Της Μιμής Πασχαλοπούλου,
Από την πρώτη μέρα που θα μπούμε στο σχολείο, όλοι νιώθουν την ανάγκη να μας ενημερώσουν ότι πρέπει να γίνουμε «άριστοι». Η αριστεία συνδέεται με το τέλειο, το ανώτερο. Οι άριστοι μαθητές παρουσιάζονται ως οι πιο αγαπητοί, από τους ενήλικες, γονείς και δασκάλους. Έχει, όμως, η αριστεία, που τόσο πολύ προωθείται, αποκλειστικά θετικό πρόσημο;
Ο υγιής άριστος μαθητής διαχειρίζεται σωστά το άγχος και τον χρόνο του και έχει βρει μια ισορροπία, ανάμεσα στη σχολική και εξωσχολική ζωή του. Τι γίνεται όμως όταν ξαφνικά βλέπουμε ένα παιδί να κλαίει επειδή αντί για 20 πήρε 19; Εκεί, έχουμε ήδη περάσει στην αντίθετη όχθη.
Το σύνδρομο του άριστου μαθητή, έχει άμεση συσχέτιση με την τελειομανία. Η τελειομανία αφορά την προσπάθεια του ατόμου να παρατηρεί την παραμικρή λεπτομέρεια και να θέλει να την επιδιορθώσει. Δεν μπορεί να ανεχτεί να κάνει λάθη, διότι έτσι φοβάται πως θα χαθεί όλη η αξία αυτού που κάνει, και θα χάσει την αποδοχή και την συμπάθεια των άλλων. Παράλληλα, χάνει φυσικά και την αποδοχή του ίδιου προς τον εαυτό του.
Ο τελειομανής μαθητής, και εν συνεχεία ο τελειομανής ενήλικας, αποφεύγοντας τα λάθη, αποφεύγει τον πόνο της κριτικής. Έτσι, οδηγείται σε ένα ντόμινο άγχους, υπερανάλυσης, πίεσης και αναβλητικότητας. Η αναβλητικότητα, όσο παράδοξο και εάν ακούγεται, αποτελεί ένα από τα κύρια συμπτώματα της τελειομανίας. Μια εξήγηση αποτελεί, το ότι το άτομο αναβάλει να κάνει αυτό που πρέπει, γιατί υποσυνείδητα προτιμά να μην το κάνει καθόλου από το να το κάνει και να μην είναι αψεγάδιαστο. Επίσης, γνωρίζει πόσο σωματικό και, κυρίως, ψυχικό κόπο θα καταβάλλει για να αποφύγει την παραμικρή αστοχία, που εύλογα δεν μπορεί να «πείσει» εύκολα τον εαυτό του να ξεκινήσει.
Η ευθύνη των γονέων
Το σύνδρομο του άριστου μαθητή, πολλές φορές ξεκινάει από το σπίτι. Τα παιδιά, μέσω της διαδικασίας της μάθησης και της μίμησης, οικειοποιούνται συμπεριφορές των γονιών τους. Ένας τελειομανής και αγχώδης γονέας, είναι πολύ πιθανό, εάν δεν δουλέψει με τον εαυτό του, να «δημιουργήσει» τελειομανή παιδιά.
Η ρίζα του προβλήματος, μπορεί να είναι η συμπεριφορά των γονέων απέναντι στην επίδοση του παιδιού. Οι γονείς πολλές φορές πιστεύουν, λανθασμένα, ότι με το να πιέσουν το παιδί να προσπαθήσει να παίρνει ολοένα και καλύτερους βαθμούς, το βοηθάνε να εξελίσσεται. Στην αντίθετη περίπτωση, πιστεύουν πως το παιδί θα «χαλαρώσει», ενώ πολλές είναι οι φορές, που μπαίνουν στην διαδικασία σύγκρισης του παιδιού με τους συμμαθητές του, δημιουργώντας αίσθημα απόρριψης στον μαθητή. Επιπλέον, με το να ρωτάνε συνεχώς για τις επιδόσεις και τους βαθμούς των άλλων παιδιών, οδηγούν το ίδιο το παιδί στο να συγκρίνει τον εαυτό του με τους άλλους.
Ο άριστος μαθητής, παρά το άγχος και την πίεση της τελειομανίας, καταφέρνει να έχει άρτια αποτελέσματα στο σχολείο. Όμως, παρατηρείται, πως αυτό δεν συμβαίνει εύκολα και στους υπόλοιπους τομείς της ζωής του. Αρχικά, παραμελεί τις κοινωνικές του σχέσεις, προκειμένου να έχει περισσότερο χρόνο να αφιερώσει στο διάβασμα. Επιπλέον, λόγω της χαμηλής αυτοπεποίθησης και της πεποίθησης ότι πρέπει να «είμαι τέλειος για να αρέσω», παρουσιάζει δυσλειτουργικές συμπεριφορές στις συναναστροφές του. Συνήθως, δεν βγάζει τον αληθινό εαυτό του προς τα έξω, αλλά μια πιο «επιτηδευμένη» εκδοχή του. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, κατά την διάρκεια των συναναστροφών του, να προσπαθεί να διατηρήσει αυτή την ψεύτικη εικόνα, κουράζοντας τον εαυτό του, αλλά και μη δημιουργώντας ουσιαστικές και βαθιές σχέσεις με τους γύρω του. Ακόμα, μπορεί να αποζητά συνεχώς την αποδοχή των άλλων, να μην είναι εύκολα ευχαριστημένος με την ποιότητα των σχέσεων του, ή να θέλει συνεχώς να υπερέχει και να φαίνεται πως είναι καλύτερος από τους υπόλοιπους.
Η ζήλια είναι βασικό κομμάτι, μεταξύ των άριστων μαθητών. Σε περίπτωση που ένας μαθητής, παρουσιάσει καλύτερες επιδόσεις από κάποιον άλλον, το παιδί αυτόματα προσπαθεί να τον «ξεπεράσει», προκειμένου να μη χάσει την εύνοια και την αποδοχή. Το «κυνήγι της αποδοχής» συμβαίνει και στους υπόλοιπους τομείς της ζωής του, ακολουθώντας το μέχρι την ενήλικη ζωή. Για παράδειγμα, μπορεί να αρχίσει να αμφισβητεί τον εαυτό του, όταν κάποιος κοντινός του άνθρωπος δείχνει συμπάθεια και σε άλλα άτομα ή να γίνεται ιδιαίτερα ανταγωνιστικός και εργασιομανής, προκειμένου να υπερέχει των συναδέλφων του. Οδηγείται συχνά σε burn out, μιας και θέλει ο ίδιος να αναλαμβάνει τη διεκπεραίωση των περισσότερων εργασιών, είτε στη δουλειά του είτε στο σπίτι, για να είναι σίγουρος ότι το αποτέλεσμα θα είναι τέλειο. Τέλος, δεν χαίρεται όσο θα έπρεπε για αυτά που επιτυγχάνει, κάτι για το οποίο ευθύνεται και η χαμηλή αυτοεκτίμησή του.
Οι γονείς, δεν θα πρέπει να επιβραβεύουν μόνο τα θετικά αποτελέσματα, αλλά και τα αρνητικά. Το κλισέ «η προσπάθεια μετράει», δεν είναι τελικά τόσο κλισέ, όσο ο τρόπος σκέψης που θα έπρεπε όλοι να έχουμε. Το παιδί πρέπει να μάθει να απολαμβάνει την διαδικασία της προσπάθειας, ή έστω να περιορίζει το άγχος του για αυτή. Οι γονείς θα πρέπει να του υπενθυμίζουν ότι είναι υπερήφανοι για αυτό, ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα της προσπάθειάς του. Δεν γίνεται να πιστεύει πως η αξία του εαυτού του, ορίζεται από κάποιες επιτυχίες ή αποτυχίες στη ζωή του. Προφανώς, όταν το παιδί βλέπει πως οι κόποι του δεν ανταμείβονται, θα απογοητεύεται, αλλά αυτό πρέπει να συμβαίνει σε φυσιολογικά επίπεδα. Οι γονείς πρέπει να μάθουν τα παιδιά να αντιμετωπίζουν την αποτυχία με υγιή τρόπο και να θέτουν ρεαλιστικούς στόχους, με σεβασμό στον εαυτό τους. Γιατί, πόση σημασία έχει τελικά μια θετική επίδοση, εάν για χάρη της, έχουμε θυσιάσει την ψυχική και σωματική μας υγεία; Στην προκειμένη περίπτωση τουλάχιστον, ο σκοπός δεν αγιάζει τα μέσα.
Οι άνθρωποι πρέπει να προσπαθούμε να γίνουμε η καλύτερη εκδοχή του εαυτού μας, και όχι του εαυτού που μας επιβάλλει η κοινωνία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Γεράσιμος Α Κολαΐτης & Συνεργάτες, Σύγχρονη Ψυχιατρική Παιδιού και Εφήβου: Ψυχική Υγεία και Ψυχοπαθολογία, ΒΗΤΑ Ιατρικές Εκδόσεις ΜΕΠΕ, Αθήνα, 2020
- Το σύνδρομο του άριστου μαθητή: Αν δεν διορθωθεί νωρίς μπορεί να σε ακολουθεί σε όλη σου τη ζωή, Inews.gr, διαθέσιμο εδώ
- Η ψυχοπαιδαγωγός Δρ. Δανάη Δεληγεώργη μιλάει για το «σύνδρομο του καλού μαθητή» | 14/10/2024 | ΕΡΤ, ΕΡΤ Α.Ε., διαθέσιμο εδώ
