Της Αντωνίας Αποστόλου,
Με τις αμερικανικές και βρετανικές δυνάμεις να προελαύνουν στη Δυτική Ευρώπη και τον Κόκκινο Στρατό στην Ανατολική, το τέλος του πολέμου έντονα διαφαινόταν. Με τις αντιχιτλερικές δυνάμεις να νικούν πανηγυρικά, άρχισαν να διαμορφώνονται συσχετισμοί για ευρωπαϊκό έδαφος. Στην ατζέντα των «Τριών Μεγάλων», υπήρχε η επόμενη μέρα του πολέμου.
Έτσι, ενάμιση χρόνο μετά τη Διάσκεψη της Τεχεράνης, ο πρόεδρος της Αμερικής Roosevelt, ο πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας Churchill και ο γενικός γραμματέας του κομμουνιστικού κόμματος της ΕΣΣΔ, Stalin, συναντήθηκαν από τις 4 έως τις 11 Φεβρουαρίου 1945 στη Γιάλτα της Κριμαίας. Στη διάρκεια της διάσκεψης αυτής, συζητήθηκαν θέματα που αφορούσαν την πολιτική των νικητών και μέχρι εκείνη στιγμή συμμάχων, καθώς και τη μεταπολεμική οργάνωση της Ευρώπης, της Άπω Ανατολής, αλλά και όλου του κόσμου ευρύτερα. Επιπλέον, υπήρχαν ζητήματα που έπρεπε να διευθετηθούν, όπως η εποπτεία της Γερμανίας, το θέμα της Πολωνίας, η Διασυμμαχική Επιτροπή Ελέγχου σε Ρουμανία, Βουλγαρία και σε Ουγγαρία. Ιδιαίτερο πονοκέφαλο προκαλούσαν στους ηγέτες οι πολεμικές επιχειρήσεις στον Ειρηνικό Ωκεανό και οι σχέσεις με Ιαπωνία και Κίνα.
Σε κοινή τους δήλωση, οι «Τρεις» δήλωσαν ότι απώτερος σκοπός τους είναι η προστασία της ασφάλειας και της ειρήνης. Βασική αρχή και των «Τριών» είναι η ολοκληρωτική εξάλειψη του ναζισμού και η παράδοση άνευ όρων της Γερμανίας. Θα προέβαιναν στον αφοπλισμό και τη διάλυση του γερμανικού στρατού, την καταστροφή της γερμανικής βιομηχανίας, την σύλληψη των ναζιστών αξιωματικών, κατά τη διάρκεια του πολέμου και τη δημιουργία ενός συμβουλίου για τις γερμανικές πολεμικές αποζημιώσεις. Εντός των πλαισίων αυτών, λήφθηκε η απόφαση του διαμελισμού της Γερμανίας και της Αυστρίας από την ΕΣΣΔ, την Αμερική και τη Βρετανία. Επιπλέον, κατά τη διάρκεια της Διάσκεψης, ο Roosevelt δεν ακολούθησε την πολιτική αντιπαλότητας που εφάρμοζε ο Churchill κατά του Stalin.
Ο Stalin συμφώνησε και τη συμμετοχή της Γαλλίας σε αυτόν τον διαμελισμό, αφού και η ίδια κατείχε μία τέταρτη ζώνη ελέγχου, τόσο από την επικράτεια της Γερμανίας όσο και της Αυστρίας παρόλο που επισήμανε την κατάρρευσή της, αμέσως μόλις εισέβαλε η Γερμανία στη χώρα. Ακόμη, ο Stalin ήταν θετικός ως προς τη συμβολή του στον πόλεμο με την Ιαπωνία, με αντάλλαγμα τα νησιά Κουρίλες και τη νότια Σαχαλίνη, που προήλθαν στην κυριότητα της Ιαπωνίας το 1904 και ένα μέρος της Κορέας. Ακόμη, επιστρέφονταν στη Σοβιετική Ένωση, τα δικαιώματα ελέγχου των σιδηροδρομικών και ακτοπλοϊκών δικτύων στη Μαντζουρία, την οποία επίσης είχε χάσει, ενώ η περιοχή παρέμεινε στην κυριότητα της Κίνας.
Στη Διάσκεψη της Γιάλτας, αποφασίστηκε και η ίδρυση του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών. Η ιδρυτική σύνοδος του ΟΗΕ πραγματοποιήθηκε στις 25 Απριλίου του 1945 στο Σαν Φρανσίσκο. Η Σοβιετική Ένωση ήταν η μοναδική που διατηρούσε τρεις ψήφους (μία επιπλέον για την Ουκρανία και μία για τη Λευκορωσία).
Σχετικά με την Πολωνία, και οι «Τρεις» συμφώνησαν, κατόπιν συνεχών πιέσεων του Churchill και εξέφρασαν μία γενική επιθυμία για μία ελεύθερη και ανεξάρτητη χώρα. Ο Πρόεδρος Roosevelt πρότεινε την επέκταση της επιρροής της Φιλοσταλινικής πολωνικής κυβέρνησης με στόχο τη διεύρυνση της λαϊκής εκπροσώπησης, σχηματίζοντας μία προσωρινή κυβέρνηση εθνικής ενότητας. Η εν λόγω κυβέρνηση σχηματίστηκε από τα μέλη της επιτροπής του Λούμπλιν και μερικούς δημοκρατικούς ηγέτες από τους εξόριστους Πολωνούς. Οι τρεις μεγάλες δυνάμεις, καλωσόρισαν, τότε, στην εξουσία τη νέα κυβέρνηση της Γιουγκοσλαβίας, με ηγέτη τον στρατηγό Γιόσιπ Μπροζ Τίτο και τον πρωθυπουργό της εξόριστης κυβέρνησης, Ιβάν Σούμπασιτς.
Ακόμη, οι «Τρεις Μεγάλοι» εξέδωσαν τη «Διακήρυξη για την απελευθερωμένη Ευρώπη», η οποία μπορούσε να θεωρηθεί ως συνέχεια του «Χάρτη του Ατλαντικού» που είχε εκδοθεί κατόπιν κοινής δήλωσης του Roosevelt και του Churchill στις 14 Αυγούστου του 1941. Βασικός σκοπός της διακήρυξης αυτής ήταν η επίλυση πολιτικών και οικονομικών προβλημάτων της ελεύθερης, πλέον, Ευρώπης έστω δημοκρατικών θεσμών και διαδικασιών.
Τελικά, η Γερμανία υπέγραψε την άνευ όρων παράδοσή της στις 8 Μαΐου του 1945. Παρόλα αυτά, οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής και η Μεγάλη Βρετανία εξακολουθούσαν να βρίσκονται σε πόλεμο με την Ιαπωνία. Η Σοβιετική Ένωση προελαύνει με μεγάλη επιτυχία στα εδάφη της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, έχοντας πλεονεκτική θέση απέναντι στις ΗΠΑ και στη Βρετανία. Φανερά ανήσυχος, ο Churchill απευθύνθηκε στον νέο Πρόεδρο των ΗΠΑ, Harry Truman, ο οποίος διαδέχθηκε τον θανόντα Roosevelt, κάνοντας έκκληση για μία νέα διάσκεψη με στόχο την επιβεβαίωση των συμφωνηθέντων της Γιάλτας.
Η ημέρα αυτή, σηματοδοτεί την επίσημη λήξη του πολέμου στην Ευρώπη και γιορτάζεται ως «Ημέρα της Νίκης» (Victory in Europe Day).
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Παναγιώτης Λιάρκοβας & Χρήστος Παπαγεωργίου (2023), «Το Ευρωπαϊκό Φαινόμενο, Ιστορία, Θεσμοί, Πολιτικές», Εκδόσεις ΤΖΙΟΛΑ, Θεσσαλονίκη.
- «Διάσκεψη της Γιάλτας: Η «Συμφωνία των Ποσοστών» και ο θρύλος της χαρτοπετσέτας, ertnews.gr, διαθέσιμο εδώ
- «75 χρόνια από την Διάσκεψη της Γιάλτας», dw.com, διαθέσιμο εδώ
