Της Πωλίνας Παλλιεράκη,
Τα reality shows έχουν αναδειχθεί σε ένα από τα πιο δημοφιλή τηλεοπτικά είδη των τελευταίων δεκαετιών, αλλάζοντας ριζικά τον τρόπο με τον οποίο καταναλώνουμε ψυχαγωγία. Από την πρώτη τους εμφάνιση, κατάφεραν να καθηλώσουν εκατομμύρια θεατές με τη φαινομενικά αυθεντική απεικόνιση της ανθρώπινης ζωής και των διαπροσωπικών σχέσεων. Ωστόσο, καθώς η επιρροή τους αυξάνεται, προκύπτουν σημαντικά ερωτήματα σχετικά με τον τρόπο που αυτά τα προγράμματα διαμορφώνουν την αντίληψή μας για την πραγματικότητα, επηρεάζουν τις κοινωνικές μας αξίες και καθοδηγούν την κουλτούρα της διασκέδασης στη σύγχρονη εποχή. Στο άρθρο αυτό, θα εξετάσουμε την πορεία των reality shows, από την αρχή της ύπαρξής τους μέχρι σήμερα και την επίδραση που ασκούν στην κοινωνία και στην καθημερινότητά μας.
Η πρώτη εμφάνιση της «reality TV» έκανε την είσοδό της με την εκπομπή του “Big brother” το έτος 2001, όπου συγκέντρωσε πάμπολλα νούμερα από τους Έλληνες τηλεθεατές. Έτσι, μέσα από αυτή την επιτυχία, θα έλεγα, η ελληνική τηλεόραση φιλοξένησε πολλά ακόμα reality show, όπως τα fame story, gntm, survivor, pop idol, power of love κ.α.
Παρόλα αυτά, η έντονη παρουσία των reality shows και η ευρεία δημοτικότητά τους δεν περιορίζεται μόνο στην Ελλάδα, αλλά αποτελεί ένα παγκόσμιο πολιτιστικό φαινόμενο. Τα νέα προγράμματα εμφανίζονται συνεχώς, και παρά την επιφανειακά απλοϊκή ή ακόμη και ανούσια φύση τους, οι τηλεθεατές φαίνεται να τα εκτιμούν ολοένα και περισσότερο. Τι είναι, όμως, αυτό που μας ωθεί να παρακολουθούμε τέτοια προγράμματα, ακόμα και όταν τα κρίνουμε ως «χαμηλής ποιότητας»; Ποιοι ψυχολογικοί μηχανισμοί ενισχύουν την έλξη που ασκούν επάνω μας και πώς εξηγείται η ιδιαίτερη αυτή σύνδεση με μια μορφή ψυχαγωγίας που συχνά υποβαθμίζουμε;
Η «οπτική της κλειδαρότρυπας» προσφέρει στον τηλεθεατή τη δυνατότητα να παρακολουθήσει σκηνές ή περιστατικά που, υπό κανονικές συνθήκες, θα του ήταν απρόσιτα. Μέσα από τα reality shows, το κοινό αποκτά πρόσβαση σε προσωπικές, ακατάλληλες ή και ταπεινωτικές στιγμές των συμμετεχόντων. Αυτή η διαδικασία συνδέεται στενά με το φαινόμενο της ηδονοβλεψίας, κατά το οποίο οι άνθρωποι ικανοποιούν την περιέργεια και τις ηδονοβλεπτικές τους ορμές, διεισδύοντας με κάποιον τρόπο στις ζωές των παικτών και παρακολουθώντας τους σε ιδιαίτερα ιδιωτικές και άβολες καταστάσεις
Ένας ακόμα σημαντικός παράγοντας που οι άνθρωποι τείνουν να παρακολουθήσουν reality shows είναι το γεγονός ότι ταυτίζονται πολλάκις με τους συμμετέχοντες. Η ανάγκη του ανθρώπου για ένταξη σε μια ομάδα, μια βαθιά ριζωμένη κοινωνική επιθυμία, οδηγεί συχνά τους τηλεθεατές να συγκρίνουν τον εαυτό τους με έναν παίκτη ή να αναγνωρίζουν στις εμπειρίες του κομμάτια από τη δική τους ζωή. Αυτό τους δημιουργεί την αίσθηση ότι συμμετέχουν, έστω και έμμεσα, στις εξελίξεις του παιχνιδιού. Επιπλέον, στην εποχή της τεχνολογικής προόδου και του φορτωμένου καθημερινού προγράμματος, η κοινωνία έχει γίνει πιο αποξενωμένη, με αποτέλεσμα πολλοί να έχουν χάσει ή μειώσει τις επαφές με τους οικείους τους. Έτσι, η παρακολούθηση τέτοιων προγραμμάτων προσφέρει μια αίσθηση σύνδεσης, έστω και μέσω της οθόνης, κάνοντας τους θεατές να αναμένουν καρτερικά το επόμενο επεισόδιο. Αυτή η ανάγκη για σύνδεση γίνεται ακόμα πιο εμφανής σε περιόδους πιο μοναχικές, όπου όλοι μας αισθανόμαστε την ανάγκη για κάποιο είδος συντροφιάς, ακόμα κι αν αυτή προσφέρεται μέσα από την τηλεοπτική πραγματικότητα.
Τέλος, όλοι γνωρίζουμε πως ζούμε σε φρενήρεις ρυθμούς ζωής, διαρκές άγχος και πίεση από παντού, και γι’ αυτό όταν επιστρέφουμε στο σπίτι μας, προτιμούμε να μην παρακολουθήσουμε κάτι «βαρύ» ή βαθυστόχαστο, αλλά κάτι εύπεπτο. Τέτοιου είδους τηλεπρογράμματα λειτουργούν σαν μορφή ψυχαγωγίας και ψυχολογικής διαφυγής για τους τηλεθεατές. Οι ίδιοι συχνά διαλέγουν «καλούς» και «κακούς» χαρακτήρες, ταυτίζονται με τους παίκτες και αλληλεπιδρούν με άλλους, δημιουργώντας μια οπαδική σχέση, όπως σε έναν αθλητικό αγώνα. Τα reality δεν χρειάζεται να έχουν εκπαιδευτικό περιεχόμενο ή υψηλή ποιότητα, καθώς έχουν στόχο να προσφέρουν χαλάρωση και απόδραση από την καθημερινότητα. Η ελαφρότητα του περιεχομένου τα καθιστά ελκυστικά, καθώς μας απομακρύνουν από τα πραγματικά μας προβλήματα.
Τα reality shows έχουν καθιερωθεί ως ένα αναπόσπαστο κομμάτι της σύγχρονης τηλεοπτικής ψυχαγωγίας, προσφέροντας διασκέδαση, δράμα και την ευκαιρία για ψυχολογική διαφυγή. Παρά τις συχνές επικρίσεις για την ποιότητά τους και τις αρνητικές επιπτώσεις που ενδέχεται να έχουν στην κοινωνία, παραμένουν ιδιαίτερα δημοφιλή σε όλες τις ηλικιακές ομάδες. Καθώς εξελίσσονται και προσαρμόζονται στις απαιτήσεις του κοινού, είναι σαφές πως τα reality shows, θα συνεχίσουν να επηρεάζουν τόσο την κουλτούρα όσο και τις αντιλήψεις μας για την πραγματικότητα. Το ερώτημα που παραμένει είναι κατά πόσο θα μπορέσουμε ως θεατές να αναγνωρίσουμε τα όρια μεταξύ ψυχαγωγίας και επιρροής, και πώς θα επιλέξουμε να καταναλώνουμε αυτό το είδος περιεχομένου στο μέλλον.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Πώς μας επηρεάζουν τα ριάλιτι σόου, athensvoice.gr, διαθέσιμο εδώ
- Η ψυχολογία των reality shows: Γιατί είναι τόσο δημοφιλή και πώς επηρεάζουν την ψυχική υγεία;, psychology.gr, διαθέσιμο εδώ
- Reality show και ανθρώπινη ψυχολογία, maxmag.gr, διαθέσιμο εδώ
