Της Αλεξάνδρας Μαστοράκη,
Το φθινόπωρο του 1929, όταν μια δεκαετία ευημερίας για την Αμερική «έριχνε αυλαία», η κατάρρευση του χρηματιστηρίου «έσκασε» σαν κεραυνός εν αιθρία στη Νέα Υόρκη. Το κραχ βύθισε την χώρα στο χάος: εκατομμύριοι οι άνεργοι και χιλιάδες οι αυτοκτονίες σε ελάχιστο χρόνο. Η «Μεγάλη Ύφεση», όπως χαρακτηρίστηκε στις ΗΠΑ, έλαβε ανεξέλεγκτες διαστάσεις διεθνώς, ενώ η δεκαετία του 1930 σήμανε μία από τις πιο εφιαλτικές περιόδους του 20ου αιώνα για όλο τον κόσμο. Η αναταραχή που σημειώθηκε είχε «ηχηρό» αντίκτυπο τόσο στον χώρο της οικονομίας, όσο και σε εκείνον της πολιτικής, καθώς στα τραύματα της κρίσης συγκαταλέγεται η ανάδυση και κυριαρχία του ολοκληρωτισμού και εν μέρει, το ξέσπασμα πολέμου.
Αρχικά, η εποχή που ακολούθησε την εκδήλωση της κρίσης επεφύλασσε για την Αμερική, εντυπωσιακές πολιτικές καινοτομίες, οι οποίες εκφράστηκαν κυρίως από τις μεταρρυθμιστικές προσπάθειες της κυβέρνησης Ρούσβελτ να αντιμετωπίσει τα μείζονα προβλήματα της φτώχειας και της ανεργίας. Η εκλογή του Φ. Ρούσβελτ εξηγείται από την αποσύνθεση του οικονομικού συστήματος που επήλθε λόγω «Ύφεσης» και έπληξε την πίστη στον καπιταλισμό και στο φιλελεύθερο σύστημα “laissez-faire” που πρέσβευε ο Πρόεδρος Χέρμπερτ Χούβερ. Δεν ήταν όμως λίγοι οι Αμερικανοί που φλέρταραν με το μαρξιστικό ιδεώδες καθώς και με την ιδέα ότι η Σοβιετική Ένωση θα μπορούσε να στηρίξει μια κοινωνία ευημερίας. Αφενός, ο μαρξισμός παρουσιάστηκε ως η απάντηση στον «ρημαγμένο» καπιταλισμό και γεννούσε φιλοδοξίες για μια νέα ριζοσπαστική τάξη πραγμάτων. Η Σοβιετική Ένωση, αφετέρου υπήρξε η γενέτειρα του μαρξιστικού κινήματος και ενσάρκωνε κατά την δεκαετία της κρίσης, εκείνο που εκφράστηκε ως «σοσιαλιστικό πείραμα» και υποσχόταν την «αναστήλωση» της οικονομίας με νέους όρους.
Οι πληγές της κρίσης δεν άργησαν να εξαπλωθούν και εκτός συνόρων, αποδεικνύοντας την ισχυρότατη διασύνδεση μεταξύ των οικονομιών του κόσμου. Η βαρύτατη δυσπραγία στο παγκόσμιο σύστημα πίστωσης, εμπορίου και παραγωγής, έγινε σύντομα εμφανής και στα ευρωπαϊκά δεδομένα. Οι οικονομίες περιήλθαν σε καθεστώς ισχυρού προστατευτισμού, ενώ στην πολιτική αναδείχθηκε ένα φάσμα ολοκληρωτικών ιδεολογιών που οδήγησε εν τέλει στην εγκαθίδρυση δικτατορικών και φασιστικών κινημάτων ή καθεστώτων σε πολλά κράτη. Η ναζιστική Γερμανία αποτελούσε πραγματικότητα από το 1933, ενώ από το 1934 έως το 1939 η Σοβιετική Ένωση ήταν ο πιο ασυμβίβαστος αντίπαλός της, επιδιώκοντας σύμπραξη με τις δυνάμεις της Βρετανίας, της Γαλλίας και των Ηνωμένων Πολιτειών και προωθώντας την συνεργασία φιλελεύθερων και σοσιαλιστών στις δυτικές δημοκρατίες, ώστε να τεθεί τέρμα στον φασισμό που είχε κατακλύσει την Ευρώπη. Ενδεικτικά, αναφέρουμε την απεριόριστη συμπαράσταση και αρωγή της Μόσχας κατά τον Ισπανικό Εμφύλιο (1936-1939) στους Ισπανούς Ρεπουμπλικάνους εναντίον του στρατού του Φράνκο, που στηριζόταν από τους Χίτλερ και Μουσολίνι.
Εντωμεταξύ, τα κομμουνιστικά κόμματα στις Ηνωμένες Πολιτείες και στη Δυτική Ευρώπη, οδήγησαν τόσο μια μερίδα διανοούμενων όσο και επαγγελματίες της μεσαίας τάξης στην αντίληψη ότι αποτελούσαν αναπόσπαστα και οργανικά γρανάζια σε μια ζωντανή κοινότητα όπου μοιράζονταν κοινές ιδέες και οικονομικές βλέψεις, καθώς απάρτιζαν ένα διεθνές κίνημα που έδειχνε ότι μπορούσε να παρέλθει τις αποτυχίες του καπιταλισμού. Το χρηματιστηριακό κραχ, οι χρεοκοπίες των εργοστασίων, η διαρκώς επιδεινούμενη ανεργία στις αρχές της δεκαετίας του 1930 και η ανάληψη της γερμανικής κυβέρνησης από τον Χίτλερ το 1933, ώθησαν επίσης πολλούς «εκπατρισμένους» να επιστρέψουν στην Αμερική και να αναπτύξουν ενεργή πολιτική δράση στο εθνικό τους πλαίσιο. Γίνεται λοιπόν φανερό πως ο μαρξισμός, η Σοβιετική Ένωση και τα διάφορα εθνικά κομμουνιστικά κόμματα, απολάμβαναν ένα κύρος και μια δημοτικότητα κατά την σκοτεινή δεκαετία του 1930, για πρώτη και τελευταία φορά, μετά τη «Μεγάλη Ύφεση».
Μελετώντας από μια συνολική σκοπιά, η ηχηρή κρίση δίδαξε στους ανθρώπους κάθε κοινωνικού στρώματος την ανεκτίμητη αξία της οικονομικής σταθερότητας και ασφάλειας σε κάθε επίπεδο. Οι τροποποιημένες οικονομικές πολιτικές μετά την ύφεση, σηματοδότησαν έναν προσανατολισμό προς τα δεξιά στις κυβερνήσεις της Ευρώπης αλλά και της Ιαπωνίας, αναδεικνύοντας εθνικιστικά, απολυταρχικά καθεστώτα και προετοιμάζοντας έδαφος για τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η «μαύρη δεκαετία» πάντως, υπήρξε επιπλέον, μεταξύ άλλων μια ιστορική περίοδος πολιτιστικών ζυμώσεων, κατά την οποία, Αμερικανοί διανοούμενοι, καλλιτέχνες και λογοτέχνες, πειραματίστηκαν με νέα πιο κοινωνικά προσανατολισμένα είδη τέχνης και μαζικής ψυχαγωγίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Galbraith John-Kenneth (2000), Το Μεγάλο Κραχ του 1929 (μτφρ. Ελένη Αστερίου), Αθήνα: εκδ. Λιβάνη
- Το κραχ του ΄29, η Μεγάλη Ύφεση και οι άγριες απεργίες στις ΗΠΑ, xekinima.org, Διαθέσιμο εδώ
- 9 Principal Effects of the Great Depression, thebalancemoney.com, Διαθέσιμο εδώ
