Του Θανάση Λέφα,
Το ζήτημα της προστασίας των δικαιωμάτων και συμφερόντων των εργαζομένων στην περίπτωση της μεταβολής του προσώπου του εργοδότη, απασχόλησε τον Έλληνα νομοθέτη, ρυθμίζοντάς το με ειδικές διατάξεις. Με ορμητήριο τις διατάξεις αυτές, η νομολογία διέπλασε έναν γενικό κανόνα, ο οποίος προβλέπει ότι ο διάδοχος εργοδότης υποκαθιστά τον μεταβιβάζοντα σε όλα τα δικαιώματα κι όλες τις υποχρεώσεις της εργασιακής σχέσης. Επέρχεται, στην ουσία, η αυτοδίκαιη μεταβίβαση της εργασιακής σχέσης στο σύνολό της. Στην εσωτερική έννομη τάξη, ισχύει το π. δ. 178/2002, το οποίο μετέφερε την ενωσιακή Οδηγία 2001/23/ΕΚ.
Μεταβίβαση επιχείρησης, εγκατάστασης ή τμημάτων
Το άρθρο 2 του π. δ. 178/2002 προβλέπει ότι η παρεχόμενη προστασία είναι η ίδια, είτε μεταβιβάζεται ολόκληρη η επιχείρηση είτε τμήμα της. Κοινή προϋπόθεση, ωστόσο, αποτελεί το γεγονός ότι η μεταβιβαζόμενη μονάδα θα πρέπει να συνιστά οικονομική οντότητα. Κρίσιμα στοιχεία για τον χαρακτηρισμό μιας μονάδας ως οικονομικής οντότητας είναι, πρώτον, να πρόκειται για ένα σύνολο οργανωμένων πόρων και με το σύνολο αυτό να επιδιώκεται οικονομικός σκοπός. Τα στοιχεία αυτά πρέπει να πληρούνται, είτε πρόκειται για την όλη επιχείρηση είτε για ένα τμήμα της.
Προκειμένου να τύχει εφαρμογής η προστασία που προβλέπει το π. δ. 178/2002, απαιτείται να συντρέχουν σωρευτικά δύο στοιχεία. Πρώτον, η μεταβιβαζόμενη οικονομική οντότητα θα πρέπει και μετά τη μεταβίβαση να διατηρεί την ταυτότητά της, ενώ, δεύτερον, να μεταβάλλεται το πρόσωπο του φορέα της. Για να διαπιστωθεί αν διατηρείται η ταυτότητα της μονάδας, το ΔΕΕ κρίνει ότι αυτό εξαρτάται από μια συνολική επισκόπηση των συνθηκών της κάθε συγκεκριμένης περίπτωσης (ενδεικτικά, μεταβίβαση ή μη υλικών στοιχείων, άυλων αγαθών καθώς κι η εκ νέου πρόσληψη του εργατικού δυναμικού από τον νέο φορέα). Στην ουσία, πρόκειται για ενδείξεις υπέρ της μεταβίβασης.
Πιο αναλυτικά, η μεταβίβαση των περιουσιακών στοιχείων είναι σημαντική ένδειξη σε επιχειρήσεις που στηρίζονται στην υλικοτεχνική τους υποδομή, εντούτοις δεν αποκλείεται να υφίσταται μεταβίβαση της επιχείρησης και χωρίς τη μεταβίβαση περιουσιακών στοιχείων. Περαιτέρω, η αναπρόσληψη σημαντικού μέρους του προσωπικού δύναται να αποτελέσει σημαντική ένδειξη κυρίως στις περιπτώσεις όπου αφορά εργαζόμενους που κατέχουν εξειδικευμένες γνώσεις ή ασκούν κομβικής σημασίας καθήκοντα για την όλη επιχείρηση. Επιπρόσθετα, το ΔΕΕ θεωρεί ότι η μεταβίβαση της πελατείας αποτελεί σημαντική ένδειξη. Κρίσιμο είναι, επίσης, το αν ο διάδοχος εργοδότης συνεχίζει την εκμετάλλευση της εν λόγω μονάδας με τις ίδιες ή ανάλογες δραστηριότητες ή την αρχίζει εκ νέου. Με άλλα λόγια, μεταβολή του σκοπού της για την επίτευξη του οποίου απαιτείται διαφορετική οργάνωση εργασίας, συνηγορεί στη μεταβολή της ταυτότητάς της και κατ’ επέκταση στη μη εφαρμογή του π. δ. 178/2002. Τέλος, στην απώλεια της ταυτότητας της μεταβιβαζόμενης μονάδας, μπορεί να οδηγήσει κι η διακοπή της λειτουργίας της. Ωστόσο, κρίσιμη σε κάθε περίπτωση είναι η συνολική αξιολόγηση των εν λόγω κριτηρίων ενόψει της κάθε μιας συγκεκριμένης περίπτωσης.
Δεύτερο απαραίτητο στοιχείο για την εφαρμογή του προεδρικού διατάγματος είναι η –παρά τη διατήρηση της ταυτότητας– μεταβολή του φορέα της μονάδας. Φορέας της μονάδας θεωρείται εκείνο το φυσικό ή νομικό πρόσωπο, που οργανώνει κι εκμεταλλεύεται στο δικό του όνομα τη συγκεκριμένη μονάδα, που ασκεί γενικότερα το διευθυντικό δικαίωμα. Η στοιχειοθέτηση της μεταβολής αυτής προϋποθέτει τη σωρευτική συνδρομή δύο στοιχείων. Πρώτον, να απωλέσει ο μέχρι πρότινος φορέας την εξουσία διεύθυνσης κι εκμετάλλευσης της μονάδας και δεύτερον, ανάληψη της εξουσίας αυτής από ένα άλλο φυσικό ή νομικό πρόσωπο. Ο ειδικότερος τρόπος αυτής της μεταβίβασης δεν ενδιαφέρει. Η εν λόγω προστασία παρέχεται στους εργαζόμενους μόνο εφόσον υφίσταται ενεργός σχέση εργασίας.
Συνέπειες μεταβίβασης επιχείρησης, εκμετάλλευσης ή τμημάτων τους
1. Μεταβίβαση ατομικών και συλλογικών εργασιακών σχέσεων
Το άρθρο 4 του π. δ. προβλέπει την αυτοδίκαιη μεταβίβαση της εργασιακής σχέσης στο σύνολό της κι όχι τη μεταβίβαση μεμονωμένων στοιχείων. Από το εν λόγω άρθρο, δεν επιτρέπεται παρέκκλιση καθώς συνιστά διάταξη αναγκαστικού δικαίου. Η μεταβίβαση δεν επηρεάζεται από το κύρος των συμβάσεων εργασίας και συνεπώς μπορεί να περιλαμβάνει κι εργασιακές σχέσεις θεμελιωμένες σε άκυρες συμβάσεις. Άξιο αναφοράς το γεγονός ότι η εργασιακή σχέση μεταβιβάζεται αυτούσια, με το περιεχόμενο που είχε κατά το χρόνο της μεταβίβασης. Πέρα από την υποχρέωση τήρησης των όρων που απορρέουν από ατομικές συμβάσεις εργασίας, ο νέος εργοδότης έχει υποχρέωση σεβασμού και των προβλεπόμενων σε συλλογικές συμβάσεις εργασίας όρων. Με άλλα λόγια, ο νέος εργοδότης υποχρεούται να τηρεί τους όρους εκείνων των συλλογικών συμβάσεων εργασίας που δέσμευαν και τον παλαιό εργοδότη, με το περιεχόμενο που είχαν κατά τη στιγμή της μεταβίβασης.
2. Προστασία των εκπροσώπων των εργαζομένων
Κατά το άρθρο 6 της Οδηγίας, το δικαίωμα εκπροσώπησης των εργαζομένων πρέπει να μένει ανέπαφο και να μην επηρεάζεται καθόλου από τη μεταβίβαση κι οι εκπρόσωποι διατηρούνται εωσότου αντικατασταθούν με άλλους κατά την κείμενη νομοθεσία.
Απόλυση λόγω της μεταβίβασης
Στο άρθρο 5 παρ. 1, προβλέπεται η απαγόρευση της καταγγελίας η οποία έχει ως έρεισμα τη μεταβίβαση. Πρόκειται για έναν αυτοτελή λόγο ακυρότητας που ισχύει παράλληλα με τους υπόλοιπους. Αφορά τόσο τις απολύσεις που προηγούνται της μεταβίβασης όσο κι αυτές οι οποίες λαμβάνουν χώρα εκ των υστέρων. Προϋποθέσεις εφαρμογής της απαγόρευσης είναι οι εξής : 1) Ύπαρξη μεταβίβασης επιχείρησης ή τμήματος κι 2) αιτιώδης συνάφεια μεταξύ της μεταβίβασης και της καταγγελίας, με άλλα λόγια η καταγγελία πρέπει να έχει ως αποκλειστικό αίτιο τη μεταβίβαση. Τέλος, η εν λόγω απαγόρευση αφορά μόνο την καταγγελία της σύμβασης από την πλευρά του εργοδότη, ενώ παράβαση της απαγόρευσης αυτής επιφέρει τις συνέπειες που συνεπάγεται η άκυρη απόλυση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Δημήτρης Ζερδελής / Δημήτρης Γούλας, Επίτομο Εργατικό Δίκαιο, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα, 2022.
