Της Χαράς Γρίβα,
Τα μέσα του 20ού αιώνα: Φεμινισμός μετά τον πόλεμο και το δεύτερο κύμα
Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος έφερε και πάλι τις γυναίκες στο εργατικό δυναμικό σε μεγάλους αριθμούς. Οι γυναίκες εργάστηκαν σε εργοστάσια, γραφεία και άλλες παραδοσιακά ανδροκρατούμενες βιομηχανίες. Ωστόσο, μετά τον πόλεμο, πολλές γυναίκες αναμένονταν να επιστρέψουν σε οικιακούς ρόλους, γεγονός που οδήγησε σε δυσαρέσκεια και αναζωπύρωση του φεμινιστικού ακτιβισμού στα μέσα του 20ου αιώνα. Βέβαια, σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες είχαν διευρυνθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα, όπως και στην Ελλάδα που οι γυναίκες μπορούσαν να ψηφίσουν για πρώτη φορά το 1952, αν και υπήρχε πρόθεση ήδη από τη δεκαετία του ’30 για δικαίωμα ψήφου σε τοπικές εκλογές.
Το δεύτερο κύμα φεμινισμού
Στις δεκαετίες του 1960 και του 1970 σημειώθηκε η άνοδος αυτού που έγινε γνωστό ως «φεμινισμός του δεύτερου κύματος», ένα κίνημα που διεύρυνε το πεδίο εφαρμογής του φεμινιστικού ακτιβισμού πέρα από τα νομικά και πολιτικά δικαιώματα που ήταν το επίκεντρο των προηγούμενων κινημάτων. Οι φεμινίστριες του δεύτερου κύματος ασχολήθηκαν με ζητήματα όπως οι διακρίσεις στον χώρο εργασίας, τα αναπαραγωγικά δικαιώματα, η σεξουαλική παρενόχληση και η πολιτιστική απεικόνιση των γυναικών.
Ένα από τα βασικά κείμενα αυτής της εποχής ήταν το βιβλίο της Betty Friedan The Feminine Mystique (1963), το οποίο επέκρινε τη μεταπολεμική ιδεολογία ότι η ολοκλήρωση των γυναικών μπορούσε να βρεθεί μόνο στην οικογενειακή ζωή. Το έργο της Friedan βρήκε απήχηση σε πολλές γυναίκες που ένιωθαν παγιδευμένες στα όρια της προαστιακής νοικοκυροσύνης και το βιβλίο της συνέβαλε στην ενεργοποίηση του αναδυόμενου φεμινιστικού κινήματος.
Οργανώσεις όπως η Εθνική Οργάνωση για τις Γυναίκες (NOW), που συνιδρύθηκε από τη Friedan το 1966, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην προώθηση νομοθετικών μεταρρυθμίσεων. Ο νόμος περί ίσης αμοιβής (1963) και ο τίτλος VII του νόμου περί πολιτικών δικαιωμάτων (1964), ο οποίος απαγόρευε τις διακρίσεις λόγω φύλου, αποτέλεσαν επιτεύγματα ορόσημα, αν και η πλήρης ισότητα των φύλων στον εργασιακό χώρο παρέμεινε άπιαστη.
Το δικαίωμα στην αναπαραγωγή και το κίνημα για την απελευθέρωση των γυναικών
Το δικαίωμα στην αναπαραγωγή έγινε ένα από τα πιο εξέχοντα ζητήματα του φεμινισμού του δεύτερου κύματος. Ο αγώνας για την πρόσβαση στον έλεγχο των γεννήσεων και τα δικαιώματα στην άμβλωση απέκτησε δυναμική στις δεκαετίες του 1960 και του 1970. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η απόφαση-ορόσημο του Ανώτατου Δικαστηρίου στην υπόθεση Roe v. Wade (1973) κατοχύρωσε στις γυναίκες το δικαίωμα στην άμβλωση, σηματοδοτώντας μια σημαντική νίκη για τις φεμινίστριες.
Το κίνημα για την απελευθέρωση των γυναικών στις δεκαετίες του 1960 και του 1970 αμφισβήτησε, επίσης, τους παραδοσιακούς ρόλους των φύλων, υποστηρίζοντας τη σεξουαλική ελευθερία, την αποδόμηση των πατριαρχικών δομών εξουσίας και το δικαίωμα στην αυτονομία του σώματος. Φεμινίστριες όπως η Gloria Steinem και η Angela Davis έγιναν βασικές μορφές κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, προωθώντας την υπόθεση μέσω συγγραμμάτων, ομιλιών και ακτιβισμού.
Τα τέλη του 20ου αιώνα: Παγκόσμιος φεμινισμός και διατομεακότητα
Οι τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα είδαν την άνοδο νέων φεμινιστικών προοπτικών, ιδίως καθώς τα γυναικεία κινήματα έγιναν όλο και πιο παγκόσμια. Ο φεμινισμός επεκτάθηκε για να αντιμετωπίσει ζητήματα φυλής, τάξης και σεξουαλικού προσανατολισμού, οδηγώντας σε μια πιο περιεκτική και διατομεακή προσέγγιση.
Διατομεακότητα και φεμινισμός του τρίτου κύματος
Στις δεκαετίες του 1980 και του 1990, οι φεμινίστριες άρχισαν να καταπιάνονται με την έννοια της διατομεακότητας, έναν όρο που επινόησε η νομικός Kimberlé Crenshaw το 1989. Η διατομεακότητα αναγνώριζε ότι οι εμπειρίες καταπίεσης των γυναικών διαμορφώνονται όχι μόνο από το φύλο αλλά και από τη φυλή, την τάξη, τη σεξουαλικότητα και άλλους παράγοντες. Αυτή η προσέγγιση προσπάθησε να αντιμετωπίσει τους τρόπους με τους οποίους οι έγχρωμες γυναίκες, οι γυναίκες της εργατικής τάξης και οι ΛΟΑΤΚΙ+ γυναίκες βίωναν μοναδικές μορφές διακρίσεων που συχνά παραβλέπονταν από το κυρίαρχο φεμινιστικό κίνημα.
Την περίοδο αυτή παρατηρήθηκε, επίσης η άνοδος του «φεμινισμού του τρίτου κύματος», ο οποίος εμφανίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1990 ως απάντηση στους θεωρούμενους περιορισμούς του φεμινισμού του δεύτερου κύματος. Οι φεμινίστριες του τρίτου κύματος προσπάθησαν να αγκαλιάσουν ένα πιο ποικιλόμορφο και περιεκτικό κίνημα, απορρίπτοντας την έννοια μιας μοναδικής φεμινιστικής ατζέντας και, αντίθετα, γιορτάζοντας την πολυμορφία των εμπειριών των γυναικών.
Ο παγκόσμιος φεμινισμός και τα Ηνωμένα Έθνη
Μέχρι τα τέλη του 20ού αιώνα, ο φεμινισμός είχε γίνει ένα πραγματικά παγκόσμιο κίνημα. Οι γυναίκες στις αναπτυσσόμενες χώρες άρχισαν να οργανώνονται για τα δικά τους δικαιώματα, αντιμετωπίζοντας ζητήματα όπως η φτώχεια, η εκπαίδευση, η υγειονομική περίθαλψη και η πολιτική εκπροσώπηση. Οι διεθνείς οργανισμοί, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Εθνών, άρχισαν να δίνουν προτεραιότητα στα δικαιώματα των γυναικών, με διασκέψεις όπως η Παγκόσμια Διάσκεψη για τις Γυναίκες το 1975 στην Πόλη του Μεξικού και η Τέταρτη Παγκόσμια Διάσκεψη για τις Γυναίκες το 1995 στο Πεκίνο να συμβάλλουν στον καθορισμό παγκόσμιων προγραμμάτων για την ισότητα των φύλων.
Οι διασκέψεις αυτές ασχολήθηκαν με ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, όπως η βία κατά των γυναικών, τα αναπαραγωγικά δικαιώματα και η οικονομική ενδυνάμωση. Η θέσπιση της Σύμβασης του ΟΗΕ για την εξάλειψη κάθε μορφής διακρίσεων κατά των γυναικών (CEDAW) το 1979 παρείχε ένα διεθνές πλαίσιο για τα δικαιώματα των γυναικών, αν και η εφαρμογή της παρέμενε άνιση σε όλον τον κόσμο.
Ο αγώνας για την ισότητα των φύλων από τον 18ο έως τον 20ό αιώνα ήταν μακρύς και επίπονος και σημαδεύτηκε τόσο από θριάμβους όσο και από αποτυχίες. Οι αγώνες των γυναικών περιλάμβαναν μάχες για την εκπαίδευση, τα νομικά δικαιώματα, την πολιτική εκπροσώπηση, την ισότητα στον εργασιακό χώρο και την αναπαραγωγική αυτονομία. Τα κύματα του φεμινισμού, από τις πνευματικές αφυπνίσεις του 18ου αιώνα έως τον πιο περιεκτικό παγκόσμιο φεμινισμό του τέλους του 20ου αιώνα, αντανακλούν τη συνεχιζόμενη και πολύπλευρη φύση αυτού του αγώνα.
Παρά τη σημαντική πρόοδο, το ταξίδι απέχει πολύ από το τέλος του. Η κληρονομιά αυτών των αιώνων ακτιβισμού συνεχίζει να διαμορφώνει τις σύγχρονες συζητήσεις για την ισότητα των φύλων, υπενθυμίζοντάς μας ότι ο αγώνας για τα δικαιώματα των γυναικών είναι ένας διαρκώς εξελισσόμενος αγώνας ενάντια σε βαθιά ριζωμένα συστήματα εξουσίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Simone de Beauvoir (1949), The Second Sex, εκδ.: Goodreads
- Angela Davis (1981), Women, Race, & Class, εκδ.: Penguin Classics
- Kimberlé Crenshaw (1989), Demarginalizing the Intersection of Race and Sex, εκδ.: The University of Chicago
- Alice Echols (1989), Daring to be Bad: Radical Feminism in America, 1967–1975, εκδ.: University of Minnesota Prees
