Της Ιωάννας Αναστασίου,
Κοινό τόπο αποτελεί το γεγονός ότι τα αυτοάνοσα νοσήματα εμφανίζονται με μεγαλύτερη συχνότητα στις γυναίκες. Πράγματι, οι γυναίκες αντιπροσωπεύουν το 80% περίπου όλων των περιπτώσεων, αλλά δεν είναι ακόμη απόλυτα σαφές γιατί τα αυτοάνοσα «κάνουν διακρίσεις» ως προς το φύλο. Αν και έχουν διατυπωθεί πολλές θεωρίες –που δεν αποκλείεται να ισχύουν και όλες συγχρόνως– όλες βασίζονται σε διαφορές μεταξύ των δύο φύλων, όπως η παρουσία δεύτερου Χ χρωμοσώματος στις γυναίκες. Μιλώντας, όμως, για βιολογικές διαφορές, τι πιο προφανές από το ορμονικό προφίλ; Την υπόθεση αυτήν έρχεται να στηρίξει το γεγονός ότι τα αυτοάνοσα νοσήματα προτιμούν τις γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας (20-40 έτη), περίοδος που χαρακτηρίζεται από έντονες ορμονικές διακυμάνσεις, πόσο μάλλον όταν στην εξίσωση προστίθεται μια κύηση.
Προλακτίνη και Ανοσοποιητικό Σύστημα
Το παρόν άρθρο εστιάζει στον ρόλο της προλακτίνης (PRL) στην εμφάνιση αυτοάνοσων νοσημάτων, όπως ο Συστηματικός Ερυθηματώδης Λύκος (ΣΕΛ) και η Πολλαπλή Σκλήρυνση, μιας ορμόνης υπεύθυνης για την έναρξη και διατήρηση της γαλουχίας, που απαντάται σαφώς σε υψηλότερα επίπεδα στις γυναίκες. Μάλιστα, η προλακτίνη βρίσκεται στο ζενίθ της, κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, και για κάποιο διάστημα μετά τον τοκετό. Η ορμόνη αυτή παράγεται από την πρόσθια υπόφυση και η έκκρισή της υπόκειται σε ρύθμιση αφενός από τη ντοπαμίνη που προκαλεί αναστολή και αφετέρου από την TRH (εκλυτική ορμόνη της θυρεοτροπίνης) και πιθανώς τα οιστρογόνα που προκαλούν επαγωγή. Οι δράσεις της, ωστόσο, δεν περιορίζονται μονάχα στη γαλουχία, αλλά συμμετέχει και στη ρύθμιση του ανοσοποιητικού συστήματος (εξού και η σύνδεση με τα αυτοάνοσα). Σύμφωνα με κάποιες in vitro έρευνες, ένας από τους κύριους στόχους της κυκλοφορούσας PRL είναι τα λεμφοκύτταρα, καταφέρνοντας να προωθήσει τον πολλαπλασιασμό, τη διαφοροποίηση και τη λειτουργικότητα και να εμποδίσει την απόπτωσή τους. Αντισώματα κατά της PRL εμποδίζουν τον πολλαπλασιασμό των λεμφοκυττάρων. Πιστεύεται, επίσης, ότι τα λεμφοκύτταρα δεν αποτελούν μόνο στόχο της προλακτίνης, αλλά και θέση παραγωγής της, γεγονός που υποδεικνύει αυτοκρινή δράση.
Ο διττός ρόλος της Προλακτίνης
Παρότι η προλακτίνη διαθέτει και αντιφλεγμονώδεις δράσεις, θεωρείται γενικώς προφλεγμονώδης μεσολαβητής, δηλαδή επάγει τη φλεγμονή. Για παράδειγμα, στον COVID-19, υψηλά επίπεδα προλακτίνης ίσως επιδεινώσουν τη σοβαρότητα της νόσου, αλλά μπορεί να έχουν συγχρόνως προστατευτικό ρόλο (λόγω της αντιφλεγμονώδους δράσης).
Προλακτίνη και ΣΕΛ
Ο Συστηματικός Ερυθηματώδης Λύκος είναι μια χρόνια φλεγμονώδης αυτοάνοση νόσος που χαρακτηρίζεται από υπερδραστηριότητα των Β λεμφοκυττάρων και παραγωγή αντισωμάτων εναντίων μορίων του πυρήνα του κυττάρου (DNA, RNA, ιστόνες). Τα αντισώματα σχηματίζουν συμπλέγματα που εναποτίθενται σε όργανα όπως οι νεφροί, το δέρμα και ο εγκέφαλος, προκαλώντας φλεγμονή και ιστική βλάβη. Ο ΣΕΛ εμφανίζεται με αναλογία 9:1 σε γυναίκες/άνδρες, πράγμα το οποίο μας κάνει να υποψιαζόμαστε την εμπλοκή ορμονών. Απόδειξη αποτελεί η διάγνωση υπερπρολακτιναιμίας στο 10-33% των ασθενών με ΣΕΛ, γεγονός που δεν προκαλεί έκπληξη αν αναλογιστούμε ότι η προλακτίνη και τα οιστρογόνα ενισχύουν τη δραστικότητα και την επιβίωση των Β λεμφοκυττάρων.
Προλακτίνη και Πολλαπλή Σκλήρυνση
Η Πολλαπλή Σκλήρυνση ή Σκλήρυνση κατά πλάκας είναι φλεγμονώδης αυτοάνοση νόσος που επηρεάζει το κεντρικό νευρικό σύστημα, οδηγώντας σε απομυελίνωση των νευρώνων του. Για ακόμα μια φορά, το γυναικείο φύλο φαίνεται να είναι πιο επιρρεπές, καθώς η νόσος παρουσιάζει αναλογία 4:1 σε γυναίκες/άνδρες. Έχει αναφερθεί ότι οι υποτροπές της πολλαπλής σκλήρυνσης μειώνονται κατά την κύηση και αυξάνονται το πρώτο τρίμηνο μετά τον τοκετό, ενδεχομένως εξαιτίας ορμονικών αλλαγών. Όσον αφορά την προλακτίνη, έχει βρεθεί ότι έχει αρνητική επίδραση στην εξέλιξη της νόσου, λόγω της ανοσοδιεγερτικής και προφλεγμονώδους δράσης της. Αυτό που παρουσιάζει, ωστόσο, ενδιαφέρον είναι ότι αν ταυτόχρονα χορηγείται ιντερφερόνη-β (όπως συμβαίνει συνήθως στο πλαίσιο της θεραπείας), μετριάζονται οι αρνητικές επιπτώσεις της προλακτίνης και παρατηρείται βελτίωση της κλινικής εικόνας, χάρη στις ιδιότητες επαναμυελίνωσης και αναγέννησης της λευκής ουσίας που διαθέτει.
Συμπερασματικά, η προλακτίνη ίσως διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση και στην εξέλιξη αυτοάνοσων νοσημάτων και εξηγεί, εν μέρει, γιατί το γυναικείο φύλο πλήττεται περισσότερο από τη μάστιγα των αυτοάνοσων. Όπως αποδείχθηκε, θα την αδικούσαμε αν τη χαρακτηρίζαμε απλώς ως «ορμόνη της γαλουχίας», καθώς συνεισφέρει στις ανοσολογικές αντιδράσεις και λειτουργεί ως συνδετικός κρίκος μεταξύ του ενδοκρινικού και του ανοσοποιητικού συστήματος. Ακόμα, όμως, και στο ανοσοποιητικό, ο ρόλος της προλακτίνης είναι διττός, καθιστώντας δύσκολη την πρόβλεψη της αντίδρασης του οργανισμού σε μια πιθανή αύξηση των επιπέδων της.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- The effects of prolactin on the immune system, its relationship with the severity of COVID-19, and its potential immunomodulatory therapeutic effect, PubMed, διαθέσιμο εδώ
- Pregnancy, Postpartum and Parity: Resilience and Vulnerability in Brain Health and Disease, PubMed, διαθέσιμο εδώ
- Hormones and B-cell development in health and autoimmunity, PubMed, διαθέσιμο εδώ
