Της Αντιγόνης Λαπατά,
Είναι πλέον γραφικά τα αστεία για τον Σεπτέμβρη περί αναπροσαρμογής, επιστροφής στην απαιτητική καθημερινότητα και για τα παιδιά η αρχή του φθινοπώρου (προσοχή, δεν είναι χειμώνας!) σημαίνει σίγουρα ένα πράγμα (αν όχι περισσότερα όπως θα δούμε στη συνέχεια)· επιστροφή στο σχολείο! Για πολλούς από εμάς, όμως, ο Σεπτέμβρης σηματοδοτούσε και σηματοδοτεί ακόμα την επιστροφή σε αγαπημένες μας δραστηριότητες. Αθλήματα, μουσικά όργανα, πίνακες ζωγραφικής, όλα αυτά αποτελούν κάθε χρόνο κομμάτι του προγράμματός μας. Τι συμβαίνει, όμως, όταν αντί να χωράνε σε αυτό καταλήγουν να… «στριμώχνονται»;
Οι εξωσχολικές δραστηριότητες συνήθως ξεκινούν από επιθυμία των ίδιων των παιδιών να καλλιεργήσουν και να εξελίξουν κάποια δεξιότητα, ένα ενδιαφέρον τους. Πολλοί γονείς, παρατηρώντας τις κλίσεις που παρουσιάζουν τα παιδιά τους σε μικρή ηλικία, είναι συχνά ένθερμοι ως προς την εγγραφή του παιδιού, σε αντίστοιχα προγράμματα, αναλογιζόμενοι μάλιστα ότι είναι μία επένδυση που και θα χαροποιήσει, αλλά και θα βοηθήσει ποικιλοτρόπως το παιδί.
Πράγματι, η ενασχόληση με δραστηριότητες εκτός της σχολικής μελέτης συμβάλλει σημαντικά στην ικανότητα του παιδιού να λειτουργεί αποδοτικά σε συλλογικό πλαίσιο, καθιστώντας επιτακτική την ανάγκη για κοινωνικοποίηση και επαφή με συνομηλίκους. Καθώς μοιράζονται τα ίδια ενδιαφέροντα, καθίσταται πιο εύκολο και ευχάριστο για τους μικρούς μας φίλους (αλλά και για όλους μας εδώ που τα λέμε) να προσεγγίσουν άλλα άτομα. Μία βασική διαφορά των εν λόγω δραστηριοτήτων με το σχολείο είναι η αίσθηση του παιδιού πως βρίσκεται εκεί κατόπιν επιλογής. Επομένως, είναι πιθανότερο η διαδικασία να γίνεται με περισσότερη ευχαρίστηση και συνέπεια. Έτσι, ενσωματώνονται σταδιακά στην προσωπικότητα του θεμελιώδη χαρακτηριστικά, όπως η αυτοπειθαρχία, η συνέπεια, ο αυτοέλεγχος.
Μία ακόμη σημαντική παράμετρος που οφείλουμε να λάβουμε υπόψη για να κατανοήσουμε τη σημασία της δημιουργικής ασχολίας συνιστούν και οι ανασφάλειες που συναντώνται στα παιδιά. Δεν είναι λίγες οι φορές που διστάζουν τόσο να παραδεχτούν κάποιο λάθος τους όσο και να εκτελέσουν κάποια εργασία από φόβο, μήπως δεν ανταποκριθούν σωστά στο ζητούμενο. Βλέποντας, λοιπόν, την πρόοδο που σημειώνουν οι υπόλοιποι, συμπεριλαμβανομένων των λαθών τους, αισθάνονται ότι συμπορεύονται προς τη διαδικασία μάθησης και βελτίωσης των δεξιοτήτων τους, με εποικοδομητική κριτική και χωρίς πίεση. Ο Ρώσος ψυχολόγος Lev Vygotsky, υποστήριξε ότι η συναναστροφή των παιδιών μεταξύ τους είναι απαραίτητη, καθώς η αλληλεπίδραση μπορεί να ενισχύσει τη γνωστική ανάπτυξη. Η ενεργός συμμετοχή σε εκπαιδευτικές εμπειρίες, ιδιαίτερα όταν αυτές συνιστούν πηγή πολλών και διαφορετικών ερεθισμάτων, οδηγεί σε βελτίωση της εστίασης και της κατανομής προσοχής. Μάλιστα, η ένταξη σε μία ομάδα αποδεικνύεται πολλές φορές τελέσφορη, διότι τα παιδιά ωφελούνται από τις εμπνεύσεις των άλλων.
Μέχρι εδώ εξετάσαμε μερικά από τα βασικά πλεονεκτήματα της ένταξης της δημιουργικής απασχόλησης στο ημερήσιο πρόγραμμα του παιδιού. Ωστόσο, παρουσιάζεται ουκ ολίγες φορές η τάση να παραμερίζονται οι πραγματικές ανάγκες του τελευταίου. Αυτό βέβαια μπορεί να μη συμβαίνει από πρόθεση, όμως στηρίζεται σε ένα καλά δομημένο μοτίβο· έχοντας στο νου όλα τα οφέλη που θα αποκομίσει ένα άτομο που δραστηριοποιείται εκτός του σχολικού περιβάλλοντος, γίνεται, σχεδόν αυτόματα θα λέγαμε, μία απόπειρα αντιστάθμισης πλεονεκτημάτων και ενδεχόμενων μειονεκτημάτων. Ποια μπορεί συνεπώς να είναι η παγίδα και συνάμα επίπτωση; Μα φυσικά οι πλάτες του παιδιού να σηκώνουν μεγαλύτερο φορτίο από αυτό που αντέχουν. Όταν δε αυτό το φορτίο προορίζεται να ικανοποιήσει τα «θέλω» κάποιων άλλων, τότε είναι που το παιδί όχι μόνο θέλει διακαώς να το αποβάλει, αλλά και να το «εκτοπίσει».
Το πρόβλημα εντείνεται τη στιγμή που το παιδί αντιμετωπίζεται πλέον ως μηχανή που εκτελεί οδηγίες. Η πρωτοβουλία να ξεκινήσει κάποια νέα ασχολία ή να συνεχίσει κάποια άλλη δε συνεπάγεται τη μόνιμη «διαθεσιμότητά» του, ούτε και εξισώνεται με την επιθυμία του για παιχνίδι και χαλάρωση. Ας μην ξεχνάμε ότι η ανάγκη για παιχνίδι είναι… αναπόδραστη, δηλαδή στοιχείο της φύσης των παιδιών. Ερχόμενα σε επαφή με ενήλικες που τους έχουν «κατακλείσει» οι υποχρεώσεις, έχουν το απόλυτο, αναφαίρετο δικαίωμα να μπορούν να είναι ακόμα παιδιά, να αισθάνονται ανέμελα να κάνουν αυτό που εκείνα επιθυμούν. Η απόφαση τόσο για το είδος των δραστηριοτήτων όσο και για το χώρο που θα καταλαμβάνουν στο εβδομαδιαίο πρόγραμμά του είναι κάτι που αφορά πρωτίστως, αν όχι μόνο, το παιδί, το οποίο θα πρέπει να είναι σε θέση να μπορεί να πειραματιστεί και να έχει λόγο για τα ενδιαφέροντά του, ώστε να τα προσαρμόσει στο σημείο εκείνο που παραμένουν ευχάριστα και διαχειρίσιμα.
Σκεφτείτε το ως εξής: στο δρόμο για το σπίτι, μετά το σχολείο για να είμαστε κι εντός θέματος, μαζεύετε ή αγοράζετε από ένα ανθοπωλείο ένα μπουκέτο λουλούδια. Είστε ενθουσιασμένοι που καταφέρατε και βρήκατε κάτι τόσο όμορφο, θέλετε να το μοιραστείτε! Αποφασίζετε να το καθιερώσετε και γιατί όχι να γίνει συνήθεια με τους αγαπημένους σας φίλους. Οι τελευταίοι ορισμένες φορές ακολουθούν άλλο μονοπάτι γιατί τα άνθη που προτιμούν, βρίσκονται σε συγκεκριμένα σημεία, ευκαιρία όμως να κάνετε και άλλες παρέες! Οι γονείς σας είναι ιδιαίτερα χαρούμενοι με αυτή σας την ασχολία. Σιγά-σιγά σάς ζητούν τα λουλούδια που θέλουν εκείνοι μαζί με τα δικά σας. Στην αρχή δε σας πειράζει, μετά όμως γίνονται όλο και πιο απαιτητικοί. Μάλιστα σας στερούν την ώρα που θέλετε να χαλαρώσετε και να παίξετε, για να φτιάξουν εκείνοι τη δική τους ανθοδέσμη. Αυτό που αρχικά ήταν η διέξοδός σας τώρα γίνεται βαρυγκωμώντας, σαν αγγαρεία.
Δεν είναι κρίμα λοιπόν η αγάπη για αυτά τα «λουλούδια», τις τόσο ευφάνταστες αυτές ασχολίες να σκουριάζει, να φθείρεται με τον καιρό; Εξάλλου, ακόμη και στην περίπτωση όπου σκεφτόμαστε το παιδί σαν ένα ρομπότ (καθόλου σπάνιο) παραδεχόμαστε μόνοι μας πως η μόνιμη, συνεχόμενη λειτουργία μάλλον θα οδηγήσει σε μικρό διάστημα σε… βραχυκύκλωμα!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Robert S. Feldman, σε μετάφραση και επιστημονική επιμέλεια των Ευαγγελία Γαλανάκη, Σμαράγδας Καζή, Μαρίας Μαρκοδημητράκη, Ηλία Μπεζεβέγκη, Φωτεινής Μπονώτη, Ασημίνας Ράλλη, Σπυρίδωνος Τάνταρου, «Αναπτυξιακή Ψυχολογία, Δια βίου προσέγγιση», Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα, 2019. [Κεφάλαιο 9/ Μέση παιδική ηλικία/ Η σωματική και η γνωστική ανάπτυξη στη μέση παιδική ηλικία]
- Η σημασία των εξωσχολικών δραστηριοτήτων, Κέντρο Ειδικών Θεραπειών «Ψυχ….αγωγείν» , διαθέσιμο εδώ
