Της Κατερίνας Μανάδη,
Είναι το πρώτο πράγμα που ζητάμε μόλις ξυπνάμε. Η μυρωδιά του ποτίζει τις αναμνήσεις από το σπίτι της γιαγιάς, που αναδεύει μεθοδικά το παραδοσιακό της ρόφημα στο μπρίκι, τις συζητήσεις με τους φίλους μας, με τη στάθμη του πηκτού υγρού να μειώνεται στην πορεία του χρόνου. Είναι ο πιστός μας σύντροφος στην περίοδο της εξεταστικής, όταν τα μάτια μας μετά βίας παραμένουν ανοιχτά και έχουμε ακόμη να βγάλουμε καμιά εκατοσταριά διαφάνειες. Είναι το υλικό με το οποίο είναι γραμμένο το πεπρωμένο μας στον πάτο ενός φλιτζανιού, και ζωντανεύει μόνο στα χέρια των εκπαιδευμένων θεματοφυλάκων μιας χαμένης παράδοσης. Με λίγα λόγια, έχει διεισδύσει σε όλες τις πτυχές της καθημερινότητάς μας. Η σχέση του καφέ αλλά και του βασικού συστατικού του, της καφεΐνης, με την καθημερινότητά μας είναι αναμφισβήτητη. Γνωρίζουμε, ωστόσο, ποιες είναι στα αλήθεια οι επιπτώσεις του στον οργανισμό μας, ή μήπως η καφέ αυτή σκόνη προσομοιάζει μια λευκή συγγενή της περισσότερό απ’ ότι θα θέλαμε να παραδεχτούμε;
Καταρχάς, οφείλουμε να επισημάνουμε ότι η εν λόγω ουσία δεν βρίσκεται μόνο στο γνωστό σε όλους μας ρόφημα, παρά το παραπλανητικό εφέ της ετυμολογικής τους συγγένειας. Συγκεκριμένα, η καφεΐνη συνιστά συστατικό και άλλων ροφημάτων, όπως το πράσινο τσάι και το αναψυκτικό τύπου κόλα, και φυσικά τα γνωστά σε όλους μας ενεργειακά ποτά. Στην τελευταία, μάλιστα, περίπτωση, για την προσφορά της εγγυημένης στο όνομά τους «ένεσης» ενέργειας, τα εν λόγω ποτά φέρουν 160-200 mg καφεΐνης, ποσότητα που αντιστοιχεί σε δύο φλιτζάνια καφέ! Η ποσότητα φυσικά, σε συνδυασμό με τα υπόλοιπα συστατικά αυτού του κυκεώνα βλαπτικών παραγόντων μας οδηγούν να αναλογιζόμαστε το πραγματικό κόστος αυτής της ενεργειακής ενίσχυσης… Εκτός, βέβαια, από το υγρό στοιχείο, η καφεΐνη έχει εκτενή, αν και διακριτική, παρουσία και στη στερεά τροφή. Και αυτό γιατί, η αγαπημένη όλων μας σοκολάτα φέρει στους κόκκους της μικρό μεν, αλλά υπολογίσιμο ποσοστό καφεΐνης, με συνέπεια τη λανθάνουσα παρουσία της εν λόγω ουσίας σε όλα τα γλυκίσματα. Όλα τα παραπάνω αναφέρονται προκειμένου, κατόπιν της παρουσίασης των επιδράσεων της, να είμαστε ενημερωμένοι σχετικά με τα τροφικά… «λημέρια» της καφεΐνης, προκειμένου να οργανώσουμε με τρόπο κατάλληλο για την υγείας μας τις διατροφικές συνήθειές μας.
Ας ξεκινήσουμε, λοιπόν, αυτή την περίφημη ανάλυση της δράσης της καφεΐνης στον ανθρώπινο οργανισμό, έχοντας ως αφετηρία την αρχή της ίδιας του της ύπαρξης, την καρδιά, καθώς η επίδραση της καφεΐνης στο πολυτιμότερο ίσως όργανο μας να είναι τουλάχιστον αμφιλεγόμενη. Επιδημιολογικές έρευνες υποδεικνύουν ότι η μακροπρόθεσμη χρήση καφεΐνης προστατεύει την καρδιά από ορισμένες παθολογικές καταστάσεις, όπως το εγκεφαλικό και το έμφραγμα. Ακόμη, βελτιώνει την ενδοθηλιακή λειτουργία, των κυττάρων δηλαδή που αποτελούν τον εσώτατο χιτώνα των αγγείων, με αύξηση παραγωγής του οξειδίου του αζώτου και κατά συνέπεια ελάττωση του κινδύνου ανάπτυξης αθηρωματικών πλακών, οι οποίες συχνά φράζουν επίμαχα αγγεία. Εντούτοις, παρά τα πολλά υποσχόμενα οφέλη της χρήσης της, η καφεΐνη εγκυμονεί και ορισμένους κινδύνους, τους οποίους οφείλουμε να μην αντιμετωπίσουμε αψήφιστα. Συγκεκριμένα, η υψηλή δόση καφεΐνης έχει συνδεθεί με αγγειακή ακαμψία, συνθήκη η οποία, όπως γίνεται εύκολα κατανοητό, προλειαίνει το έδαφος για μια πληθώρα παθολογικών καρδιοαγγειακών καταστάσεων. Επιπλέον, κατανάλωση της εν λόγω ουσίας οδηγεί σε αυξημένη ανάγκη για οξυγόνο, γεγονός που μπορεί να πυροδοτήσει μυοκαρδιακή ισχαιμία, το γνωστό σε όλους μας έμφραγμα, παρά τις παραπάνω ενδείξεις για τη δράση της στην αποτροπή του, ενώ φαίνεται να δυσχεραίνει πληθώρα άλλων συνθηκών.
Αφήνοντας την καρδιά πίσω μας, ας προχωρήσουμε στο μυαλό, ή για να είμαστε πιο συγκεκριμένοι, στο νευρικό μας σύστημα. Η διεγερτική δράση του καφέ είναι βαθιά εντυπωμένη στη συλλογική μας συνείδηση. Σε αυτήν της τη δράση, άλλωστε, οφείλει και τον χαρακτηρισμό «ψυχοτρόπος» ουσία. Γνωρίζουμε, ωστόσο, τους μηχανισμούς με τους οποίους το επιθυμητό αυτό ξύπνημα επιτυγχάνεται; Μάλλον όχι. Ωστόσο, η δράση της καφεΐνης στο νευρικό μας σύστημα είναι εκτεταμένη και πολυδιάστατη, επομένως, θα ήταν μάλλον άδικο να επικεντρωθούμε σε ένα προς το παρόν άλυτο μυστήριο. Ειδικότερα, η καφεΐνη έχει συνδεθεί με την απελευθέρωση διαφόρων νευροδιαβιβαστών, όπως η ντοπαμίνη και η σεροτονίνη, που σχετίζονται με τη ρύθμιση της συναισθηματικής μας κατάστασης και την έκφραση συναισθημάτων ευφορίας. Ακόμη, έχουν βρεθεί στοιχεία που υποστηρίζουν την ευεργετική επίδραση της εν λόγω ουσίας σε σχέση με διάφορες νευροεκφυλιστικές ασθένειες, όπως τα γνωστά σε όλους μας σύνδρομα Alzheimer και Parkinson. Ωστόσο, εξίσου σημαντική, αν όχι περισσότερο, είναι η πιο… σκοτεινή δράση της ψυχοτρόπου ουσίας. Υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις που υποδεικνύουν ότι υψηλές δόσεις καφεΐνης προκαλούν ευερεθιστότητα, άγχος, πονοκεφάλους, ακόμη και κρίσεις πανικού, με σημαντική διατάραξη του ύπνου του ατόμου.
Ξεπερνώντας τα όρια των οργανικών συστημάτων, αξίζει να αναφέρουμε ένα ευρύ σχετικά σύνολο ευεργετικών, καθώς και καταστροφικών επιδράσεων της εν λόγω ουσίας, που με τη σειρά τους υπερβαίνουν τις προσδοκίες που τρέφει το ευρύ κοινό. Συγκεκριμένα, η καφεΐνη φαίνεται να τονώνει την ηπατική λειτουργία, μειώνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τον κίνδυνο του διαβήτη τύπου 2, με μία κούπα καφέ να υπολογίζεται ότι προκαλεί μείωση της τάξης του 7% του προαναφερόμενου κινδύνου. Από την άλλη, η καφεΐνη φαίνεται να προκαλεί σημαντική απώλεια οστικής μάζας και πυκνότητας, όπως και αυξημένη αρτηριακή πίεση. Στην περίπτωση μάλιστα των εγκύων, η ανεξέλεγκτη κατανάλωση της ουσίας έχει συνδεθεί με περιορισμένη ανάπτυξη του εμβρύου.
Είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι η επίδραση της προκείμενης ουσίας επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό και από το προφίλ του ατόμου που την καταναλώνει. Παράγοντες όπως το φύλο, το βάρος, η ηλικία, αλλά και η ευαισθησία του ασθενή στην προκείμενη ουσία διαδραματίζουν σπουδαίο ρόλο στην έκφραση της επίδρασή της.
Και τώρα, έχοντας ολοκληρώσει την ενδελεχή εξέταση των δράσεων της καφεΐνης, σημειώνοντας αρκετά στοιχεία τόσο στα υπέρ όσο και στα κατά, είναι η στιγμή να αντιμετωπίσουμε τον «ελέφαντα στο δωμάτιο». Και αυτός είναι, φυσικά, το ερώτημα που ανακύπτει όταν κανείς αντιληφθεί τη βαρύτητα του ρόλου της καφεΐνης στην καθημερινότητάς μας: Είναι η καφεΐνη εθιστική ουσία; Η απάντηση προς δυσφορία τόσο των μελών εντός της ιατρικής κοινότητας όσο και των ατόμων εκτός αυτής είναι περίπλοκη. Σύμφωνα με την πέμπτη έκδοση του Diagnostic and Statistical manual of Mental Disorders, η παύση χρήσης (το γνωστό στα αγγλικά και ως withdrawal) του καφέ αποτελεί αναγνωρισμένη διάγνωση. Αντιθέτως, η χρήση του καφέ, ως μορφή εθισμού, δεν χρήζει της ίδιας αντιμετώπισης. Από την άλλη, η Διεθνής ταξινόμηση των ασθενειών (International Classification of Diseases), αναγνωρίζει το σύνδρομο εξάρτησης του καφέ, με φυσιολογικές, συμπεριφορικές και πνευματικές αλλαγές, κατόπιν μακροχρόνιας χρήσης. Συνολικά, αν και υπάρχει η πιθανότητα κατάχρησης του καφέ, με αναγνωρισμένα συμπτώματα απεξάρτησης, σύμφωνα με τα σύγχρονα κριτήρια η καφεΐνη δεν ανήκει στο «κλαμπ» των επικίνδυνων εθιστικών ουσιών.
Έχοντας, λοιπόν, εξετάσει εις βάθος την πρωταγωνίστρια του προκείμενου άρθρου, φτάνουμε να αναρωτιόμαστε, αν η άρρηκτη της σχέση με την καθημερινότητά μας είναι εν τέλει μια «βόμβα» έτοιμη να σκάσει… Ίσως είναι καιρός να κόψουμε βίαια τα δεσμά που μας δένουν μαζί της…Προφανώς και όχι. Άλλωστε οι ευεργετικές της επιδράσεις καταστούν τέτοιου είδους δρακόντεια μέτρα μάλλον ανώφελα προς εμάς τους «χρήστες» της. Απλώς, η απάντηση έρχεται για ακόμη μια φορά από το μακρινό παρελθόν, με τη φράση «μέτρον άριστον» να ζητά να κατευθύνει για ακόμη μια φορά τις κινήσεις μας. Η συνιστώμενη ημερήσια δόση καφεΐνης, σύμφωνα με το American Food and Drug Administration, οφείλει να κυμαίνεται γύρω στα 400 mg. Με βάση την εν λόγω κατευθυντήρια γραμμή οφείλουμε, λοιπόν, και εμείς να κινηθούμε κατάλληλα, προκειμένου να προστατέψουμε την υγεία μας.
Λαμβάνοντας υπόψη μας όλα τα παραπάνω, σε ποιο συμπέρασμα καταλήγουμε; Ότι η γιαγιά μας, τώρα στα γεράματα, θα πρέπει να αποχωριστεί το αγαπημένο παπαγαλάκι της γνωστής συσκευασίας και την προσφιλή απογευματινή της συνήθεια με την οποία το έχει συνδυάσει; Ότι πλέον θα πρέπει να χρησιμοποιούμε νερό για να μην ξεραθεί το στόμα μας από την πολυλογία στη συζήτηση με φίλους; Ότι καλό θα ήταν να διαβάζουμε μέσα στο εξάμηνο και να μην τα αφήνουμε όλα για το βράδυ πριν την εξέταση; Ότι οι καφετζούδες πρέπει να βρουν άλλον τρόπο να βγάζουν το ψωμί τους; Αν και τα δύο τελευταία, μάλλον ισχύουν, δεν πρέπει να εξοστρακίσουμε την καφεΐνη από την καθημερινότητά μας, προκειμένου να αφορίσουμε και τους ενδεχόμενους κινδύνους που η κατανάλωσή της προκαλεί. Αντιθέτως, είμαστε υποχρεωμένοι να αναλάβουμε την ευθύνη του εαυτού μας και να σεβαστούμε την υγείας μας, ακολουθώντας τις οδηγίες των θεράποντων ιατρών μας σχετικά με την κατανάλωση της επίμαχης ουσίας. Μονάχα με αυτόν τον τρόπο θα είμαστε σε θέση να διατηρήσουμε την αγαπημένη αυτή συνήθεια, χωρίς να ρισκάρουμε την υγεία μας. Τότε, θα μπορούμε όντως να ισχυριστούμε ότι η μοίρα μας δεν είναι γραμμένη σε ένα φλιτζανάκι καφέ…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Καφεΐνη: Σε ποιες τροφές «κρύβεται» εκτός από τον καφέ (εικόνες), διαθέσιμο εδώ
- Καφεΐνη: Σε ποια προϊόντα βρίσκεται «κρυμμένη», διαθέσιμο εδώ
- Impact of caffeine and coffee on our health, διαθέσιμο εδώ
