Της Δήμητρας Μίγγου,
Εάν επιχειρούσαμε να απομονώσουμε από την ολότητα του ανθρώπου εκείνο το κομμάτι του που τον κάνει αυτόν που είναι, αργά ή γρήγορα θα καταλήγαμε στο DNA. Αυτό το θαυμαστό μακρομόριο, υπεύθυνο για όλα τα χαρακτηριστικά και τις ιδιότητες ενός οργανισμού, έχει και μια πιο «σκοτεινή πλευρά»: η πληροφορία που περιέχει μπορεί να αλλοιωθεί και να αποβεί καταστροφική, εάν αυτό μεταλλαχθεί με τον κατάλληλο τρόπο. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και στην περίπτωση του συνδρόμου Lesch- Nyhan, ενός συνδρόμου που επηρεάζει δραστικά τη ζωή του φορέα του και καθορίζει δραματικά την ποιότητα ζωής του.
Η βάση πίσω από το συγκεκριμένο σύνδρομο είναι, όπως ήδη ειπώθηκε, γενετική. Συγκεκριμένα, ποικιλία μεταλλάξεων εντοπίζεται στο γονίδιο HPRT1 και η ποικιλία αυτή είναι που καθορίζει τη βαρύτητα του συνδρόμου στον κάθε πάσχοντα. Το προαναφερθέν γονίδιο είναι υπεύθυνο για την παραγωγή του ενζύμου HPRT (φωσφοριβοσυλοτρανσφεράση υποξανθίνης- γουανίνης), ενός ενζύμου απαραίτητου για την αξιοποίηση των πουρινών, ορισμένων ενώσεων που προσλαμβάνονται μέσω της διατροφής και συντίθενται και εντός των κυττάρων μας. Αν το γονίδιο που ελέγχει την παραγωγή αυτού του ενζύμου μεταλλαχθεί κατά συγκεκριμένους τρόπους, το ένζυμο HPRT που προκύπτει είναι «ελαττωματικό» και αδυνατεί, σε μικρότερο ή σε μεγαλύτερο βαθμό, να αξιοποιήσει τις πουρίνες. Ως άμεσο επακόλουθο, αυτές συσσωρεύονται (αφού δεν υφίστανται επεξεργασία από το ένζυμο) και η περίσσεια τους μετατρέπεται σε ουρικό οξύ, ένα προϊόν προς αποβολή, το οποίο, επίσης, συσσωρεύεται σε αυτήν την περίπτωση.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο τύπος κληρονομικότητας του συγκεκριμένου γονιδίου, καθώς κληροδοτείται κυρίως στους γιους από τις μητέρες τους. Το γονίδιο HPRT1 εντοπίζεται σε μια περιοχή του Χ χρωμοσώματος, το οποίο είναι ένα εκ των δύο χρωμοσωμάτων που καθορίζουν το φύλο στον άνθρωπο, με το δεύτερο να είναι το χρωμόσωμα Υ (φυλετικά χρωμοσώματα). Ως γνωστόν, το βιολογικό φύλο ενός ατόμου καθορίζεται από το «σετ» φυλετικών χρωμοσωμάτων που φέρει (ΧΧ για τις γυναίκες και ΧΥ για τους άντρες). Συμπεραίνουμε εύκολα ότι ένα αγόρι που θα κληρονομήσει το μεταλλαγμένο Χ χρωμόσωμα από τη μητέρα του θα νοσεί σίγουρα από το σύνδρομο, σε αντίθεση με ένα κορίτσι που κληρονόμησε το ίδιο ακριβώς χρωμόσωμα. Αυτό γιατί το αγόρι (ΧΥ) δε φέρει δεύτερο Χ χρωμόσωμα, οπότε δεν έχει ένα δεύτερο «αντίγραφο» του HPRT1 γονιδίου, παρά μόνο το μεταλλαγμένο. Αντίθετα, ένα κορίτσι (ΧΧ), πέρα από το μεταλλαγμένο γονίδιο πάνω στο Χ χρωμόσωμα που κληρονόμησε από τη μητέρα του, φέρει και ένα δεύτερο HPRT1 γονίδιο πάνω στο άλλο Χ χρωμόσωμα, που κληρονόμησε από τον πατέρα του και το οποίο μπορεί να είναι φυσιολογικό και να παράγει κανονικά το ένζυμο HPRT.
Αν και αρκετά σπάνιο (συχνότητα 1/380.000), το σύνδρομο Lesch- Nyhan προκαλεί μια σειρά από επώδυνα συμπτώματα. Ένα βασικό σύμπτωμα είναι η εμφάνιση ενός ειδικού τύπου αρθρίτιδας, της λεγόμενης ποδάγρας ή ουρικής αρθρίτιδας. Η ουρική αρθρίτιδα προκύπτει καθώς το περίσσιο ουρικό οξύ συσσωρεύεται στο δέρμα, στα χέρια και στις πατούσες, δημιουργώντας μικρές πέτρες ή κρυστάλλους. Αυτές οι δομές είναι δυνατόν να ερεθίσουν τις αρθρώσεις, προκαλώντας την παραπάνω πάθηση. Ακόμα μεγαλύτερος κίνδυνος προκύπτει όταν τέτοιες πέτρες σχηματίζονται στους νεφρούς ή στην ουροδόχο κύστη, εμποδίζοντας τη ροή των ούρων και αναστέλλοντας ακόμα και τη λειτουργία των νεφρών σε ακραίες καταστάσεις.
Αρκετά από τα υπόλοιπα συμπτώματα είναι νευρολογικής φύσεως. Τα συμπτώματα αυτά εμφανίζονται συνήθως γύρω στον 12ο μήνα της ζωής του παιδιού. Τα άτομα που νοσούν από το σύνδρομο Lesch- Nyhan τείνουν να εμφανίζουν μια καθυστέρηση στη νοητική τους ανάπτυξη, η οποία συνοδεύεται από αδυναμία ελέγχου και συντονισμού των μυών (δυστονία) και προβλήματα συμπεριφοράς. Για παράδειγμα, συνηθίζουν να αυτοτραυματίζονται, δαγκώνοντας επανειλημμένα τα χείλη τους ή τα δάχτυλά τους και χτυπώντας το κεφάλι τους έναντι κάποιας επιφάνειας. Οι στατιστικές δείχνουν ότι το 85% των ασθενών εμφανίζουν τέτοιες προδιαθέσεις ήδη από τα 2-3 τους χρόνια.
Η πρόγνωση για το συγκεκριμένο σύνδρομο είναι κακή, καθώς δεν υπάρχει κάποια άμεση μορφή θεραπείας, παρά μόνο μέσω της διαχείρισης των συμπτωμάτων. Μάλιστα, η αντιμετώπιση των συμπτωμάτων απαιτεί συνεργασία από ιατρούς πολλών και διαφορετικών ειδικοτήτων, όπως παιδιάτρων, ορθοπεδικών, φυσιοθεραπευτών και άλλων. Συχνά χρησιμοποιούνται και προστατευτικά βοηθήματα, όπως νάρθηκες και προστατευτικά μασελάκια, για να αποτρέψουν τον αυτοτραυματισμό. Ωστόσο, υπάρχουν και διαθέσιμα φάρμακα για την περίσσια του ουρικού οξέος και τον κατευνασμό των έντονων συμπεριφορών.
Συνοψίζοντας, κατανοούμε πόσο σημαντική είναι η ακεραιότητα της γενετικής πληροφορίας, όταν το παραμικρό λάθος κατά την αντιγραφή του DNA είναι ικανό να επιδράσει τόσο ριζικά στη ζωή ενός ανθρώπου. Όσο οι επεμβατικές μέθοδοι στο ανθρώπινο γονιδίωμα παραμένουν υπό ανάπτυξη, οδηγούμαστε για ακόμη μια φορά σε έναν αναγκαστικό συμβιβασμό με την ανακούφιση των συμπτωμάτων, ως υποκατάστατο της θεραπείας του ίδιου του προβλήματος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Lesch- Nyhan Syndrome: Causes, Symptoms & Treatment, my.clevelandclinic.org, διαθέσιμο εδώ
- Lesch- Nyhan Disease: Background, Pathophysiology, Etiology, rarediseases.org, διαθέσιμο εδώ
- Lesch- Nyhan Syndrome, physio-pedia.com, διαθέσιμο εδώ
