Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Η σημερινή μέρα αποτελεί μια μεγάλη γιορτή για τον Χριστιανισμό, αλλά και για την πόλη της Θεσσαλονίκης. Αφού, λοιπόν, ευχηθούμε χρόνια πολλά σε όλους τους εορτάζοντες, τι πιο ταιριαστό από το να παρουσιάσουμε σήμερα ένα μυθιστόρημα που βάζει την πόλη αυτή στο επίκεντρο. Το βιβλίο δεν είναι άλλο από Καλντερίμι: 99 χρόνια στη Σαλονίκη του Γιάννη Καλπούζου, και είναι ένα ιστορικό μυθιστόρημα που εκτυλίσσεται σε ενενήντα εννέα χρόνια στη ζωντανή πόλη της Θεσσαλονίκης, από τις αρχές του 19ου έως τις αρχές του 20ού αιώνα. Μέσα από αυτό το έργο, ο Καλπούζος αποτυπώνει την πολυπολιτισμική ουσία της πόλης και την παρουσιάζει ως ένα χωνευτήρι διαφόρων εθνικοτήτων και θρησκειών που ζουν υπό την κυριαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, πριν την απελευθέρωση της πόλης. Το συγκεκριμένο βιβλίο έχει κυκλοφορήσει τον Μάρτιο του 2023 και οι ενδιαφερόμενοι αναγνώστες μπορούν να το αναζητήσουν από τις Εκδόσεις Ψυχογιός.
Ο Γιάννης Καλπούζος έχει καθιερωθεί ως ένας από τους σημαντικότερους και πιο πολυδιαβασμένους συγγραφείς ιστορικών μυθιστορημάτων στην Ελλάδα. Τα έργα του επικεντρώνονται κυρίως στον Ελληνισμό του 19ου και 20ού αιώνα, με μια αξιοσημείωτη απόκλιση, το Εράν, η ιστορία του οποίου λαμβάνει χώρα κατά τους βυζαντινούς χρόνους. Με καταγωγή από το χωριό Μελάτες της Άρτας, ο συγγραφέας έχει δημοσιεύσει συλλογές διηγημάτων, μυθιστορήματα και ποιητικές συλλογές, είναι στιχουργός και τα λογοτεχνικά του έργα έχουν μεταφραστεί σε γλώσσες όπως τα πολωνικά, τα τουρκικά, τα αραβικά και τα αγγλικά. Ο ίδιος έχει τιμηθεί με το Πρώτο Βραβείο Μυθιστορήματος Μικρασιατικού Περιεχομένου για τα έτη 2016-2018, και είναι ιδιαίτερα γνωστός για τα ιστορικά του μυθιστορήματα.
Στην καρδιά του έργου που παρουσιάζουμε σήμερα βρίσκεται η αφήγηση τριών γενεών μιας οικογένειας. Τα κύρια πρόσωπα είναι ο Αντύπας, ο γιος του Παράσχος και ο εγγονός του Κλεάνθης, με φόντο πάντα τη Θεσσαλονίκη. Η ιστορία ξεκινά με τη ζωή του Παράσχου, ενός αγοριού που μεγαλώνει μέσα στη φτώχεια στην πολυεθνική πόλη. Ο Παράσχος είναι καλός μαθητής, αλλά τα όποια του επιτεύγματα επισκιάζονται από την εξαθλίωση στην οποία ζει, ενώ, παράλληλα, βασανίζεται από τον τραμπούκο Τσασμά. Ο πατέρας του ήρωα επιμένει ότι η μητέρα του έχει πεθάνει, αλλά ο Παράσχος πιστεύει ότι αυτή δεν είναι όλη η αλήθεια και ονειρεύεται μια καλύτερη ζωή για το μέλλον του, χωρίς, όμως, να θεωρεί απαραίτητα ότι θα τα καταφέρει.
Σε όλο το μυθιστόρημα, βλέπουμε την εξέλιξη του Παράσχου από μικροκλέφτη σε έμπορο με μεγάλη οικογένεια. Παράλληλα με το ταξίδι του Παράσχου, ο αναγνώστης εισάγεται στο μεταβαλλόμενο ιστορικό τοπίο της Θεσσαλονίκης. Ο Καλπούζος συνυφαίνει στην πλοκή του έργου περίπλοκα γεγονότα, όπως το Ανατολικό Ζήτημα, οι μεταρρυθμίσεις του Τανζιμάτ, η άνοδος των Νεότουρκων και ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, αποτυπώνοντας τη διαρκώς μεταβαλλόμενη πολιτική και κοινωνική δυναμική της πόλης.
Επιπλέον, ο Καλπούζος διατηρεί το σασπένς, καθυστερώντας τις πιο δραματικές αποκαλύψεις οι οποίες συμβαίνουν σε κομβικά σημεία της αφήγησης. Συνολικά, το Καλντερίμι είναι ένα φιλόδοξο μυθιστόρημα που εξερευνά την αγάπη, τις προδοσίες, την εκδίκηση και τις δυναμικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ των τριών κεντρικών ανδρικών χαρακτήρων. Ο Καλπούζος εξερευνά με μαεστρία τις αντιπαραβαλλόμενες προσωπικότητές τους, ενώ συνδυάζει τις ιστορίες τους με την ευρύτερη ιστορία της Θεσσαλονίκης. Τα επαναλαμβανόμενα θέματα των κρυμμένων μυστικών, η αναζήτηση ταυτότητας και το κόστος των ονείρων υπογραμμίζουν το βάθος της αφήγησης. Aκόμα, η ίδια η πόλη αναδεικνύεται ως κεντρικός χαρακτήρας, με τις διαφορετικές κοινότητες και τις κοινωνικοπολιτικές εντάσεις που διαμορφώνουν τη ζωή των προσώπων του έργου.
Ο Καλπούζος διαπρέπει στη δημιουργία μιας ατμοσφαιρικής και λυρικά πλούσιας αφήγησης. Οι περιγραφές του δίνουν ζωή στα λιθόστρωτα δρομάκια της Θεσσαλονίκης, όπου συνυπήρχαν Έλληνες, Τούρκοι, Εβραίοι και άλλες βαλκανικές κοινότητες, και οι διάλογοί του αποτυπώνουν αποτελεσματικά το πνεύμα της εποχής. Η γραφή του ξεχωρίζει για την τεχνική της ακρίβεια και τις υποβλητικές περιγραφές της, ακόμη και όταν απεικονίζει βίαιες στιγμές που αντανακλούν την εποχή. Το ομώνυμο Καλντερίμι του μυθιστορήματος –μια αναφορά στα λιθόστρωτα δρομάκια– συμβολίζει τα δαιδαλώδη μονοπάτια της ζωής των χαρακτήρων, τους αγώνες τους και τις μπερδεμένες σχέσεις τους.
Ο Καλπούζος αποτυπώνει το πνεύμα μιας πολυπολιτισμικής Θεσσαλονίκης, απεικονίζοντας πώς οι πολιτικές, οικονομικές και πολιτιστικές δυνάμεις επηρέασαν τις ζωές των κατοίκων της. Προσφέρει πολύτιμες γνώσεις για το παρελθόν της Ελλάδας, ενώ θέτει διαχρονικά ερωτήματα σχετικά με την ταυτότητα, την ανθρώπινη φύση και τις ηθικές επιλογές. Αυτό το μυθιστόρημα δεν είναι μόνο μια σαγηνευτική ιστορική αφήγηση, αλλά και ένας διαλογισμός για τις αλληλένδετες τύχες των ατόμων και των πόλεών τους. Ακόμη κι αν δεν είστε από τη Θεσσαλονίκη, αξίζει να το διαβάσετε!
