Του Γιώργου Αργυρόπουλου,
Δύο πράγματα τείνουν προς το άπειρο, η ανθρώπινη βλακεία (πιθανώς δεν ειπώθηκε απ’ τον Αϊνστάιν) και οι διασπάσεις της αριστεράς στην Ελλάδα. Στο παρόν άρθρο θα προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε όσο πιο συνοπτικά, αλλά κατανοητά, μπορούμε, σε δύο μέρη, τις διασπάσεις των αριστερών κομμάτων, που κατά βάση προήλθαν από το ΣΕΚΕ/ΚΚΕ, στον 20ό αιώνα. Θα ξεκινήσουμε από το Αρχειομαρξιστικό ρεύμα, την Αριστερή Αντιπολίτευση μέσα στο ΚΚΕ και γενικότερα τις Τροτσκιστικές οργανώσεις, που εμφανίστηκαν και στην Ελλάδα μετά τη διαμάχη Τρότσκι-Στάλιν που οδήγησε στον εξοστρακισμό του πρώτου από την ΕΣΣΔ. Τέλος, αφού παραθέσουμε την ιστορική διάσπαση του 1968, θα καταλήξουμε σ’ αυτή του 1991, τονίζοντας κατά διαστήματα κι άλλες μικρότερες αποσπάσεις από το ΚΚΕ και δημιουργίες μικρότερων παρατάξεων.
Το 1918 ιδρύεται στην Ελλάδα το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδας (ΣΕΚΕ), ένα έτος μετά την επιτυχημένη Οκτωβριανή Επανάσταση στη Ρωσία και σε μια χρονική περίοδο όπου επικρατούσε πανευρωπαϊκά επαναστατικός αναβρασμός. Στο πρώτο του συνέδριο εκδηλώθηκαν τρεις τάσεις, η αριστερή (Ν. Δημητράτος, Κομιώτης, Λιγδόπουλος, Οικονόμου), η κεντρώα (Μπεναρόγια, Κόκκινος) και η δεξιά (Σίδερης, Π. Δημητράτος, Γιαννιός). Ήταν φανερό από την πρώτη κιόλας στιγμή πως υπήρχαν πιθανότητες διάσπασης, χωρίς αυτό να είναι πανάκεια σε κάθε πιθανή διαφωνία. Σ’ αυτό το συνέδριο επικράτησαν οι απόψεις της αριστερής τάσης. Τον Απρίλιο του 1920 πραγματοποιήθηκε για δεύτερη φορά το συνέδριο του ΣΕΚΕ εγκρίνοντας την απόφαση για ένταξη του κόμματος στην Κομιντέρν και προσθέτοντας στο τέλος του ονόματός του τη λέξη «κομμουνιστικό» σε παρένθεση. Εκείνη την περίοδο έχουμε και την πρώτη, αλλά ανεπαίσθητη διάσπαση, όταν η τάση Σίδερη μειοψηφία του ΣΕΚΕ, διαφώνησε και αποχώρησε από το κόμμα, ιδρύοντας το Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΣΚΕ).
Από εκείνη τη δεκαετία αρχίζει να αναπτύσσεται άλλοτε εντός κι άλλοτε εκτός του ΣΕΚΕ το Αρχειομαρξιστικό κίνημα που επηρέαζε κατά βάση τα εργατικά στρώματα. Από τα μέσα της δεκαετίας του ΄20 οι Αρχειομαρξιστές ταυτίστηκαν με τον τροτσκισμό. Η ονομασία αυτής της τάσης οφειλόταν στο περιοδικό που είχε τίτλο «Αρχείον Μαρξισμού». Πρώτος ηγέτης της ήταν ο Φραγκίσκος Τζουλάτι (1921-1926) με καταγωγή από την Κέρκυρα, ο οποίος αποτέλεσε μια μεγάλη προσωπικότητα στο μαρξιστικό χώρο της Ελλάδας. Τελικά, η οργάνωση συνδέθηκε με το Δημήτρη Γιωτόπουλο (1926-1949) μια ιδιαίτερη προσωπικότητα που δεν βάδισε μόνο στο χώρο της αριστεράς. Το «Αρχείο» παρότι υιοθετούσε το μπολσεβίκικο τρόπο οργάνωσης, ξεκίνησε διαφορετικά, για να φτάσει μετά την ανάληψη της ηγεσίας από το Γιωτόπουλο και το Γιώργο Βιτσώρη (δεύτερο στην ιεραρχία) να έχει επιρροή σε ένα ευρύ φάσμα της εργατικής τάξης.
Οι «Αρχειομαρξιστές» με κύριο σύνθημά τους τη φράση «πρώτα μόρφωση, μετά δράση» διαγράφηκαν με την κατηγορία του φραξιονισμού από το ΣΕΚΕ το 1924. Στο 3ο του συνέδριο το ΣΕΚΕ (Νοέμβριος-Δεκέμβριος 1924) μετονομάστηκε σε Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας και αποδεχόμενο τους 21 όρους της Κομμουνιστικής Διεθνούς εντάχθηκε σ’ αυτήν. Μ’ αυτή την πράξη ξεκίνησε ουσιαστικά η μπολσεβικοποίηση του ΚΚΕ, που είχε ως πρώτο του Γενικό Γραμματέα τον Παντελή Πουλιόπουλο. Εκείνη την περίοδο διαγράφηκαν από το ΚΚΕ ως καιροσκόπο οι Μπεναρόγια, Ν. Δημητράτος και οι Αρχειομαρξιστές.
Το 1927 έρχεται νέα σφοδρή σύγκρουση στην αριστερά και στο ΚΚΕ. Ακολουθώντας τη μεγάλη κόντρα Τρότσκι-Στάλιν στην ΕΣΣΔ μέσα στο Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας αναπτύσσονται τρεις τάσεις, η ομάδα Πουλιόπουλου-Γιατσόπουλου (Τροτσκιστές), η ομάδα Χαϊτά, Ζαχαριάδη, Ευτυχιάδη, Σιάντου, Θέου, Κολοζώφ, Σκυτάλη (Σταλινικοί) και η ομάδα Μάξιμου (συμφιλιωτικοί). Στη χώρα μας αφορμή αυτής της σύγκρουσης πέραν του ιδεολογικού, ήταν η άρνηση του Πουλιόπουλου να τεθεί υποψήφιος με το κόμμα στις εκλογές του 1926. Με παρέμβαση της Διεθνούς οι Τροτσκιστές απομακρύνονται από την ηγεσία του κόμματος και στη συνέχεια διαγράφονται από το ΚΚΕ. Οι συμφιλιωτικοί παραιτήθηκαν και ενώθηκαν με τους Τροτσκιστές που χαρακτηρίζονταν από τους Σταλινικούς ως Λικβινταριστές (διασπαστές). Τροτσκιστές και συμφιλιωτικοί συντάχθηκαν με τις θέσεις της Αριστερής Αντιπολίτευσης στην ΕΣΣΔ, εκδίδοντας το περιοδικό «Σπάρτακος». Το 1928 η ηγεσία Χαϊτά διέγραψε και τους συμφιλιωτικούς. Προς ώρας μετράμε ήδη τρεις διασπάσεις από το ΚΚΕ και το ΣΕΚΕ, που συμπλήρωσαν μετά βίας δεκαετία ζωής.
Στο μεταξύ οι Αρχειομαρξιστές λίγο πριν τη δύση της δεκαετίας του ΄20 θέλησαν να αποκτήσουν πολιτική ταυτότητα προσεταιριζόμενοι τη Διεθνή Αριστερά Αντιπολίτευση. Ο Πουλιόπουλος κι ο «Σπάρτακος» αρνήθηκαν να ενωθούν με το «Αρχείο», έχοντας διάσταση απόψεων, καθώς ο Πουλιόπουλος ήθελε να αποτελέσει την Αριστερή Αντιπολίτευση του ΚΚΕ, αν ήταν δυνατό και μέσα απ’ το κόμμα, ενώ οι Αρχειομαρξιστές επιθυμούσαν τη συγκρότηση νέου κόμματος και τη διάλυση του παλιού. Ο Τρότσκι το 1930 έδωσε το χρίσμα της ελληνικής Αριστερής Αντιπολίτευσης στο μαζικό «Αρχείο» αντί του «Σπάρτακου». Η Ένωση Κομμουνιστών Διεθνιστών όπως είχε ονομασθεί το 1929 επίσημα το «Αρχείο», μετονομάζεται ένα χρόνο μετά σε Κομμουνιστική Οργάνωση Μπολσεβίκων Λενινιστών Ελλάδας-Αρχειομαρξιστών. Το ίδιο έτος είχαμε την πρώτη διάσπαση του «Αρχείου», όταν ο Μιχάλης Ράπτης (Πάμπλο) έφυγε μαζί με άλλους συντρόφους του και σύστησαν την Κομμουνιστική Ενωτική Ομάδα, τροτσκιστικών πεποιθήσεων. Η ΚΕΟ του Ράπτη αφού δεν ενώθηκε με το Σπάρτακο, μετονομάστηκε το 1932 με τη συμμετοχή του διαγραμμένου επίσης από το ΚΚΕ Άγι Στίνα σε Λενινιστική Αντιπολίτευση του ΚΚΕ. Έναν χρόνο μετά ο Στίνας αποχώρησε και η ΛΑΚΚΕ το 1934 ενώθηκε με την ομάδα Πουλιόπουλου (Σπάρτακος) συγκροτώντας την Οργάνωση Κομμουνιστών Διεθνιστών Ελλάδας (ΟΚΔΕ).
Το 1934 ακόμα μια διάσπαση δοκιμάζει την αριστερά. Αυτή τη φορά την ΚΟΜΛΕΑ. Αιτία αυτής της διάσπασης ήταν η διαφωνία Γιωτόπουλου-Τρότσκι για τη σύσταση νέας διεθνούς. Έτσι το κόμμα χωρίστηκε σε δύο τάσεις, αυτή του Γιωτόπουλου και εκείνη των Στίνα (που είχε προσχωρήσει προσφάτως) και Βιτσώρη. Ο Γιωτόπουλος ίδρυσε το Κομμουνιστικό Αρχειομαρξιστικό Κόμμα Ελλάδας το 1934 και η τάση Στίνα-Βιτσώρη (Τροτσκιστές) τον Μπολσσεβίκο. Ο Μπολσεβίκος, όμως, διασπάστηκε στην Κομμουνιστική Διεθνιστική Ένωση Ελλάδος και στο Νέο Δρόμο.
Το 1938 με πρωτοβουλία του Πουλιόπουλου ενώνονται οι Έλληνες τροτσκιστές κάτω απ’ την Ενιαία Οργάνωση Κομμουνιστών Διεθνιστών Ελλάδας και το ίδιο έτος η ΕΟΚΔΕ θα συμμετάσχει στις εργασίες ίδρυσης της Τέταρτης Διεθνούς στο Παρίσι. Το 1945 το Διεθνιστικό Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας μετονομάστηκε σε Διεθνιστικό Επαναστατικό Κόμμα Ελλάδας και το 1947 η ΚΑΚΕ μετονομάστηκε σε Αρχειομαρξιστικό Κόμμα Ελλάδας. Και οι δύο οργανώσεις απέβαλλαν τον όρο «κομμουνιστικό» από την ονομασία τους, διότι αυτός είχε ταυτιστεί με το ΚΚΕ, το οποίο πολεμούσε τους Αρχειομαρξιστές και τους Τροτσκιστές. Το Αρχειομαρξιστικό Κόμμα Ελλάδας μάλιστα, στον εμφύλιο υποστήριξε τον Εθνικό Στρατό και όχι τον ΔΣΕ γι’ αυτό ακριβώς το λόγο.
Το 1951 ιδρύεται η ΕΔΑ, νόμιμο προκάλυμμα του παράνομου απ’ το τέλος του εμφυλίου και μέχρι το 1974 ΚΚΕ. To Μάρτιο του 1956 πραγματοποιήθηκε η 6η ολομέλεια του ΚΚΕ, λίγο μετά το 20ο συνέδριο του ΚΚΣΕ που καταδίκασε τον Σταλινισμό. Η ΕΣΣΔ παρενέβη στις διαδικασίες του ΚΚΕ καθαιρώντας το Νίκο Ζαχαριάδη. Δύο χρόνια μετά η νέα ηγεσία του ΚΚΕ διαλύει τις εν Ελλάδι κομματικές οργανώσεις και τις εντάσσει στην ΕΔΑ. Από το 1956 όμως είχε αρχίσει η σύγκρουση μεταξύ της «παραδοσιακής ηγεσίας» του ΚΚΕ που βρισκόταν στο εξωτερικό και της νέας ηγεσίας που ήταν στην Ελλάδα. Εκείνη την περίοδο συντελείται ακόμα μια διάσπαση, όταν και χωρίζονται τα στελέχη του ΚΚΕ σε αναθεωρητιστές και τους αντί-αναθεωρητιστές. Οι αναθεωρητιστές (ρεβιζιονιστές) μένουν στο κόμμα, ενώ οι αντιρεβιζιονιστές συγκροτούν το 1970 το Επαναστατικό Κομμουνιστικό Κίνημα Ελλάδας (ΕΚΚΕ) και το 1964 την Οργάνωση Μαρξιστών Λενινιστών Ελλάδας (ΟΜΛΕ), από την οποία προήλθαν το ΚΚΕ (Μ-Λ) και το (Μ-Λ) ΚΚΕ.
Η ΕΔΑ την κρίσιμη για τη χώρα δεκαετία του ΄60 έκανε αρκετές φορές πίσω πολιτικά, συνεργαζόμενη με την Ένωση Κέντρου, μην κατεβάζοντας υποψηφίους σε περιφέρειες, προκειμένου να ευνοήσει τον κεντρώο συνασπισμό. Ο στόχος τους ήταν ο διωγμός του Καραμανλή και της δεξιάς-ακροδεξιάς από την εξουσία. Το 1966 γίνεται στο Βουκουρέστι η 10η ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής του κόμματος. Εκεί το ΚΚΕ τονίζει ότι η ΕΔΑ πρέπει να κατεβάσει υποψηφίους σε όλες τις περιφέρειες, ενισχύοντας την αυτονομία της αριστεράς και να συνεχίσει τις πιέσεις στην αστική εξουσία για νομιμοποίησή του. Το Κλιμάκιο του Εσωτερικού καταψηφίζει τις προτάσεις, οξύνοντας την κόντρα που είχε προκύψει μεταξύ εξωτερικού και εσωτερικού. Τελικά, η ΕΔΑ ακολουθεί την εντολή του ΚΚΕ.
Το πρώτο μέρος της εξιστόρησής μας για τις διασπάσεις της αριστεράς στον 20ο αιώνα είναι γεγονός. Το γενικό συμπέρασμα θα γραφεί στο τέλος ολόκληρης της παρουσίασης των διασπάσεων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Αρχειομαρξισμός, wikipedia.org, Διαθέσιμο εδώ
- Ιστορία του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας, wikipedia.org, Διαθέσιμο, εδώ
- Λουκάς Καρλιάφτης (2015), Ιστορία του Μπολσεβικισμού-Τροτσκισμού στην Ελλάδας, Τόμος Α΄, Εκδόσεις Εργατική Πάλη
- Κομμουνιστική Οργάνωση Μπολσεβίκων Λενινιστών Ελλάδας-Αρχειομαρξιστών, wikipedia.org, Διαθέσιμο, εδώ
- Κομμουνιστικό Αρχειομαρξιστικό Κόμμα Ελλάδας, wikipedia.org, Διαθέσιμο, εδώ
- Οργάνωση Μαρξιστών Λενινιστών Ελλάδας, wikipedia.org, Διαθέσιμο, εδώ
- Παντελής Πουλιόπουλος, wikipedia.org, Διαθέσιμο, εδώ
- Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας, wikipedia.org, Διαθέσιμο, εδώ
- Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδας, wikipedia.org, Διαθέσιμο, εδώ
