Της Ευδοκίας Παπασταθοπούλου,
Στις 4 Οκτωβρίου δύο νεαρές κοπέλες, μόλις 19 ετών, έχασαν τη ζωή τους με βάναυσο τρόπο από τα χέρια συνομήλικού τους άντρα, στην Κωνσταντινούπολη. Το περιστατικό έχει πάρει τεράστιες διαστάσεις, με τις γυναίκες στην Τουρκία να κάνουν τα πάντα για να ακουστεί η φωνή τους, ώστε να παρθούν μέτρα από την κυβέρνηση και να μπορούν να ζουν χωρίς τον φόβο ότι θα είναι τα επόμενα θύματα γυναικοκτονίας. Οι αστυνομικές αρχές εντόπισαν στο κινητό του δράστη συνομιλίες του με άτομα που αυτοαποκαλούνται “incel”, ένας όρος προερχόμενος από τα αρχικά των λέξεων “involuntary celibate” και θα μπορούσε να αποδοθεί στα ελληνικά ως «ακούσια άγαμος».
Για να είμαι απόλυτα ειλικρινής, το παραπάνω περιστατικό ήταν η αφορμή να ακούσω για πρώτη φορά τον όρο “incel” και έτσι γεννήθηκε η επιθυμία μου να μάθω περισσότερα για τη συγκεκριμένη υποκουλτούρα. Οι “incel” ομάδες αποτελούνται συνήθως από εφήβους και νεαρούς άντρες μέχρι 30 ετών. Τους «δένει» ένα κοινό αίσθημα αποκλεισμού από την ερωτική και σεξουαλική ζωή για λόγους εξωτερικής εμφάνισης, για λόγους κοινωνικούς και οικονομικούς. Θεωρούν πως δε μπορούν να συνάψουν μια σοβαρή σχέση, επειδή οι γυναίκες προτιμούν τους πιο όμορφους και πλούσιους.
Η εμφάνιση του φαινομένου “incel” δεν είναι καθόλου πρόσφατη. Η ιδέα ξεκίνησε τη δεκαετία του 1990 από μια γυναίκα (!) από τον Καναδά, που είναι γνωστή μόνο με το μικρό της όνομα, την Alana. Μέσω ενός προσωπικού της ιστότοπου, με την ονομασία “Alana’s Involuntary Celibacy Project”, που εμφανίστηκε το 1997, προσπαθούσε να δημιουργήσει μια φιλική και ασφαλή κοινότητα για ανθρώπους ανεξαρτήτως φύλου, που ένιωθαν μοναχικοί και ίσως αντιμετώπιζαν δυσκολίες στην εύρεση συντρόφου λόγω της ντροπαλότητάς τους. Η ιστοσελίδα λειτουργούσε σαν φόρουμ ανταλλαγής απόψεων, δημοσιεύονταν άρθρα, ενώ η Alana διατηρούσε και λίστα με τα e-mails των μελών. «Υπήρχε πιθανώς λίγος θυμός και μερικοί άνδρες δεν είχαν ιδέα για το πώς οι γυναίκες είναι μοναδικοί, μεμονωμένοι άνθρωποι, αλλά γενικά ήταν ένα υποστηρικτικό μέρος» δηλώνει η Alana το 2018 στο BBC, η οποία όταν αρχικά δημιούργησε την κοινότητα δεν είχε ιδέα για την τροπή που θα έπαιρνε, κυρίως έπειτα από το 2000, όταν και αποχώρησε από αυτή.
Οι incels εξακολουθούν να συσπειρώνονται μέσω διάφορων μέσων κοινωνικής δικτύωσης, όπως το Facebook, το X, το Reddit, το Discord και το Telegram. Υποψήφια incel μέλη «ψαρεύονται» με προσκλήσεις του τύπου: «Βρίσκετε τον εαυτό σας άσχημο; Είστε στα 20 ή στα 30 σας, αλλά ακόμα δεν έχετε καταφέρει να δημιουργήσετε μια υγιή σχέση με ένα κορίτσι; Τότε είστε στο σωστό μέρος». Η πεποίθησή τους, πως οι γυναίκες δε θα δείξουν ποτέ ενδιαφέρον για αυτούς εξαιτίας του “status” τους, τροφοδοτεί συνεχώς την εχθρότητά τους προς τις γυναίκες, τη ρητορική μίσους και τη βία. Τα τελευταία χρόνια, αυτή η οργή έχει φτάσει μέχρι και σε δολοφονίες…
Σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε από τη Miriam Lindner, μεταδιδάκτορα Ψυχολογίας του Χάρβαρντ, αυτές οι ανδρικές συμπεριφορές μπορεί να είναι κληρονομικά κατάλοιπα, που σχετίζονται με την επιθετικότητα και την ανάγκη ελέγχου των ερωτικών σχέσεων. Σήμερα, οι παραδοσιακοί ρόλοι των φύλων έχουν αλλάξει σημαντικά. Η κοινωνική ενδυνάμωση των γυναικών, η μεγαλύτερη οικονομική τους ανεξαρτησία και η πρόοδος της ιατρικής (ειδικά στον έλεγχο των γεννήσεων), επιτρέπουν πλέον στις γυναίκες να είναι πιο επιλεκτικές με τους συντρόφους τους. Ένας ακόμη παράγοντας, σύμφωνα με τη Lindner, είναι αυτός του αντίκτυπου που έχουν οι διαδικτυακές γνωριμίες στην ψυχολογία μας σήμερα. Το διαδίκτυο, λόγω της δυνατότητας της ανωνυμίας, μπορεί να δημιουργήσει στους χρήστες την αντίληψη πως είναι περισσότερο αρεστοί από όσο είναι στην πραγματική ζωή. Ακόμα, η άνοδος των βίαιων ανδρικών ιδεολογιών μπορεί να οφείλεται και στο ότι οι άνδρες βλέπουν τις γυναίκες να λαμβάνουν πολλά θετικά σχόλια ή να έχουν «πέραση» σε εφαρμογές γνωριμιών, ενώ οι ίδιοι δυσκολεύονται να πετύχουν το ίδιο. Όλα αυτά καθιστούν ορισμένους άνδρες ευάλωτους σε εξτρεμιστικές ιδέες, καθώς νιώθουν περιθωριοποιημένοι και χωρίς έλεγχο στη διαδικασία επιλογής.
Η συμμετοχή σε κοινότητες όπως οι incels παρέχουν προσωπική ικανοποίηση στα μέλη, καθώς τους δίνεται η ευκαιρία να πάρουν μέρος σε εικονικές διαπραγματεύσεις συνασπισμού με ομοϊδεάτες τους. Σύμφωνα πάλι με τη Lindner, οι εκδηλώσεις βίας είναι μια αντίδραση στην αποτυχία, στην προσπάθεια να «επιδιορθωθεί» ο ανδρισμός τους στα μάτια των άλλων. Αυτό επιβεβαιώνεται από τα σχόλια επιβράβευσης που λαμβάνουν άνδρες έπειτα από βίαιες πράξεις, από άλλους άνδρες, τα οποία μπορούμε να εντοπίσουμε ελεύθερα στο διαδίκτυο αλλά κυρίως σε συνομιλίες μεταξύ incels. Προσπαθούν να επιβεβαιώσουν την αξία τους χρησιμοποιώντας βία, όχι πάντα προς επιλεγμένα θύματα, καθώς πολλές μαζικές επιθέσεις τα τελευταία χρόνια συνδέονται με δράστες που φέρουν “incel” γνωρίσματα. Ακόμα, ζητούν επιβεβαίωση μέσω απειλών ότι θα βλάψουν τους εαυτούς τους ή θα βάλουν τέλος στη ζωή τους, θέλοντας να δείξουν ότι μπορούν να φτάσουν στα άκρα.
Μέσω της επικοινωνίας των incels αποτελούν και τα memes, ενώ παράλληλα αναπτύσσουν και μια δική τους αργκό. Ένα από τα βασικά σύμβολα τους είναι η έννοια του «κόκκινου χαπιού» (red pill) και του «μπλε χαπιού» (blue pill), εμπνευσμένο από την ταινία «The Matrix» (1999). Το κόκκινο χάπι συμβολίζει την αποδοχή της «σκληρής αλήθειας» ότι οι γυναίκες ελέγχουν τη σεξουαλική ζωή και στερούν από τους άνδρες την ικανοποίηση και τις σχέσεις. Το μπλε χάπι, αντίθετα, υποδηλώνει τη διατήρηση μιας κατάστασης άγνοιας και ειρήνης. Για τους incels, το να είναι κάποιος “redpilled” σημαίνει ότι έχει αποδεχτεί αυτήν την πραγματικότητα, ενώ η πιο ακραία εκδοχή, το «μαύρο χάπι» (black pill), περιγράφει μια πεσιμιστική αντίληψη ότι η κατάσταση του «κόκκινου χαπιού» δεν είναι δυνατό να αλλάξει.
Στην αργκό τους περιλαμβάνονται όροι όπως “Chads” για τους ελκυστικούς και κυρίαρχους άνδρες και “Stacys” για τις «άτακτες» και ελκυστικές γυναίκες που βρίσκονται στην κορυφή της κοινωνικής ιεραρχίας. Ένας ακόμη όρος είναι το “looksmaxxing”, που αναφέρεται στην προσπάθεια βελτίωσης της εξωτερικής εμφάνισης, όπως γίνεται και σε βιντεοπαιχνίδια με τη «βελτιστοποίηση» χαρακτήρων. Η ορολογία αυτή δείχνει πώς η “incel” κουλτούρα αντλεί στοιχεία από άλλες διαδικτυακές κοινότητες νέων, που επιδιώκουν να ενισχύσουν διάφορες πτυχές της ζωής τους, όπως την εμφάνιση, τον πλούτο ή την προσωπικότητα.
Οι incels θεωρούνται μέρος ενός ευρύτερου συνόλου ιδεολογιών γνωστό ως «μανόσφαιρα» (manosphere), στο οποίο περιλαμβάνονται άνδρες ακτιβιστές για τα δικαιώματα των ανδρών, influencers που προωθούν την «κυριαρχική αρρενωπότητα» και καλλιτέχνες pick-up, οι οποίοι «διδάσκουν» πώς να «ρίξεις» μια γυναίκα. Όλες αυτές οι ομάδες ελκύουν κυρίως νεαρούς άνδρες που επιζητούν το «ανήκειν» σε μια κοινότητα. Οι απόψεις τους συχνά συμπίπτουν με μισογυνιστικές πεποιθήσεις, σύμφωνα με τις οποίες οι γυναίκες είναι επιβλαβείς για την κοινωνία και πρέπει να υποτάσσονται σε άνδρες που είναι σεξουαλικά κυρίαρχοι. Αξίζει να αναφέρουμε ότι ειδικοί και μελέτες έχουν παρατηρήσει ότι η κουλτούρα των incels συχνά διασταυρώνεται με ακροδεξιές ιδεολογίες και την πίστη στη λευκή υπεροχή.
Είναι σημαντικό να καταλάβουμε πως οι incels δεν είναι απλώς απρόσωπες οντότητες που «τρολάρουν» στο διαδίκτυο. Είναι άτομα που πιθανώς γνωρίζουμε στο σχολείο, στη δουλειά, σε διάφορους κύκλους συναναστροφής. Πρόκειται για άτομα που μπορούν να γίνουν άκρως επικίνδυνα για τους γύρω τους, αλλά και για τους ίδιους τους τους εαυτούς. Άτομα που χαρακτηρίζονται ως “incel” αναφέρουν πως αντιμετωπίζουν προβλήματα εικόνας σώματος, ντροπαλότητα, άγχος, αυτισμό ή άλλες νευρολογικές προκλήσεις ή κατάθλιψη, ενώ έχουν υπάρξει και θύματα εκφοβισμού.
Στη σημερινή κοινωνία, δεν χρειαζόμαστε, σίγουρα, περισσότερους incels. Μια καλή λύση θα ήταν η ένταξη τέτοιων ατόμων σε προγράμματα παρέμβασης, που έχουν επιτυχία με άλλες βίαιες ομάδες, όπως εκείνων που κακοποιούν τις συντρόφους τους. Η πρόληψη, βέβαια, είναι σημαντική. Η οικογένεια, το σχολείο και οι κοινότητες νέων παίζουν καθοριστικό ρόλο στην εικόνα που θα διαμορφώσει ένα αγόρι, και μετέπειτα ένας ενήλικος άνδρας, απέναντι στις γυναίκες και απέναντι στον εαυτό του. Χρειάζεται μια αναδιάρθρωση στον τρόπο σκέψης για την ανδρική υπεροχή και για τα φύλα. Χρειαζόμαστε δράσεις που να αναγνωρίζουν την αξία της ευαλωτότητας στους άνδρες και την αξία της αυτοφροντίδας.
Όσο ψύχραιμη κι αν προσπαθώ να είμαι, μάλλον τελικά ο έλεγχος σε διαδικτυακές ομάδες “incel” ή ακόμα και ο αποκλεισμός τους, ακολουθώντας το παράδειγμα της πλατφόρμας Reddit που έκλεισε τέτοιες ομάδες πριν χρόνια, να αποτελεί ένα σημαντικό μέτρο πρόληψης, το οποίο θα αποτρέψει μελλοντικές βιαιότητες και γυναικοκτονίες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Fatih’teki korkunç cinayet sonrası katilin telefonundan çıktı: ‘İncel’ akımı ne anlama geliyor?, Υenisafak.com, διαθέσιμο εδώ
- What does the term ‘incel’ mean?, Εdition.cnn.com, διαθέσιμο εδώ
- The woman who founded the ‘incel’ movement, Βbc.com, διαθέσιμο εδώ
- The rise of ‘incels’, Νews.harvard.edu, διαθέσιμο εδώ
- The Danger of Incels—and How We Shift the Thinking of Men Attracted to These Groups, Μsmagazine.com, διαθέσιμο εδώ
