων λαών. Εξάλλου, αυτή η περιοχή γνωρίζει μεγάλη κινητικότητα και μετακινήσεις λαών, έτσι οι Σουμέριοι ήρθαν σε επαφή με αρκετούς από αυτούς. Χαρακτηριστικά παραδείγματα πολιτειακής ένωσης των πόλεων αποτελούν η κυριαρχία της πόλης Ουρούκ, η δυναστεία της Ουρ, η έλευση των Ακκάδιων και η δυναστεία των Λαγάσκ.
Όσον αφορά τη θρησκεία, οι Σουμέριοι ήταν πολυθεϊστές και οι θεοί τους είχαν ανθρώπινα χαρακτηριστικά, αλλά ήταν επίσης, προστάτες και κυρίαρχοι της φύσης. Κάθε πόλη-κράτος είχε τον δικό της θεό-προστάτη, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τον θεό Άνου στην πόλη Ουρούκ και την θεά Ινάννα, θέα της γονιμότητας και του πολέμου. Ο ναός ήταν το κέντρο της κάθε πόλης-κράτους και αποτελούσε, εκτός από λατρευτικό χώρο, και το κέντρο διοικητικής εξουσίας, καθώς οι ιερείς είχαν μεγάλη επιρροή στη διοίκηση, τουλάχιστον κατά τους πρώτους αιώνες ύπαρξής τους.
Μία από τις σημαντικές συνεισφορές των Σουμερίων στον ανθρώπινο πολιτισμό είναι η εφεύρεση της γραφής, γύρω στο 3.400 π.Χ. Η γραφή που ανέπτυξαν είναι γνωστή ως σφηνοειδής, λόγω των σχημάτων που δημιουργούσαν πάνω στην επιφάνεια στην οποία έγραφαν, συνήθως τον πηλό. Αρχικά η γραφή χρησιμοποιήθηκε για λογιστικούς σκοπούς, όπως η καταγραφή προϊόντων και η διαχείριση του εμπορίου, αλλά σταδιακά εξελίχθηκε για να περιλαμβάνει θρησκευτικά κείμενα, νομικές συμφωνίες, ακόμα και λογοτεχνικά έργα, όπως το Έπος του Γκιλγκαμές. Η γνώση της γραφής αρχικά, ήταν περιορισμένη -σχεδόν αποκλειστικά- στις ανώτερες κοινωνικές τάξεις, κυρίως αυτής των ιερέων, ενώ αργότερα και με την πρόοδο της σουμερικής κοινωνίας, η γνώση αυτή διαδόθηκε και σε ευρύτερα κοινωνικά στρώματα.
Ο πολιτισμός των Σουμερίων, αν και πανίσχυρος για αιώνες, δεν μπόρεσε να αντέξει τις συνεχείς επιδρομές και τις πολιτικές διαμάχες, κυρίως από τους Ακκάδες και αργότερα, από τους Βαβυλώνιους. Με τον καιρό, η κυριαρχία τους μειώθηκε και τελικά ενσωματώθηκαν σε άλλους πολιτισμούς της Μεσοποταμίας, όπως οι Ασσύριοι και οι Χαλδαίοι. Παρόλα αυτά, η κληρονομιά των Σουμερίων δεν χάθηκε. Οι καινοτομίες τους στον τομέα της γραφής, της τέχνης, της θρησκείας και της επιστήμης, άφησαν ανεξίτηλο αποτύπωμα στους επόμενους πολιτισμούς, δημιουργώντας τη βάση για τα επιτεύγματα των Βαβυλωνίων και άλλων λαών της περιοχής.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Mark Van De Mieroop (2022), Ιστορία της Αρχαίας Εγγύς Ανατολής (3000-323 π.Χ.), Αθήνα: εκδ. Πατάκη
- Sumer, britannica.com, Διαθέσιμο εδώ
- Sumerians, worldhistory.org, Διαθέσιμο εδώ
