Της Χαράς Παπαϊωάννου,
Η ναυμαχία της Αβύδου, που έλαβε χώρα το 411 π.Χ., αποτελεί ένα σημαντικό επεισόδιο του Πελοποννησιακού Πολέμου (431–404 π.Χ.), συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια του δεύτερου μέρους του πολέμου, που είναι γνωστό ως Δεκελεικός ή Ιωνικός Πόλεμος. Την περίοδο, λοιπόν, εκείνη οι αντιμαχόμενες δυνάμεις της Αθήνας και της Σπάρτης επιχειρούσαν να ελέγξουν τον Ελλήσποντο και τις εμπορικές οδούς που οδηγούσαν στον Εύξεινο Πόντο. Αυτή η περιοχή ήταν ζωτικής σημασίας για την Αθήνα, καθώς από εκεί προέρχονταν βασικές προμήθειες σιτηρών της. Η αναμέτρηση αυτή, συνέβη σε μια κρίσιμη φάση του πολέμου, όταν οι Αθηναίοι προσπαθούσαν να διατηρήσουν τον έλεγχο του Αιγαίου και των Δαρδανελίων.
Το 411 π.Χ. ήταν μια κρίσιμη χρονιά για την Αθήνα. Οι συνέπειες της καταστροφικής Σικελικής εκστρατείας (415-413 π.Χ.) είχαν αφήσει την πόλη σε δύσκολη θέση. Ο στόλος της είχε αποδεκατιστεί, το ηθικό του λαού ήταν χαμηλό και τα οικονομικά της είχαν εξαντληθεί. Παράλληλα, η Σπάρτη είχε συνάψει μια ισχυρή συμμαχία με τους Πέρσες, οι οποίοι της παρείχαν οικονομική υποστήριξη. Οι Σπαρτιάτες, με τα χρήματα αυτά, είχαν ενισχύσει τον στόλο τους κι επιχειρούσαν να αποκόψουν την Αθήνα από τις εμπορικές της οδούς, ειδικά αυτές στον Ελλήσποντο, που συνδέονταν με τον Εύξεινο Πόντο.
Η Άβυδος βρισκόταν στη βόρεια ακτή του Ελλησπόντου κι αποτελούσε πόλη στρατηγικής σημασίας για τον έλεγχο του πορθμού. Η πόλη είχε περάσει στην πλευρά των Σπαρτιατών και των συμμάχων τους. Για την Αθήνα, η διατήρηση του ελέγχου της περιοχής ήταν απαραίτητη, καθώς τα εμπορεύματα, ιδίως το σιτάρι, περνούσαν από εκεί. Η ναυμαχία ξεκίνησε, όταν οι δύο στόλοι συναντήθηκαν κοντά στην Άβυδο. Ο σπαρτιατικός στόλος ήταν ελαφρώς μεγαλύτερος από τον αθηναϊκό κι είχε ως στόχο να κυριαρχήσει στη θάλασσα, αποκόβοντας την Αθήνα από τον Εύξεινο Πόντο. Οι δύο στόλοι ενεπλάκησαν σε σφοδρή ναυμαχία, στην οποία η ικανότητα των Αθηναίων στο χειρισμό των τριήρεων κι η εμπειρία τους στις ναυτικές τακτικές έπαιξαν καθοριστικό ρόλο. Οι Αθηναίοι χρησιμοποίησαν την κλασική τακτική του διέκπλου και του περίπλου, για να διασπάσουν τη σπαρτιατική γραμμή και να καταστρέψουν τα εχθρικά πλοία.
Ο στόλος της Σπάρτης, υπό την ηγεσία του ναυάρχου Μινδάρου, είχε 86 τριήρεις. Οι Σπαρτιάτες είχαν τη στήριξη των Περσών, γεγονός που τους έδινε οικονομική δυνατότητα να διατηρήσουν ισχυρό ναυτικό. Ο στόχος της Σπάρτης ήταν να αποκλείσει την Αθήνα από τις εμπορικές της διαδρομές και να της στερήσει τους πόρους, που ήταν απαραίτητοι για τη συνέχιση του πολέμου. Επικεφαλής των Αθηναίων ήταν οι στρατηγοί Θρασύβουλος και Θράσυλλος. Ο αθηναϊκός στόλος είχε 76 τριήρεις. Παρά τις δυσκολίες της Αθήνας, οι στρατηγοί της κατάφεραν να συγκεντρώσουν έναν σημαντικό στόλο για να αντιμετωπίσουν τη σπαρτιατική απειλή.
Στη Ναυμαχία της Αβύδου, οι σύμμαχοι έπαιξαν καθοριστικό ρόλο, τόσο για την Αθήνα όσο και για τη Σπάρτη, ενισχύοντας τις στρατιωτικές και ναυτικές τους δυνάμεις και καθορίζοντας σε μεγάλο βαθμό την έκβαση των συγκρούσεων. Η Αθηναϊκή Συμμαχία (ή αλλιώς Δηλιακή Συμμαχία), που είχε ιδρυθεί ως προστασία κατά των Περσών, εξακολουθούσε να είναι ενεργή κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου, αν κι είχε εξασθενήσει αρκετά λόγω της μεγάλης διάρκειας του πολέμου και της δυσαρέσκειας ορισμένων πόλεων-κρατών. Επιπλέον, πολλές από τις πόλεις στα νησιά του Αιγαίου (π.χ. Σάμος, Χίος) ήταν μέλη της Δηλιακής Συμμαχίας και διατηρούσαν συμμαχικές σχέσεις με την Αθήνα. Αυτές οι πόλεις συνεισέφεραν στόλους και χρήματα στον πόλεμο. Η Σάμος ιδιαίτερα, διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο ως σύμμαχος της Αθήνας κατά τη διάρκεια του πολέμου, προσφέροντας υπέρογκες ναυτικές δυνάμεις και συνεισφέροντας με σημαντικό στόλο.
Η Σπάρτη δεν είχε τη ναυτική δύναμη της Αθήνας, αλλά κατάφερε να κερδίσει στρατηγικούς συμμάχους, ιδιαίτερα μετά την καταστροφή της αθηναϊκής εκστρατείας στη Σικελία. Το σημαντικότερο πλεονέκτημα της Σπάρτης ήταν η συμμαχία της με την Περσική Αυτοκρατορία, η οποία ήταν αποφασισμένη ως προς την ενίσχυση του σπαρτιατικού στόλου. Οι Πέρσες είχαν συμφέρον να αποδυναμώσουν την Αθήνα, ώστε να ανακτήσουν τον έλεγχο των ελληνικών πόλεων της Ιωνίας, που είχαν επαναστατήσει εναντίον τους με τη βοήθεια της Αθήνας κατά τους Περσικούς Πολέμους. Έτσι, οι Πέρσες χρηματοδότησαν τον σπαρτιατικό στόλο για να εξασφαλίσουν την ήττα των Αθηναίων.
Πολλές πόλεις της Ιωνίας, που προηγουμένως ήταν σύμμαχοι της Αθήνας, πέρασαν στην πλευρά της Σπάρτης υπό την πίεση των Περσών, λόγω της αδυναμίας της Αθήνας να τους προσφέρει ασφάλεια. Αυτές οι πόλεις υποστήριξαν τον σπαρτιατικό στόλο και συμμετείχαν στον πόλεμο κατά των Αθηναίων. Οι Κορίνθιοι κι οι Θηβαίοι ήταν παραδοσιακοί σύμμαχοι της Σπάρτης κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Παρόλο που οι Κορίνθιοι διέθεταν δικό τους στόλο, δεν είχαν τη ναυτική ισχύ της Αθήνας, γι’ αυτό κι η υποστήριξή τους στη ναυμαχία της Αβύδου δεν ήταν πρωταγωνιστική.
Παρά το γεγονός ότι οι Σπαρτιάτες είχαν αριθμητικό πλεονέκτημα, οι Αθηναίοι κατάφεραν να τους προκαλέσουν σημαντικές απώλειες και να τους αναγκάσουν να υποχωρήσουν. Ο αθηναϊκός στόλος βγήκε νικητής της μάχης, βυθίζοντας πολλά σπαρτιατικά πλοία και καταφέρνοντας να διατηρήσει τον έλεγχο της θαλάσσιας περιοχής. Η νίκη αυτή ήταν πολύ σημαντική για την Αθήνα, καθώς της επέτρεψε να διατηρήσει ανοιχτές τις ζωτικές εμπορικές διαδρομές στον Εύξεινο Πόντο και να αναπτερώσει το ηθικό της, το οποίο είχε καταρρακωθεί μετά την καταστροφή στη Σικελία.
Οι Σπαρτιάτες, παρόλο που είχαν την περσική υποστήριξη, υπέστησαν σημαντική ήττα. Ο Μίνδαρος, επικεφαλής του σπαρτιατικού στόλου, αναγκάστηκε να υποχωρήσει και να ζητήσει ενισχύσεις. Παρά τη νίκη αυτή των Αθηναίων, ο πόλεμος δεν έληξε. Ο Πελοποννησιακός Πόλεμος συνεχίστηκε για αρκετά χρόνια ακόμα, με την Αθήνα να υφίσταται, τελικά, συντριπτική ήττα το 404 π.Χ., όταν ο στόλος της ηττήθηκε ολοκληρωτικά στη Ναυμαχία στους Αιγός Ποταμούς.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Ξενοφών, Ελληνικά (Βιβλία Α’-Ζ’), Ρόδης Ρούφος (μτφρ.), Εκδόσεις Ωκεανίδα
