Της Δεφνέ Μπερέν Ισμαήλ,
Η λέξη αντιβιοτικό προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις αντί (=εναντίον) και βίος (=ζωή). Ο όρος αναφέρεται σε ουσίες που δρουν ενάντια στη ζωή μικροοργανισμών, όπως τα βακτήρια, είτε αναστέλλοντας την ανάπτυξή τους είτε καταστρέφοντάς τα. Τα αντιβιοτικά έχουν σώσει αμέτρητες ζωές από τον 20ό αιώνα και μετά, καθώς χάρη στη χρήση τους κατέστη δυνατή η καταπολέμηση πολλών ασθενειών που κάποτε ήταν θανατηφόρες.
Τα αντιβιοτικά έχουν ως στόχο να εξοντώσουν τα βακτήρια με διάφορους τρόπους, όπως:
- Εμποδίζοντας τη δημιουργία του κυτταρικού τους τοιχώματος
- Διακόπτοντας τη διαδικασία παραγωγής πρωτεϊνών
- Αναστέλλοντας τη σύνθεση του DNA και του RNA
- Προκαλώντας βλάβες στην κυτταρική μεμβράνη τους
Ωστόσο, τα αντιβιοτικά δεν μπορούν να εξουδετερώσουν όλα τα βακτήρια.
Πρώτον, η αδυναμία των αντιβιοτικών να καταστρέψουν όλα τα βακτήρια οφείλεται στη φυσική επιλογή. Η φυσική επιλογή, όπως την περιέγραψε ο Κάρολος Δαρβίνος, αναφέρεται στη διαδικασία κατά την οποία τα ευνοϊκά χαρακτηριστικά, όπως η ανθεκτικότητα στα αντιβιοτικά, μεταβιβάζονται στην επόμενη γενιά με μεγαλύτερη συχνότητα. Αυτό συμβαίνει επειδή τα βακτήρια που διαθέτουν αυτά τα χαρακτηριστικά επιβιώνουν περισσότερο και αναπαράγονται, δίνοντας απογόνους που κληρονομούν την ανθεκτικότητα, σε αντίθεση με τα βακτήρια που δεν έχουν τέτοια χαρακτηριστικά και, επομένως, δεν επιβιώνουν. Έτσι, όταν χρησιμοποιείται ένα αντιβιοτικό, τα βακτήρια που είναι ευαίσθητα σε αυτό καταστρέφονται, ενώ όσα έχουν φυσικές μεταλλάξεις που τους δίνουν αντοχή επιβιώνουν και πολλαπλασιάζονται. Γι’ αυτό τον λόγο, ο αριθμός των ανθεκτικών βακτηρίων αυξάνεται σε σχέση με τα υπόλοιπα και τα αντιβιοτικά χάνουν τη δράση τους.
Δεύτερον, πολλά βακτήρια, εκτός από το κύριο κυκλικό μόριο DNA, διαθέτουν και πλασμίδια. Τα πλασμίδια είναι δίκλωνα, κυκλικά μόρια DNA διαφόρων μεγεθών, τα οποία μπορούν να αντιγράφονται ανεξάρτητα από το κύριο DNA. Περιέχουν γονίδια ανθεκτικότητας στα αντιβιοτικά, καθώς και γονίδια που σχετίζονται με την ανταλλαγή γενετικού υλικού από ένα βακτήριο σε άλλο. Τα πλασμίδια μπορούν να ανταλλάσσουν γενετικό υλικό τόσο μεταξύ τους, όσο και με το κύριο μόριο DNA του βακτηρίου. Συνεπώς, τα γονίδια ανθεκτικότητας στα πλασμίδια μπορούν να μεταφερθούν από ένα βακτήριο σε άλλο, δίνοντάς του ανθεκτικότητα απέναντι στο αντιβιοτικό.
Η ανθεκτικότητα των βακτηρίων αποτελεί, δυστυχώς, μια μεγάλη απειλή για την ανθρώπινη υγεία. Σύμφωνα με τους πιο πρόσφατους υπολογισμούς, 700.000 άνθρωποι πεθαίνουν κάθε χρόνο, επειδή τα αντιβιοτικά έχουν χάσει την αποτελεσματικότητά τους.
Τι ευνοεί την ανάπτυξη ανθεκτικότητας στα αντιβιοτικά;
(1) Υπέρχρηση αντιβιοτικών: Τα αντιβιοτικά είναι μια αποτελεσματική θεραπεία για πολλές ασθένειες, αλλά η υπερβολική χρήση τους δημιουργεί συνθήκες όπου τα ανθεκτικά βακτήρια έχουν περισσότερες ευκαιρίες να επιβιώσουν και να εξαπλωθούν. Είναι σημαντικό να αποφεύγεται η χορήγησή τους σε ιογενείς ασθένειες, όπως σε περιπτώσεις βήχα, κατά τη διάρκεια ασθματικής κρίσης, ή σε ιογενή πονόλαιμο, καθώς τα αντιβιοτικά δεν έχουν αποτέλεσμα σε αυτές τις περιπτώσεις.
(2) Χρήση αντιβιοτικών στη γεωργία και την κτηνοτροφία: Τα αντιβιοτικά χρησιμοποιούνται στην κτηνοτροφία για τους παρακάτω λόγους:
- για τη θεραπεία των ασθενειών των παραγωγικών ζώων
- ως παράγοντες προφύλαξης για την πρόσληψη των νοσημάτων
- ως παράγοντες αύξησης του σωματικού βάρους των ζώων
Ωστόσο, η εκτεταμένη χρήση των αντιβιοτικών στη γεωργία και στην κτηνοτροφία δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για την εξάπλωση της ανθεκτικότητας, αφού τα ανθεκτικά βακτήρια μπορούν να μεταδοθούν στους ανθρώπους μέσω της τροφής ή του περιβάλλοντος. Για παράδειγμα, η χορήγησή τους στα ζώα αποτελεί μια τακτική που χρησιμοποιούν οι εταιρείες για την αύξηση του βάρους των παραγωγικών ζώων. Παρόλο που, με την πίεση των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, απαγορεύτηκε η χρήση τους για αυτόν τον σκοπό το 2006, δεν έχει παρατηρηθεί μείωση στον όγκο των αντιβιοτικών που καταναλώνονται από αυτά.
(3) Αντιβιοτικά στο περιβάλλον: Το 75-90% των αντιβιοτικών που χορηγούνται στους ανθρώπους δεν μεταβολίζονται στο σώμα και αποβάλλονται μέσω των λυμάτων. Αυτά τα λύματα επιβαρύνουν το περιβάλλον με υπολείμματα αντιβιοτικών. Συνήθως, γίνεται επεξεργασία των αστικών λυμάτων, με σκοπό την απομάκρυνση του οργανικού φορτίου. Τα αστικά λύματα και τα λύματα των νοσοκομείων απαιτούν ειδική επεξεργασία πριν την απόρριψή τους. Επίσης, η κλιματική αλλαγή αναγκάζει πολλές χώρες με ξηροθερμικό κλίμα να χρησιμοποιούν τα επεξεργασμένα λύματα για άρδευση. Επομένως, τα απόβλητα μολύνουν το περιβάλλον και συμβάλλουν στην εξάπλωση ανθεκτικών στα αντιβιοτικά βακτηρίων σε φυσικά οικοσυστήματα, τα οποία μέσω των τροφικών αλυσίδων μπορούν να καταλήξουν στην ανθρώπινη τροφή.
Συνοψίζοντας, τα αντιβιοτικά αποτελούν ένα ισχυρό όπλο κατά των ασθενειών, εφόσον χρησιμοποιούνται σωστά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Η υπερβολική χρήση των αντιβιοτικών, ivanovas.gr, διαθέσιμο εδώ
- Αντιβιοτικά, η ιστορία από τη λύτρωση στον εφιάλτη, elgo.gr, διαθέσιμο εδώ
