Της Αναστασίας Στανίτσα,
Η κρίση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων συνιστά απόρροια των κρίσεων της σύγχρονης εποχής, μέσα στις οποίες συγκαταλέγονται η οικονομική, η περιβαλλοντική, η υγειονομική (κρίση) καθώς κι η εισροή προσφύγων και μεταναστών, ενώ, ταυτόχρονα, έχει οδηγήσει στην αύξηση της τέλεσης εγκλημάτων κι ειδικότερα αυτών που στρέφονται κατά της γενετήσιας ελευθερίας κι οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής.
Πιο συγκεκριμένα, οι ραγδαίες πολιτικές εξελίξεις στην Ανατολική Ευρώπη, τόσο μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ (Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών) το 1991, τη διάσπαση του Ομόσπονδου Κράτους της Γιουγκοσλαβίας (Σοσιαλιστική Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας) το 1992, όσο και την πρόσφατη επέμβαση της Ρωσίας στα εδάφη της Ουκρανίας το 2022, καθώς κι οι πολεμικές συγκρούσεις στην ανατολή, έχουν καταστήσει αναγκαία τη μετακίνηση εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων για εύρεση κατάλληλων συνθηκών επιβίωσης κι ευδοκίμηση ενός ευμενέστερου επιπέδου διαβίωσης. Η ανάγκη αυτή, σε συνδυασμό με την οικονομική δυσπραγία της σύγχρονης πραγματικότητας, συνιστά αντικείμενο εκμετάλλευσης από οργανωμένα κυκλώματα ή μη, με αποτέλεσμα να έχει οδηγήσει στην «έκρηξη» των εγκλημάτων της εμπορίας ανθρώπων (human trafficking) και της μαστροπείας.
Ειδικότερα, το έγκλημα της μαστροπείας είναι αξιόποινο στο Ελληνικό Ποινικό Δίκαιο, οριοθετείται στο Δέκατο Ένατο Κεφάλαιο του Ποινικού Κώδικα, και ποινικοποιείται στο Άρθρο 349ΠΚ. Ακόμα, αυτό εντοπίζεται στον «πρώιμο» Ποινικό Νόμο του 1834, εντασσόμενο στο Άρθρο 279β, ενώ ο Ποινικός Κώδικας (Ν.1462/1950) το ενέταξε στο 19ο Κεφάλαιο «Περί εγκλημάτων των ηθών». Σύμφωνα με το Άρθρο 349ΠΚ, «1. Όποιος, για να εξυπηρετήσει την ακολασία άλλων, προάγει ή εξωθεί στην πορνεία ανήλικο ή υποθάλπει ή εξαναγκάζει ή διευκολύνει ή συμμετέχει στην πορνεία ανηλίκων, τιμωρείται με κάθειρξη έως δέκα (10) έτη και χρηματική ποινή». Το έννομο αγαθό που προστατεύεται στη συγκεκριμένη διάταξη είναι αυτό της ανηλικότητας από πράξεις εξώθησης ή διευκόλυνσης των ανηλίκων στην πορνεία. Ως ανηλικότητα, κατά τον νομοθέτη, νοείται η διατήρηση ακέραιης της αγνότητας της παιδικής ηλικίας, με την έννοια ότι κάθε ανήλικος δεν μπορεί να διαγνώσει πλήρως τη σημασία των συγκεκριμένων πράξεων, κι έχει ως αποτέλεσμα να επηρεαστεί ο ψυχικός κόσμος του. Ταυτόχρονα, προστατεύεται η γενετήσια ελευθερία του ανηλίκου από την οικονομική εκμετάλλευσή της.
Πιο συγκεκριμένα, το έγκλημα της μαστροπείας, όπως προκύπτει κι από τη διάταξη της παραγράφου 1 («Όποιος»), είναι έγκλημα κοινό, δηλαδή μπορεί να τελεστεί από οποιονδήποτε, ακόμα κι από ανήλικο, άνδρα είτε γυναίκα. Επομένως, δεν απαιτείται να συντρέχουν ιδιαίτερες ιδιότητες ή σχέσεις στο πρόσωπο του υπαιτίου για να θεμελιωθεί η ευθύνη του. Βέβαια, θύμα και παθών του συγκεκριμένου εγκλήματος δεν μπορεί να είναι οποιοσδήποτε, αλλά μόνο ο ανήλικος. Είναι αδιάφορο αν η ηλικία του ανηλίκου υπερβαίνει το όριο της σεξουαλικής συναίνεσης —το οποίο, όπως προκύπτει από το Άρθρο 339 ΠΚ, είναι τα δεκαπέντε έτη—, καθώς κι αν έχει αναπτύξει ήδη σεξουαλικές σχέσεις.
Η αξιόποινη συμπεριφορά του εγκλήματος της μαστροπείας διαμορφώνεται σε τρεις επιμέρους μορφές: (i) στην προαγωγή /εξώθηση, (ii) στον εξαναγκασμό και (iii) στην υπόθαλψη/ διευκόλυνση/ συμμετοχή της εκπόρνευσης των ανηλίκων. Ως προς την έννοια της προαγωγής και της εξώθησης («….προάγει ή εξωθεί στην πορνεία ανήλικο……») νοείται η επέμβαση στην ελεύθερη βούληση του ανηλίκου, με την άσκηση ισχυρής επιρροής, μέσω της εξασφάλισης κατάλληλων συνθηκών για τέλεση πράξεων πορνείας από ανήλικο έναντι αμοιβής. Πρέπει να παρέχονται όλα τα απαραίτητα μέσα που απαιτεί το «επάγγελμα» της πόρνης και να υφίσταται αιτιώδης συνάφεια μεταξύ αυτών και της τέλεσης γενετήσιων πράξεων και πράξεων γενετήσιου χαρακτήρα από ανήλικο προκειμένου να υπέχει ευθύνη ο υπαίτιος.
Επομένως, στοιχειοθετείται το έγκλημα της μαστροπείας, εφόσον η παρότρυνση αυτή του υπαιτίου είτε δημιούργησε στον ανήλικο τη βούληση είτε επέβαλε τη δική του βούληση στον ανήλικο για τέλεση πράξεων πορνείας, έναντι αμοιβής, εφόσον δεν έχει αρχίσει να εκδίδεται ήδη έναντι χρημάτων. Αξιοσημείωτο είναι ότι η διαπίστωση της ανηλικότητας του θύματος πρέπει να συντρέχει τόσο κατά την παρότρυνση (από υπαίτιο) όσο και κατά την τέλεση των γενετήσιων πράξεων.
Σχετικά με τον δεύτερο τρόπο τέλεσης που προκύπτει από τη διάταξη του Άρθρου 349ΠΚ παράγραφος 1 («….ή εξαναγκάζει…στην πορνεία ανηλίκων….»), η έννοια του εξαναγκασμού παρατηρείται για πρώτη φορά στο έγκλημα της μαστροπείας μετά την κύρωση και την εφαρμογή της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης, και τη μεταφορά της στην ελληνική έννομη τάξη, με τη θέση σε ισχύ του Ν. 3727/2008 για την προστασία των παιδιών κατά της γενετήσιας εκμετάλλευσης και κακοποίησης, μέτρα για τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και την αποσυμφόρηση των καταστημάτων κράτησης κι άλλες διατάξεις. Ειδικότερα, ως εξαναγκασμός νοείται η κάμψη της ελεύθερης βούλησης των ανηλίκων, με οποιοδήποτε τρόπο ώστε να οδηγούνται στην πορνεία και την τέλεση των πράξεων αυτής έναντι αμοιβής, μέσω άσκησης σωματικής βίας, εξαγγελίας επικείμενου κακού κατά της ζωής ή της σωματικής ακεραιότητας, απειλής ηπιότερης μορφής, απόκρυψη ταξιδιωτικών εγγράφων κ.λπ.
Καταληκτικά, η τρίτη μορφή της αξιόποινης συμπεριφοράς του εγκλήματος της μαστροπείας διακρίνεται στην υπόθαλψη, τη διευκόλυνση και τη συμμέτοχη στην πορνεία ανηλίκων («….υποθάλπει.. ή διευκολύνει ή συμμετέχει στην πορνεία ανηλίκων… »). Ως υπόθαλψη νοείται η διαμόρφωση κατάλληλων κι ευνοϊκών «ψυχολογικών» συνθηκών για την τέλεση από τον ανήλικο των γενετήσιων πράξεων, έναντι αμοιβής, με την εξάλειψη κάθε πιθανής αμφιβολίας. Ως διευκόλυνση, νοείται η εξασφάλιση κατάλληλων «υλικών» συνθηκών, με την εξασφάλιση πελατολογίου, την απομάκρυνση των γονέων από το σπίτι, την παραχώρηση χώρου κ.λπ.
Ως συμμετοχή νοείται κάθε άλλη μορφή παροχής συνδρομής στην εκπόρνευση των ανηλίκων, όπως είναι λ.χ. η μεταφορά στον τόπο τέλεσης των γενετήσιων πράξεων από ανήλικο κι η αναμονή για την επιστροφή του. Πρέπει να σημειωθεί ότι η διαφορά της τρίτης μορφής της αξιόποινης συμπεριφοράς του εγκλήματος της μαστροπείας σε σχέση με τις υπόλοιπες είναι ότι στην προκείμενη περίπτωση ο ανήλικος έχει προαποφασίσει να τελέσει τις γενετήσιες πράξεις έναντι αμοιβής, ενώ στις λοιπές μορφές ο υπαίτιός του δημιουργεί την απόφαση αυτή.
Το έγκλημα της μαστροπείας έχει υπερχειλή υποκειμενική υπόσταση, με την έννοια ότι εκτός της οποιαδήποτε μορφής δόλου που πρέπει να καλύπτει όλα τα στοιχεία της αντικειμενικής υπόστασης, δηλαδή, τη γνωστική και βουλητική κάλυψη των στοιχείων αυτών, απαιτείται για τη θεμελίωση ποινικής ευθύνης να συντρέχει επιπλέον σκοπός ως προς την εξυπηρέτηση της ακολασίας των άλλων («…για να εξυπηρετήσει την ακολασία άλλων…»). Ως προς τον σκοπό αυτόν, απαιτείται άμεσος δόλος α’ ή β’ βαθμού και προκύπτει βάσει αντικειμενικών στοιχείων καθώς κι εμπειρικών ενδείξεων.
Στη βασική της μορφή, η μαστροπεία στην παράγραφο ένα του Άρθρου 349ΠΚ απειλείται με κύρια στερητική της ελευθερίας ποινή, η οποία είναι κάθειρξη έως δέκα έτη (δηλαδή το απειλούμενο πλαίσιο κυμαίνεται από 5-10) και χρηματική ποινή. Στη δεύτερη παράγραφο του Άρθρου 349ΠΚ, στην οποία διαμορφώνονται οι διακεκριμένες μορφές του εγκλήματος της μαστροπείας, και συγκαταλέγονται οι επιβαρυντικές περιπτώσεις, απειλείται μεγαλύτερη ποινή, αυτή της κάθειρξης, δηλαδή, πρόσκαιρη κάθειρξη από 5 έως 15 έτη μαζί με χρηματική ποινή.
Οι επιβαρυντικές περιπτώσεις του εγκλήματος της μαστροπείας, σύμφωνα με την παράγραφο δύο του Άρθρου 349ΠΚ, είναι: (i) αν έγινε εναντίον προσώπου κάτω των δεκαπέντε ετών, (ii) αν έγινε με απατηλά μέσα, (iii) αν έγινε από ανιόντα συγγενή εξ αίματος ή εξ αγχιστείας ή από θετό γονέα, σύζυγο, επίτροπο, ή από άλλον στον οποίο έχουν εμπιστευθεί τον ανήλικο για ανατροφή, διδασκαλία, επίβλεψη ή φύλαξη, έστω και προσωρινή, (iv) αν έγινε από υπάλληλο ο οποίος κατά την άσκηση της υπηρεσίας του ή επωφελούμενος από την ιδιότητά του αυτή διαπράττει ή συμμετέχει με οποιονδήποτε τρόπο στην πράξη, (v) αν έγινε με τη χρήση ηλεκτρονικών μέσων επικοινωνίας, (vi) αν έγινε με προσφορά ή με υπόσχεση πληρωμής χρημάτων ή οποιουδήποτε άλλου ανταλλάγματος. Η τρίτη παράγραφος του Άρθρου 349ΠΚ διαμορφώθηκε πρόσφατα μετά την εφαρμογή του Άρθρου 81 του Ν.4855/2021 και τις αλλαγές που αυτός επέφερε.
Εν κατακλείδι, το έγκλημα της μαστροπείας –με οποιονδήποτε τρόπο κι αν τελεστεί–, δεδομένου των επιζήμιων συνεπειών που επιφέρει στην ψυχοσύνθεση των ανηλίκων, πρέπει να «επαγρυπνήσει» τόσο την Ελληνική Πολιτεία, καθώς και τη Διεθνή έννομη τάξη, ώστε να ληφθούν υπόψη τα κατάλληλα μέτρα για τον περιορισμό και την καταστολή του εγκλήματος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ελισάβετ Συμεωνίδου-Καστανίδου, Εγκλήματα κατά προσωπικών αγαθών, 5η έκδοση, Νομική Βιβλιοθήκη, 2023.
- Νόμος 3727/2008 για μεταφορά της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης, lawspot.gr, διαθέσιμο εδώ
