Της Στέλλας Γαβαλά,
Όλοι οι άνθρωποι κάποια στιγμή στη ζωή μας έχουμε υπάρξει τουρίστες, είτε επισκέπτοντας διαφορετικές περιοχές στη χώρα μας είτε στο εξωτερικό. Είναι στη φύση μας να θέλουμε να εξερευνούμε, να ανακαλύπτουμε νέα μέρη, να ξεφεύγουμε από την ασφυκτική ρουτίνα και να βιώνουμε το κάτι διαφορετικό, έστω και προσωρινά.
Όταν προσπαθούμε να φανταστούμε τον ίδιο τον τουρισμό, στο νου μας συνήθως εικονίζονται αεροπορικά ή ακτοπλοικά ταξίδια, γενικότερη χρήση μέσων μαζικής μεταφοράς ή προσωπικού οχήματος, επίσκεψη σε δημοφιλείς περιοχές με πολυκοσμία, βραδινές εξόδους σε πολυσύχναστα μέρη και αξιοθέατα. Με άλλα λόγια, είναι κάτι το τελείως εμπορικό.
Ο οικοτουρισμός είναι μια μορφή τουρισμού που αναδύθηκε σιγά σιγά στα τέλη του 20ου αιώνα ως εναλλακτική του καθιερωμένου μαζικού τουρισμού. Κύρια στοιχεία του είναι οι επισκέψεις σε εξωτικούς, διακινδυνευμένους και σχετικά άγνωστους προορισμούς, με σκοπό τη μόρφωση των ανθρώπων και την ενδυνάμωση της τοπικής κοινωνίας των εν λόγω προορισμών. Ακριβώς επειδή τα οικοσυστήματα αυτά έχουν μηδαμινή επικοινωνία με τον υπόλοιπο κόσμο, είναι σημαντική πηγή πολύτιμης γνώσης περί βιολογίας για τους επιστήμονες, ενώ προσφέρει σε αυτούς που τα επισκέπτονται ασυνήθιστες και αξέχαστες εμπειρίες σε λιγότερο αστικά περιβάλλοντα.
Με μια πρώτη ματιά, είναι αλήθεια ότι ο οικοτουρισμός προσφέρει αρκετά πλεονεκτήματα. Η πολύτιμη βιολογική γνώση είναι κάτι όχι μόνο για τους επιστήμονες, αλλά και για τους διάφορους οικο-τουρίστες, οι οποίοι μαθαίνουν για την βιολογία και γεωλογία του συγκεκριμένου τόπου. Ως αποτέλεσμα μιας ολοκληρωμένης δια βίου μάθησης για τα στοιχεία ενός οικοσυστήματος, καθιστά πιο εύκολο να κατανοήσουμε το πώς να διατηρηθεί η βιοποικιλότητα και γενικότερα το περιβάλλον, το οποίο στη συνέχεια οδηγεί σε μια βαθύτερη κατανοήση για μια βιώσιμη ζωή αποτελούμενη από οικολογικά φιλικές πρακτικές. Επιπλέον, πολλά από τα χρήματα που ξοδεύονται για οικοτουρισμό πάνε σε ενέργειες διατήρησης, όπως αναδασώσεις και projects για την αύξηση και προστασία ζώων υπο-εξαφάνισης.
Εκτός του περιβάλλοντος, η τοπική κοινωνία και κουλτούρα που υπάρχει στους συγκεκριμένους τόπους μπορεί να επηρεαστεί θετικά. Με την βοήθεια οικοτουριστικών επισκέψεων, μπορεί να υπάρξει βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη, όπως φαίνεται στις περιοχές Νεπάλ, Μαδαγασκάρη και Εκουαδόρ, που βασίζονται σε οικο-τουρίστες, για να χτίσουν την οικονομία τους. Είναι γεγονός ότι με τον εμπορικό τουρισμό, μόνο το 20% των εσόδων απορροφώνται από την τοπική κοινωνία, ενώ με τον οικοτουρισμό επιστρέφεται γύρω στο 95%. Αυτό συμβαίνει, διότι ο οικοτουρισμός προωθεί τις παραδοσιακές πρακτικές, χωρίς να τις αλλάζει, για να ταιριάζουν σε διεθνείς κανόνες, δημιουργόντας περισσότερες δουλειές για τους ντόπιους. Οι οικο-τουρίστες βασίζονται στο φαγητό που έχουν φτιάξει οι ίδιοι οι ντόπιοι και αγοράζουν τοπικά χειροποίητα αγαθά, δημιουργώντας μια σχέση μεταξύ τους αλλά και οικονομική ενίσχυση. Πολλοί μάλιστα πιστεύουν πως χάρη στην επιμόρφωση των οικοτουριστών, μπορεί να ληφθεί τέλος στην πολιτιστική άγνοια και την δημιουργία στερεοτύπων.
Παρ’όλα αυτά, ο οικοτουρισμός θα μπορούσε πολύ εύκολα να χαρακτηριστεί οξύμωρος.
Όσον αφορά τα οικοσυστήματα, παρόλο που ο οικοτουρισμός είναι ειδικά σχεδιασμένος να αντιτίθεται στον περιβαλλοντικό υποβιβασμό, μερικές φορές μπορεί να δράσει καταστροφικά. Το γεγονός ότι παραπέμπει τουρίστες σε περιοχές, που η ανθρώπινη παρουσία είναι, ως επί τον πλείστον, περιορισμένη, τα ευαίσθητα αυτά συστήματα μπορεί να κλονιστούν. Τα ζώα της περιοχής τρομάζουν και οι κυνηγετικές συνήθειες για τα θηράματα αναστατώνονται, ενώ πολλοί από τους ταξιδιώτες μπορεί να προκαλέσουν διάβρωση του εδάφους και, συνεπώς, κατοικίας διαφόρων οργανισμών. Ειδικά όταν υπάρχει υψηλότερη ζήτηση για τροφή και νερό, το ευαίσθητο οικοσύστημα δυσκολεύεται προκειμένου να τα παράσχει. Επιπλέον, για την επίσκεψη σε τέτοιους τόπους συχνά περιλαμβάνονται και μεγάλες αποστάσεις. Η χρήση αεροπλάνων επηρεάζει αρνητικά το περιβάλλον, αφού παράγουν τεράστια ποσότητα ρύπανσης, η οποία μπορεί έμμεσα να επηρεάσει τα τοπικά οικοσυστήματα των προορισμών, ενώ τα καράβια και τα αυτοκίνητα έχουν πιο άμεσες αρνητικές επιδράσεις.
Όσον αφορά την τοπική κουλτούρα των προορισμών, αυτή μπορεί να υποστεί σημαντικές επιπτώσεις, μέχρι και αλλοίωση, με τη μαζική έλευση τουριστών στο πλαίσιο οικοτουριστικού προγράμματος. Σε άλλες περιπτώσεις, μπορεί να υπάρξει εμπορευματοποίηση διαφορετκών πολιτιστικών στοιχείων και αύξηση στερεοτύπων κατά τη διάρκεια ξεναγήσεων. Η κουλτούρα των ντόπιων μπορεί επίσης να κλονιστεί με τη συνεχή έλευση ξένων υιοθετώντας τις ξένες πολιτιστικές συμπεριφορές. Επιπλέον, διάφοροι ντόπιοι έχουν αναγκαστεί να μετακινηθούν από τα σπίτια τους προκειμένου να χτιστούν ξενοδοχεία, οικοτουριστικές επεκτάσεις και ανασκαφές φυσικών πόρων.
Γενικότερα, οι άνθρωποι θα πρέπει να συγκροτήσουν μια πιο ολοκληρωμένη άποψη για τον οικοτουρισμό, μέσω εκτενέστερης έρευνας, πριν επιλέξουν έναν συγκεκριμένο τόπο, ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι πιθανές αρνητικές επιδράσεις στο περιβάλλον και πολιτισμό. Αυτό μπορεί να υλοποιηθεί επιλέγοντας ένα γνήσιο οικοτουριστικό πρόγραμμα, το οποίο σέβεται την βιοποικιλότητα και τις ιδιαιτερότητες των οικοσυστημάτων, ενώ να υποστηρίζει τα βασικά δικαιώματα των ντόπιων και να συμβάλλει στην ανάπτυξη της τοπικής κοινωνίας. Σε κάθε περίπτωση, οι ίδιοι οι οικοτουρίστες πρέπει να συμπεριφέρονται με σεβασμό και ευφράδεια σε κάθε προορισμό που επισκέπτονται.
Γεννημένη και μεγαλωμένη στην Αθήνα, είναι απόφοιτη της Σχολής Μωραΐτη. Σπουδάζει Business Management στο Λονδίνο, όπου και μένει τα τελευταία χρόνια. Ευαισθητοποιημένη για περιβαλλοντικά ζητήματα, αρθρογραφεί σχετικά με αυτά στο Ελεύθερο του OffLine Post.
