Της Βερονίκης Στεριώτη,
Τα Αφρικανικά Απελευθερωτικά Κινήματα, εξελίχθηκαν κατά τη δεκαετία 1950-1970 και αποτελούν γεγονότα καθοριστικής σημασίας για τον αγώνα των αφρικανικών χωρών να αποτινάξουν την αποικιοκρατία και να γίνουν ανεξάρτητα κράτη. Η διαδικασία αυτή (αποικιοποίησης) ήταν πολυεπίπεδη και περιλάμβανε πολιτικούς, στρατιωτικούς, αλλά και κοινωνικούς αγώνες. Όπως γίνεται κατανοητό, μια τέτοια κίνηση, απαιτούσε και μεγάλες θυσίες από τους αφρικανικούς πληθυσμούς.
Μια από τις πιο σημαντικές χώρες με κινήματα που πρωταγωνίστησαν ήταν η Γκάνα. Γνωστή τότε ως «Χρυσή Ακτή», αποτελούσε την πρώτη υποσαχάρια αφρικανική χώρα που απέκτησε την ανεξαρτησία της από τη βρετανική κυριαρχία το 1957. Η Γκάνα είχε σημαντική αξία για τους Βρετανούς λόγω των φυσικών της πόρων, όπως ο χρυσός, το κακάο και άλλα εξαγώγιμα αγαθά. Ηγέτης του κινήματος για την ανεξαρτησία της, διετέλεσε ο Κβάμε Νκρούμα, ένας ηγέτης εκπαιδευμένος στη Δύση και επηρεασμένος από τις ιδέες του παναφρικανισμού και της σοσιαλιστικής σκέψης. Επιστρέφοντας στην Γκάνα, το 1947, κατάφερε να οργανώσει το Λαϊκό Κόμμα Συνέλευσης (Convention People’s Party) και να ξεκινήσει έναν μαζικό αγώνα πολιτικής ανυπακοής και διαδηλώσεων κατά της αποικιοκρατικής κυβέρνησης. Το 1951, το κόμμα του νίκησε στις εκλογές στην αποικία, ωστόσο η Βρετανία παρέμεινε ακόμη στην εξουσία. Παρ’ όλα αυτά, υπήρξε σταδιακή παραχώρηση αυτονομίας, μετά την πολιτική και κοινωνική πίεση που άσκησε ο Νκρούμα. Τελικά, στις 6 Μαρτίου 1957, η Γκάνα κηρύχθηκε επίσημα ανεξάρτητη, με τον ηγέτη της να παίρνει τη θέση του πρώτου πρωθυπουργού και στη συνέχεια, πρώτου προέδρου της χώρας.
Είναι γνωστό πως η ανεξαρτησία και ο αγώνας της Γκάνας αποτέλεσαν πρότυπο για διάφορες ακόμη αφρικανικές χώρες που βρίσκονταν υπό την κυριαρχία αποικιοκρατικών δυνάμεων. Η Γκάνα, μετά την επιτυχία του κινήματός της, αποτέλεσε σύμβολο του αγώνα για ελευθερία και αυτοδιάθεση. Επιπλέον, σημαντικό είναι να αναγνωριστεί πως ο Νκρούμα προώθησε έντονα τον παναφρικανισμό, τονίζοντας με αυτόν τον τρόπο, τη σημασία της ενότητας μεταξύ των αφρικανικών χωρών. Ένας τέτοιος αγώνας, βέβαια, δεν ήταν καθόλου εύκολος και επομένως, άφησε πίσω του οικονομικά προβλήματα και πολιτική αστάθεια στις επόμενες δεκαετίες. Ωστόσο, η κίνηση αυτή θεωρείται ίσως το πιο σημαντικό βήμα για την απελευθέρωση της Αφρικής από την αποικιοκρατία. Η 6η Μαρτίου αποτελεί σήμερα εθνική εορτή στην Γκάνα και είναι ευρύτερα γνωστή ως Ημέρα της Ανεξαρτησίας.
Πολλοί λαοί ακόμη, ακολούθησαν το παράδειγμα της Γκάνας. Η ανεξαρτησία της Αλγερίας από τη Γαλλία, για παράδειγμα, το 1962, ήταν το αποτέλεσμα ενός από τους πιο αυστηρούς και μακροχρόνιους αποαποικιοκρατικούς πολέμους στην αφρικανική ήπειρο. Ο Πόλεμος της Αλγερίας, που διαδραματίζεται από το 1954 έως το 1962, υπήρξε καθοριστικός για τη διαμόρφωση της σύγχρονης Αλγερίας και είχε διεθνείς συνέπειες, αναδεικνύοντας με αυτόν τον τρόπο, την αντίσταση των αποικιοκρατούμενων λαών σε όλο τον κόσμο.
Από το 1830, η Αλγερία αποτελούσε γαλλική αποικία και σε αντίθεση με άλλες αφρικανικές αποικίες, οι Γάλλοι, την έβλεπαν ως αναπόσπαστο μέρος της χώρας του. Εκατοντάδες χιλιάδες Γάλλοι, γνωστοί τότε ως Πιέ-Νουάρ, είχαν εγκατασταθεί στην Αλγερία. Ως εκ τούτου, υπήρχε τότε, μια βαθιά ριζωμένη οικονομική και κοινωνική ανισότητα ανάμεσα σε αυτούς και την τοπική αλγερινή μουσουλμανική πλειοψηφία. Ο πόλεμος για την ανεξαρτησία της, ξεκίνησε το 1954, με το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (Front de Liberation Nationale), να κηρύττει την έναρξη ένοπλου αγώνα κατά των Γάλλων. Η εν λόγω σύγκρουση, εξελίχθηκε σε έναν βίαιο ανταρτοπόλεμο, με τις γαλλικές δυνάμεις να καταφεύγουν σε σκληρή καταστολή, βασανιστήρια, μαζικές σφαγές, αλλά και στρατιωτικές επιχειρήσεις, εναντίον των Αλγερινών επαναστατών και αμάχων. Από την άλλη πλευρά, το FLN διεξήγαγε ανταρτοπολεμικές επιχειρήσεις, επιθέσεις, αλλά και σαμποτάζ, εναντίον γαλλικών στόχων. Είναι γνωστό πως ο πόλεμος αυτός χαρακτηρίστηκε από την εκτεταμένη χρήση βίας και από τις δύο πλευρές. Τα βασανιστήρια από τους Γάλλους, οι μαζικές εκτελέσεις και τα αντίποινα από το FLN, προκάλεσαν τεράστιο ανθρώπινο πόνο. Η σύγκρουση, ωστόσο, κορυφώθηκε με τη Μάχη του Αλγερίου, κατά την οποία το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο, ξεκίνησε βομβιστικές επιθέσεις στην πρωτεύουσα Αλγέρι. Σε αντίποινα, ο γαλλικός στρατός χρησιμοποίησε βίαιες τακτικές καταστολής, καταφέρνοντας έτσι να περιορίσει προσωρινά τη δράση των ανταρτών. Πολλές είναι οι χώρες που προσέφεραν διπλωματική και υλική υποστήριξη στο Μέτωπο, ενώ ήδη η σκληρότητα του πολέμου και οι γαλλικές κατασταλτικές ενέργειες προκαλούσαν διεθνή πίεση, τόσο στα Ηνωμένα Έθνη όσο και σε άλλες αφρικανικές χώρες.
Εν τέλει, μετά από ακριβώς οκτώ χρόνια πολέμου, το 1962 και υπό την πίεση της διεθνούς κοινής γνώμης αλλά και της αλγερικής αντίστασης, η Γαλλία αποδέχθηκε την ανεξαρτησία της Αλγερίας. Οι διαπραγματεύσεις που έλαβαν χώρα στο Évian, οδήγησαν σε μια συμφωνία ειρήνης, η οποία επικυρώθηκε μέσω δημοψηφίσματος. Έτσι, στις 5 Ιουλίου 1962, η Αλγερία ανακηρύσσεται επισήμως ανεξάρτητη και το FLN αναλαμβάνει τον έλεγχο της χώρας. Παρ’ όλα αυτά, το αποτέλεσμα του πολέμου παρέμεινε καταστροφικό, καθώς έχουν πραγματοποιηθεί εκτιμήσεις που κάνουν λόγο για πάνω από 1 εκατομμύριο θανάτους, κυρίως Αλγερινών. Ακόμη, μετά την ανεξαρτησία και την εγκατάλειψη της Αλγερίας από τους Πιέ-Νουάρ, η χώρα υπέστη περεταίρω αναστάτωση και οικονομική κρίση. Τα παραπάνω όμως, δεν μπορούν να αναιρέσουν τη σημασία του συγκεκριμένου αγώνα για την ανεξαρτησία, καθώς ο ίδιος ενέπνευσε πολλά άλλα αποικιοκρατούμενα έθνη στην Αφρική και την Ασία, ενισχύοντας με αυτόν τον τρόπο, τα παγκόσμια κινήματα αποαποικιοποίησης. Η ανεξαρτησία της Αλγερίας από τη Γαλλία, παραμένει μια από τις πιο εμβληματικές στιγμές του 20ου αιώνα στην Αφρική.
Συμπληρωματικά, η Κένυα και ο δικός της προσωπικός αγώνας για ανεξαρτησία, απέδειξε την αδυναμία των ευρωπαϊκών δυνάμεων να διατηρήσουν τις αποικίες τους απέναντι στην αυξανόμενη εσωτερική πίεση και αντίσταση. Είναι γνωστό πως η ανεξαρτησία της από την Βρετανία, το 1963, ήταν το αποτέλεσμα μιας μακράς και αιματηρής περιόδου αποικιοκρατίας και αντιπαράθεσης μεταξύ του τοπικού πληθυσμού και των Βρετανών αποικιοκρατών. Το κίνημα Mau Mau, αλλά και ο ηγετικός ρόλος του Τζόμο Κενυάτα, χαρακτήρισαν έντονα αυτήν τη διαδικασία. Η ίδια η Κένυα, ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα, αποτελούσε βρετανική αποικία και χρησιμοποιούνταν κυρίως για εκμετάλλευση των γεωργικών και φυσικών της πόρων. Οι Βρετανοί αποικιοκράτες, είχαν εγκαθιδρύσει μεγάλες γεωργικές φυτείες, κυρίως με καφέ και τσάι, ενώ είχαν καταφέρει να κατασχέσουν τη γη των τοπικών πληθυσμών. Έτσι, οι πληθυσμοί αυτοί, αναγκάζονταν να ζουν σε περιοχές περιορισμένης πρόσβασης και να εργάζονται για τους αποίκους με ελάχιστα δικαιώματα. Αυτή η κοινωνική και οικονομική ανισότητα ανάμεσα στους Βρετανούς αποίκους και την πλειοψηφία των Κενυατών, ήταν πολύ έντονη και δημιουργούσε από μόνη της βαθύ μίσος και αντίσταση.
Έτσι, ο ένοπλος αγώνας για την ανεξαρτησία της Κένυας ξεκίνησε τη δεκαετία του 1950 με την εξέγερση των Mau Mau, ενός επαναστατικού κινήματος το οποίο αποτελούνταν κυρίως από μέλη της φυλής Κικούγιου. Οι Mau Mau, επιδίωξαν να ανακτήσουν τη γη τους και να διώξουν τους Βρετανούς από την εξουσία με αντάρτικες τακτικές, επιθέσεις σε ευρωπαϊκούς στόχους και κρυφές στρατιωτικές επιχειρήσεις. Ωστόσο, η βρετανική απάντηση ήταν ιδιαίτερα σκληρή. Χιλιάδες επαναστάτες και άμαχοι φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν και εκτελέστηκαν, ενώ πολλές περιοχές τέθηκαν υπό στρατιωτικό νόμο. Οι Βρετανοί, με τη σειρά τους, δημιούργησαν στρατόπεδα συγκέντρωσης για τους ύποπτους αντάρτες και αμάχους, παραβιάζοντας έτσι τα ανθρώπινα δικαιώματα. Στο μεταξύ, ο Τζόμο Κενυάτα, μορφωμένος Κικούγιου πολιτικός και ηγέτης του Kenya African Union, φυλακίστηκε από τους Βρετανούς, το 1953, με την κατηγορία ότι συνδεόταν με τους Mau Mau. Παρ’ όλα αυτά, ο ίδιος συνέχισε να αποτελεί σύμβολο του αγώνα για την ανεξαρτησία. Κατά τη διάρκεια της φυλάκισής του, το κίνημα για αυτοδιάθεση και ανεξαρτησία αυξήθηκε και μετά από χρόνια αιματηρών συγκρούσεων, οι Βρετανοί αναγκάστηκαν να ξεκινήσουν διαπραγματεύσεις.
Η αναγνώριση, από τους Βρετανούς, της λαϊκής βούλησης για ανεξαρτησία, πραγματοποιήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Ένα χρόνο μετά, ο Κενυάτα απελευθερώθηκε και ανέλαβε ηγετικό ρόλο στις διαπραγματεύσεις με τη Βρετανία για την ανεξαρτησία της Κένυας. Έτσι, επίσημα στις 12 Δεκεμβρίου του 1963, η Κένυα ανακηρύχθηκε ανεξάρτητη και ο Τζόμο έγινε ο πρώτος πρωθυπουργός, μέχρι το 1964, όπου διετέλεσε πρώτος πρόεδρος της χώρας, όταν η Κένυα έγινε και επίσημα δημοκρατία. Η ανεξαρτησία της Κένυας ήταν καθοριστικής σημασίας για την υπόλοιπη Αφρική, καθώς ήταν μια από τις πρώτες μεγάλες αφρικανικές χώρες που κέρδισε τον αγώνα. Η ίδια παρέμεινε μια από τις πιο ισχυρές χώρες της Ανατολικής Αφρικής, με επιρροή τόσο σε οικονομικό, όσο και σε πολιτικό επίπεδο στην περιοχή. Η 12η Δεκεμβρίου γιορτάζεται, πλέον, ως Ημέρα Τζαμχούρι, σηματοδοτώντας, έτσι, τη νίκη της ελευθερίας και την έναρξη μιας νέας εποχής για την χώρα.
Τα παραπάνω αποτελούν μερικά από τα σημαντικότερα γεγονότα αποικιοκρατίας τον 20ο αιώνα. Στο Β’ Μέρος θα συνεχιστεί η ανάλυση και τοποθέτηση των υπολοίπων, τα οποία κρίνονται τόσο σημαντικά όσο και αξιοσημείωτα, όσο τα προαναφερθέντα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- Robert J. C. Youth (2007), Μεταποικιακή Θεωρία: Μία ιστορική εισαγωγή (μτφρ. Γιώργος Δεμερτζίδης), εκδ: Πατάκη
- Η εξέγερση των Μάου Μάου, versustravel.eu, διαθέσιμο εδώ
