Της Ράνιας Μουστάκα,
Η ιστορία της Ελλάδας είναι γεμάτη από θυσίες και αγώνες που, δυστυχώς, έχουν υποτιμηθεί λόγω της συστηματικής διαστρέβλωσης της αλήθειας. Ένα από τα πιο λαμπρά παραδείγματα αυτής της πραγματικότητας, που οι «νικητές» της Ιστορίας επέλεξαν να αμφισβητήσουν ή να σβήσουν, είναι η ηρωική Μάχη της Ηλεκτρικής, μία από τις πολλές ιστορίες ηρωισμού, αλλά από τις λίγες που συνδυάζουν τόσο όμορφα το πρακτικό με το ιδεολογικό.
Η ολιστική κατανόηση της μάχης αυτής, καθώς και η βαθύτερη επίγνωση της σημασίας της, δύναται να επιτευχθεί μόνο μέσω της εμβάθυνσης στην ιστορική και κοινωνική συγκυρία της εποχής. Ύστερα από 1.265 ημέρες Κατοχής η Αθήνα και ο Πειραιάς ελευθερώνονται από το ναζιστικό ζυγό, μέσα σε ένα κλίμα διάχυτης χαράς και ενθουσιασμού. Λίγο πριν την αποχώρηση και των τελευταίων δυνάμεων του Άξονα, η επιθυμία των ηττημένων να αφήσουν πίσω «καμμένη γη» γίνεται όλο και πιο έντονη. Ο Ηλεκτρικός Σταθμός του Αγίου Γεωργίου, ένας πυλώνα της υποδομής ολόκληρου του λεκανοπεδίου, βρέθηκε στο επίκεντρο της σύγκρουσης μεταξύ της ανυπότακτης αντίστασης του ελληνικού λαού και των αποχωρούντων Γερμανών κατακτητών. Στόχος των ναζιστικών δυνάμεων δεν ήταν άλλος από την πλήρη καταστροφή των υποδομών που θα καταδίκαζε την Αττική στο σκοτάδι – κυριολεκτικά και μεταφορικά. Τι πιο φυσιολογικό άλλωστε για τους κατακτητές, οι οποίοι πριν φύγουν ήθελαν να αφήσουν πίσω «καμμένη γη».
Τη 12η Οκτωβρίου του 1944, το εργοστάσιο της «Ηλεκτρικής» βρισκόταν σε κατάσταση συναγερμού. Οι Γερμανοί κατακτητές, αντιμέτωποι με την επερχόμενη απελευθέρωση της Ελλάδας, είχαν στήσει έναν θανάσιμο κλοιό γύρω από τις στρατηγικές υποδομές. Μία φρουρά 40 Γερμανών στρατιωτών είχε αποκλείσει περίπου 300 εργαζόμενους στους θαλάμους του εργοστασίου, ενώ τα εκρηκτικά που είχαν τοποθετηθεί κάτω από τις τουρμπίνες της ηλεκτροπαραγωγής περίμεναν το σήμα για την ολοκληρωτική καταστροφή του εργοστασίου. Η καταστροφή αυτή θα στερούσε από την πρωτεύουσα τη βασική πηγή ενέργειας, καταφέρνοντας καίριο πλήγμα στην οικονομική και κοινωνική ζωή της Ελλάδας.
Η άμεση κινητοποίηση του ΕΛΑΣ στάθηκε καθοριστική. Οι μαχητές του 1ου τάγματος κατέλαβαν στρατηγικές θέσεις γύρω από την «Ηλεκτρική», επικοινωνώντας με τον καπετάνιο Νίκανδρο Κεπέση και τον διοικητή Σωτήρη Κύβελο. Ο Βαρυτιμίδης ανέλαβε το δύσκολο έργο των διαπραγματεύσεων, μέσα από τις οποίες επιδίωξε να αποτρέψει την καταστροφή και να σώσει τους αιχμαλώτους. Με σύνεση και αποφασιστικότητα, μέσω μιας εργαζόμενης, προσέγγισε τον διοικητή της γερμανικής φρουράς, προτείνοντάς του ασφαλή αποχώρηση των στρατευμάτων του, εφόσον απελευθερώνονταν οι εγκλωβισμένοι εργαζόμενοι και δεν εκρήγνυντο τα εκρηκτικά.
Την ίδια στιγμή, μια ομάδα 30 Γερμανών ποδηλατιστών, προερχόμενοι από το κοντινό εργοστάσιο «ΚΟΠΗ» (κατειλημμένο από τον ΕΛΑΣ) κατευθύνθηκε προς το εργοστάσιο της «Ηλεκτρικής». Η παρουσία τους έθεσε σε άμεσο κίνδυνο τη ζωή των αιχμαλώτων και την έκβαση της διαπραγμάτευσης. Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ αντέδρασαν άμεσα, με σφοδρή ανταλλαγή πυρών. Η συμπλοκή γενικεύθηκε και οι Γερμανοί τελικά υποχώρησαν, αναγκασμένοι να δεχθούν τους όρους του ΕΛΑΣ.
Η απειλή, ωστόσο, δεν είχε τελειώσει. Τα χαράματα της 13ης Οκτωβρίου, μια εκκωφαντική έκρηξη από τις εγκαταστάσεις της “Shell” στο Πέραμα ξεσήκωσε την περιοχή. Οι κάτοικοι, με αίσθημα επαναστατικής ετοιμότητας, έστησαν πρόχειρα οδοφράγματα για να εμποδίσουν τις κινήσεις των Γερμανών, ενώ το 2ο τάγμα του ΕΛΑΣ Κοκκινιάς κατέλαβε το νεκροταφείο, παρεμποδίζοντας κάθε πιθανή γερμανική ενίσχυση.
Περίπου στις 6:45 το πρωί, γερμανικό απόσπασμα, που είχε αναλάβει την ανατίναξη της Shell, πλησίασε το εργοστάσιο με εντολή να καταστρέψει και την «Ηλεκτρική». Το απόσπασμα αυτό, ανήκον στο ειδικό επί των ανατινάξεων τμήμα των SS, αποτελούνταν από 56 βαριά οπλισμένους άνδρες, εξοπλισμένους με αυτόματα όπλα και τέσσερα μηχανοκίνητα πολυβόλα. Μόλις πλησίασαν την πύλη του εργοστασίου, ο σκοπευτής Χρήστος Φερούσης πυροβόλησε τον οδηγό του πρώτου οχήματος, υποχρεώνοντας την φάλαγγα να σταματήσει κοντά στο γεφυράκι της περιοχής. Αμέσως, μία χειροβομβίδα κατέστρεψε ένα από τα γερμανικά οχήματα, αιφνιδιάζοντας τους Γερμανούς, οι οποίοι δέχθηκαν καταιγισμό πυρών από τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ.
Παρά τον υποτυπώδη οπλισμό του ΕΛΑΣ, που περιοριζόταν σε λίγα περίστροφα και μερικές ιταλικές χειροβομβίδες, η επίθεση των αντιστασιακών μαχητών εξελίχθηκε σε σφοδρή μάχη. Μετά από ώρες σκληρής μάχης, το γερμανικό απόσπασμα κατέρρευσε. Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ, με τη συνδρομή εφεδρικών δυνάμεων από την Κοκκινιά και το Κερατσίνι, εξανάγκασαν τους επιτιθέμενους να παραδοθούν. 11 Γερμανοί στρατιώτες έπεσαν νεκροί, 21 τραυματίστηκαν και περίπου 24 αιχμαλωτίστηκαν, συμπεριλαμβανομένου του διοικητή τους, Χανς Λίμπερμαν.
Το εργοστάσιο της «Ηλεκτρικής», που τροφοδοτούσε ολόκληρο το λεκανοπέδιο της Αττικής, διασώθηκε, χάρη στην ηρωική αντίσταση του ΕΛΑΣ. Παρά τη νίκη, όμως, η μάχη είχε αφήσει πίσω της βαριές απώλειες. Έντεκα Έλληνες πατριώτες έπεσαν νεκροί, ενώ άλλοι οκτώ τραυματίστηκαν, με το Κερατσίνι να θρηνεί τους νεκρούς του.
Τη στιγμή που η Αθήνα πανηγύριζε την απελευθέρωσή της από τον ξένο ζυγό, το Κερατσίνι βυθιζόταν στο πένθος. Στον περίβολο του εργοστασίου, η νεκρώσιμη ακολουθία τελέστηκε με δάκρυα αλλά και με περηφάνια, ενώ οι καμπάνες της ελευθερίας χτυπούσαν σε όλη την Αττική, υπενθυμίζοντας ότι η ελευθερία κατακτάται μέσα από τον αγώνα και την αντίσταση. Ο ΕΛΑΣ, με την επιτυχία του αυτή, όχι μόνο διέσωσε ένα κρίσιμο στρατηγικό σημείο, αλλά και απέτρεψε τεράστιες καταστροφές στις υποδομές της χώρας, γράφοντας ακόμα μία χρυσή σελίδα στον αγώνα για την κοινωνική δικαιοσύνη και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Η μάχη που τότε έσωσε το φως της Αθήνας, σήμερα αντηχεί στην ανάγκη για αντίσταση ενάντια στην ιδιωτικοποίηση των δημόσιων αγαθών. Το μήνυμα της Ηλεκτρικής είναι πιο επίκαιρο από ποτέ: τότε ο λαός πάλεψε για να διατηρήσει το φως της αξιοπρέπειας αναμμένο, κι εμείς σήμερα πρέπει να παλέψουμε για να διατηρήσουμε τα κοινωνικά αγαθά στα χέρια του λαού. Είτε το λένε ρεύμα, είτε νερό, είτε υγεία, είτε παιδεία (οι «Ηλεκτρικές» της εποχής μας). Ό,τι παράγεται από τον ιδρώτα του λαού ανήκει στον λαό.
Και να μην ξεχνάμε το εξής: Οι μαχητές του ΕΑΜ δεν πολέμησαν μόνο για να σώσουν το εργοστάσιο. Πολέμησαν για ένα καλύτερο μέλλον, όπου το φως – συμβολικό και πραγματικό – θα ανήκει σε όλους. Και αν τότε κατατρόπωσαν τους Γερμανούς που ήθελαν να μας αφήσουν στο σκοτάδι, εμείς σήμερα πρέπει να κατατροπώσουμε τους σύγχρονους «Γερμανούς» που θέλουν να μας χρεώνουν για κάθε λεπτό φωτός που απολαμβάνουμε.
Οι αγωνιστές της Μάχης της Ηλεκτρικής μάς άφησαν κληρονομιά το φως – όχι μόνο το κυριολεκτικό, αλλά και το συμβολικό. Ένα φως που πρέπει να συνεχίσουμε να υπερασπιζόμαστε, γιατί η αλήθεια είναι πως, αν δεν υπερασπιστούμε τα κοινά μας αγαθά, θα βρεθούμε ξανά στο σκοτάδι – και αυτή τη φορά δεν θα φταίνε οι Γερμανοί.
ΕΠΙΜΕΤΡΟ
Και φτάνουμε στο σήμερα… Τι θα έλεγαν άραγε οι μαχητές του ΕΛΑΣ αν έβλεπαν ότι οι υποδομές που τότε έσωσαν με την ψυχή τους, τώρα αποτελούν μέρος (ή έστω στόχο) ενός ιδιωτικοποιημένου ενεργειακού τομέα; Πίσω στη δεκαετία του ‘40, οι εργάτες πολεμούσαν για να κρατήσουν το εργοστάσιο στα χέρια του λαού. Σήμερα, πολεμάμε για να βρούμε πώς θα πληρώσουμε την επόμενη δόση, μην τυχόν και μας κόψουν το ρεύμα… Η ηλεκτρική ενέργεια έχει μετατραπεί σε εμπορικό προϊόν, που με τις αυξήσεις των τιμών του βυθίζει νοικοκυριά και μικρές επιχειρήσεις στο «σύγχρονο σκοτάδι» των χρεών και της ενεργειακής φτώχειας. Οι λογαριασμοί του ρεύματος έρχονται και μοιάζουν με έργα επιστημονικής φαντασίας: κρυπτογραφημένοι, γεμάτοι ρήτρες και «αόρατες» χρεώσεις, σαν να έχουν περάσει από τον κώδικα της Enigma. Και ο λαός; κάπου ψάχνει τρόπους να σωθεί από τις ανατιμήσεις…
Αν οι μαχητές της Ηλεκτρικής έβλεπαν τι έχει γίνει με την ιδιωτικοποίηση σήμερα, ίσως να ξαναπιάνανε τα όπλα – ή τουλάχιστον, θα ζητούσαν μια γενναία έκπτωση στον λογαριασμό τους! Η ιστορία μας διδάσκει πως ο αγώνας συνεχίζεται…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- «Ο λαός μπορεί να προασπίσει τη ΔΕΗ, αποτρέποντας την ιδιωτικοποίηση της», avgi.gr, διαθέσιμο εδώ.
- ΔΕΗ: Έκθεση για τη Μάχη της Ηλεκτρικής, naftemporiki.gr, διαθέσιμο εδώ.
- 13/10/1944 – Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ, ethniki-antistasi-dse.gr, διαθέσιμο εδώ.
- Η μάχη της Ηλεκτρικής, imerodromos.gr, διαθέσιμο εδώ.
