Του Μάρκου Ζουζούνη,
Με το μεταναστευτικό να συνεχίζει να μονοπωλεί την εσωτερική επικαιρότητα σε πλείστες ευρωπαϊκές χώρες, δεν είναι λίγες οι Κυβερνήσεις στην ήπειρο που εξετάζουν όλο και δραστικότερες λύσεις στο πρόβλημα. «Πρωτοπόρος» σε αυτές δεν είναι άλλη από τη δεξιά Κυβέρνηση της Giorgia Meloni στην Ιταλία, η οποία προωθεί δυναμικά τη λύση της διαχείρισης των μεταναστευτικών ροών μέσω της εκτροπής τους σε τρίτες χώρες εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ένα πρώτο δείγμα γραφής για την εφαρμογή αυτής της πολιτικής μπορεί να βρεθεί στη γειτονική Αλβανία. Εκεί, κατόπιν διμερούς συμφωνίας των δύο Κυβερνήσεων, έχουν ήδη αρχίσει τη λειτουργία τους δύο κέντρα υποδοχής μεταναστών. Στα κέντρα αυτά, τα οποία δημιουργήθηκαν και λειτουργούν με ιταλική ευθύνη, θα κατευθύνονται άντρες μετανάστες οι οποίοι περισυλλέγονται από τις ιταλικές αρχές σε διεθνή ύδατα. Σύμφωνα με τον σχεδιασμό, οι αιτήσεις ασύλου των μεταναστών που μεταφέρονται στην Αλβανία θα εξετάζονται εντός μηνός, αποκλειστικά υπό το ιταλικό δίκαιο. Στις περιπτώσεις όπου οι αιτήσεις γίνονται δεκτές, οι αναγνωρισμένοι πρόσφυγες θα μεταφέρονται στην Ιταλία. Για όσους πάλι απορριφθούν οι αιτήσεις, θα παραμένουν στην Αλβανία, αναμένοντας τον επαναπατρισμό τους στις χώρες προέλευσής τους. Όπως έχει ξεκαθαρίσει η ιταλική Κυβέρνηση, το μέτρο θα αφορά μόνο άντρες αιτούντες άσυλο, ενώ γυναίκες, παιδιά και ευπαθή άτομα θα μεταφέρονται εξ αρχής σε ιταλικά κέντρα υποδοχής.
Μπορεί το παραπάνω σχέδιο να φαντάζει απλό, αλλά δεν είναι λίγες οι επικρίσεις που έχει προκαλέσει, με διεθνείς οργανώσεις να κατηγορούν την Κυβέρνηση Meloni για παραβίαση του ανθρωπιστικού δικαίου. Συγκεκριμένα, αποκαλούν τα κέντρα «ιταλικό Γκουαντάναμο», ισχυριζόμενοι ότι οι αιτούντες άσυλο θα κρατούνται υπό δυσμενείς συνθήκες, χωρίς καμία διαφάνεια και λογοδοσία για τη λειτουργία των κέντρων. Επίσης, ψέγουν την πρωτοβουλία ως μια ακριβή κίνηση εντυπωσιασμού των εκλογέων, υποστηρίζοντας ότι οι τρεις χιλιάδες μετανάστες που μπορούν τα κέντρα να υποδέχονται μηνιαία αποτελούν σταγόνα στον ωκεανό των μεταναστευτικών ροών που αντιμετωπίζει η Ιταλία. Το σχέδιο, μάλιστα, έχει ήδη αποτελέσει αντικείμενο μιας νομικής διελκυστίνδας μεταξύ της Κυβέρνησης και των ιταλικών δικαστηρίων, γεγονός που ανάγκασε την κυβερνητική συμμαχία να περάσει εκτάκτως νόμο που να θεμελιώνει τη νέα πρακτική.
Αντίστοιχες αντιδράσεις είχε προκαλέσει και ένα παρόμοιο, αν και αρκετά πιο δραστικό, σχέδιο της προηγούμενης συντηρητικής Κυβέρνησης στο Ηνωμένο Βασίλειο. Το λεγόμενο σχέδιο της Ρουάντα προέβλεπε τη μεταφορά των αιτούντων άσυλο από τη Βρετανία στην περίκλειστη χώρα της Αφρικής. Εκεί, όσοι έπαιρναν άσυλο θα παρέμεναν με χρηματοδότηση της βρετανικής κυβέρνησης, ενώ όσων η αίτηση απορρίπτονταν θα απελαύνονταν στις χώρες τους. Το σχέδιο είχε προκαλέσει πλήθος αντιδράσεων και δικαστικών υποθέσεων κατά της εφαρμογής του, ενώ θα μπορούσε να αποτελέσει ακόμα και αφορμή να αποχωρήσει η Βρετανία από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Οι κύριες αιτιάσεις κατά του σχεδίου εστιάζονταν στην καταστρατήγηση του δικαιώματος στο άσυλο εντός του βρετανικού εδάφους. Ομοίως, κατηγορήθηκε ως ένα πολιτικό «πυροτέχνημα», καθώς η Κυβέρνηση του Πρωθυπουργού Sunak είχε καταβάλει ήδη εκατοντάδες εκατομμύρια λίρες στη Ρουάντα, προτού φτάσει ακόμη στη χώρα της Αφρικής ο πρώτος μετανάστης.
Το σχέδιο αποδείχτηκε μάλλον βραχύβιο, καθώς μόλις ένας μικρός αριθμός αιτούντων άσυλο είχε μεταφερθεί στη Ρουάντα, προτού το όλο εγχείρημα εγκαταλειφθεί οριστικά από τη νέα εργατική Κυβέρνηση του Λονδίνου. Παρά ταύτα, αυτό δε φαίνεται να πτοεί πλήθος άλλων ευρωπαϊκών Κυβερνήσεων, που με επιστολή τους ζητούν από την Κομισιόν να εξετάσει παρόμοιες λύσεις εξωπορισμού (“outsourcing”) του μεταναστευτικού προβλήματος σε χώρες εκτός της Ένωσης. Παράλληλα, προωθούν «καινοτόμες λύσεις» με βασικό κορμό τις ταχύτερες διαδικασίες απέλασης των μεταναστών στις χώρες προέλευσής τους, σε περίπτωση που η αίτηση ασύλου τους απορριφθεί.
Στην πραγματικότητα, μια προσέγγιση αντιμετώπισης του προβλήματος από τα όμορα κράτη της Ένωσης μόνο καινοτόμα δεν μπορεί να χαρακτηριστεί. Σημαντικότερο παράδειγμα outsourcing του μεταναστευτικού δεν είναι άλλο από τη γειτονική μας Τουρκία. Στο ζενίθ των προσφυγικών ρευμάτων το 2016, ο Erdogan είχε συμφωνήσει με την Ένωση στη φιλοξενία εκατομμυρίων προσφύγων από τη Μέση Ανατολή και την αποτροπή της πορείας τους προς τα σύνορα της Ε.Ε. Σε αντάλλαγμα, η Τουρκία θα λάμβανε € 6 δις σε κονδύλια και υλική στήριξη. Φυσικά, οι κίνδυνοι μια τέτοιας πολιτικής δεν άργησαν να γίνουν ορατοί, όταν τους πρώτους μήνες του 2020 οι τουρκικές αρχές επιχείρησαν συστηματικά να προωθήσουν χιλιάδες ανθρώπους στα κράτη-μέλη της Ένωσης, μέσω του Έβρου, σε μια απόπειρα άσκησης πίεσης προς την ευρωπαϊκή ηγεσία.
Αντίστοιχες, αν όχι μεγαλύτερες, είναι και οι ανησυχίες για την αρωγή που παρέχει η Ε.Ε. στις αρχές της Λιβύης, με την προοπτική αυτές –με τη σειρά τους– να ανακόψουν την πορεία προσφύγων και μεταναστών προς την Ιταλία. Ουκ ολίγες φορές, η αστυνομία και το λιμενικό σώμα της Λιβύης, σώματα τα οποία εκπαιδεύονται και εξοπλίζονται με κοινοτικούς πόρους, έχουν κατηγορηθεί για βίαιη μεταχείριση των κρατουμένων μεταναστών, αλλά ακόμα και για βιασμούς και βασανιστήρια. Σύμφωνα με διεθνείς οργανώνεις, όπως η Διεθνής Αμνηστία, αντίστοιχα εχθρική μεταχείριση αντιμετωπίζουν οι αιτούντες άσυλο και στις υπόλοιπες χώρες του Μαγκρέμπ με τις οποίες συνεργάζεται η Ένωση στο μεταναστευτικό, όπως η Αλγερία και το Μαρόκο.
Παρά το υψηλό, οικονομικό και πολιτικό κόστος αυτών των συνεργασιών με τρίτες χώρες, οι αφίξεις προσφύγων και μεταναστών αυξάνονται σταθερά. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την άνοδο των εκλογικών ποσοστών της Ακροδεξιάς, έχουν παρακινήσει τις ευρωπαϊκές Κυβερνήσεις να μετακινηθούν στα δεξιά στη συζήτηση για το μεταναστευτικό. Χαρακτηριστική είναι η στάση της κεντροαριστερής Κυβέρνησης στη Γερμανία, η οποία, αντιμέτωπη πλέον με την απειλή του AfD, υπόσχεται την επιτάχυνση των απελάσεων. Μια άλλη ομάδα κρατών ήδη προωθεί την ιδέα των «κόμβων επιστροφών», δηλαδή την απέλαση μεταναστών σε τρίτες χώρες εκτός Ένωσης, σε περίπτωση που δεν καταστεί δυνατή η επιστροφή τους στη χώρα καταγωγής τους.
Στο ίδιο κλίμα αυστηροποίησης κινείται πλέον και η Πρόεδρος της Κομισιόν, von der Leyen, η οποία εμμέσως πλην σαφώς υποστηρίζει τις προτάσεις χωρών για νέα μέτρα κατά της παράνομης μετανάστευσης. Στον αντίποδα τοποθετείται μια μικρότερη ομάδα κρατών, όπως η Ισπανία, οι οποίες προωθούν την ανάγκη προστασίας του δικαιώματος στο άσυλο, έναντι οποιασδήποτε πρότασης για εξωπορισμό των απελάσεων.
Εν κατακλείδι, η μέχρι τώρα αδυναμία αντιμετώπισης του μεταναστευτικού και η διαφαινόμενη άνοδος της Άκρας Δεξιάς ωθούν τις ευρωπαϊκές Κυβερνήσεις, ακόμα και αυτές της κεντροαριστεράς, στην υιοθέτηση μέτρων τα οποία μέχρι και πριν από λίγα χρόνια θα θεωρούνταν ακραία. Μέτρα όπως η μεταφορά αιτούντων άσυλο σε τρίτες χώρες, με αμφιλεγόμενο νομικό καθεστώς όσο και η επίσπευση των απελάσεων, έχουν φύγει πλέον από τα προγράμματα κομμάτων όπως το AfD και ο Εθνικός Συναγερμός και αποτελούν μέρος της ατζέντας στις Συνόδους Κορυφής των Βρυξελλών. Και ίσως εδώ έγκειται η λανθάνουσα επιτυχία των ακροδεξιών δυνάμεων, αλλά και η ανησυχία του προοδευτικού και φιλελεύθερου κινήματος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Mikaïl, Barah, The EU’s outsourced migration control is violent, expensive and ineffective, The Conversation, διαθέσιμο εδώ
- Italy sends first asylum seekers to Albania under controversial pact, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- Meloni’s government passes new law to save Albania migration transfer policy, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- Italy’s offshore detention centers in Albania open for business, Politico EU, διαθέσιμο εδώ
- Migration set to dominate EU summit as calls for outsourcing grow louder, Euronews, διαθέσιμο εδώ
