Της Μιχαέλας Βαλερά,
Μια απώλεια που σε στιγματίζει, μεταξύ άλλων, είναι και αυτή των αγαπημένων σου ανθρώπων, πόσο μάλλον όταν αυτοί σε έχουν μεγαλώσει. Οι αγαπημένοι μας υπερήλικες που φεύγουν από τη ζωή συνήθως κουβαλούν μαζί τους και μια ανίατη ασθένεια που κατακρημνίζει τα νευρωνικά δίκτυα του εγκεφάλου τους, μέχρι το σημείο που αποξενώνονται από τον ίδιο τους τον εαυτό. Η άνοια, αν και νευροεκφυλιστική ασθένεια, καταφέρνει να στιγματίζει ακόμα και ανθρώπους που δεν πάσχουν άμεσα από αυτήν, αλλά βιώνουν τις επιπτώσεις της στο στενό οικογενειακό τους περιβάλλον. Λίγο διάστημα πριν το τελικό στάδιο, είναι συχνό φαινόμενο οι ασθενείς να βιώνουν μια ξαφνική ανάκαμψη της διαύγειας τους, μια μικρή «ζωή» λίγο πριν τον θάνατο…
Το φαινόμενο της τελικής διαύγειας (terminal lucidity) είναι μια ακόμα απόδειξη των ελάχιστων που γνωρίζουμε για τις ικανότητες του παντοδύναμου πυλώνα μας. Το συναρπαστικό της υπόθεσης είναι πως άτομα με άνοια, που δεν αναγνωρίζουν συγγενικά τους πρόσωπα, ξεχνούν να φάνε, πώς να φάνε και να σταθούν όρθιοι, έρχονται αντιμέτωποι με μια ανάκτηση των συνειδησιακών τους δυνάμεων λίγες μέρες ή και ώρες πριν τους τελευταίους χτύπους της καρδιάς τους. Πολλοί είναι και σε θέση να μιλήσουν με κανονικό τόνο στη φωνή τους, χωρίς μεγάλες παύσεις και με γοργό ρυθμό, λες και οι περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με τη συνείδηση και τον λόγο είναι περιφρουρημένες ενάντια στον εχθρό της άνοιας.
Ασθενείς που έχουν πάθει εγκεφαλικό, καρκινοπαθείς και σχιζοφρενείς είναι, επίσης, επιρρεπείς να βιώσουν κάποια ξαφνική ανάκαμψη των γνωσιακών τους λειτουργιών, γεγονός που μπορεί να σχετίζεται με την απελευθέρωση των νευροδιαβιβαστών, όπως η ντοπαμίνη και η γλουταμίνη. Η φύση του φαινομένου είναι αρκετά αινιγματική και κανένας πιθανός λόγος δεν φαίνεται να συμπληρώνει τέλεια το παζλ. Παρόλα αυτά, καθώς ο εγκέφαλος βρίσκεται στα τελευταία σημεία της ζωής του, μπορεί να μειώνει τα επίπεδα φλεγμονής, σαν να παίρνει μια ανάσα από τη χρόνια απάντηση στα νευροεκφυλιστικά μηνύματα που δέχεται. Τις τελευταίες στιγμές ενός ανθρώπου, έχει παρατηρηθεί εμπεριστατωμένα αλλαγή στον μεταβολισμό και την κυκλοφορία που μπορεί να συνδεθεί άρρηκτα με την αλλαγή στην εγκεφαλική λειτουργία. Άλλοι ερευνητές αξιολόγησαν το φαινόμενο της τελικής διαύγειας ως έναν από τους πολλούς ομοιοστατικούς μηχανισμούς που διαθέτει το σώμα μας σε καταστάσεις stress, όταν δηλαδή τα συστήματά μας βγαίνουν εκτός της τυπικής τους ισορροπίας.
Η ξαφνική ανάκαμψη της διαύγειας λίγο πριν από τον θάνατο μπορεί να εκληφθεί ως μια υπενθύμιση της πολυπλοκότητας του ανθρώπινου νου και της αδιόρατης σχέσης μεταξύ σώματος και πνεύματος. Φιλοσοφικά μιλώντας, μας υπενθυμίζει πως η συνείδηση δεν συνταυτίζεται με τη φυσική υπόσταση, ανοίγοντας συζητήσεις για τη δυνατότητα της αυτονομίας της ψυχής ή της ύπαρξης πέρα από το υλικό σώμα. Αν τοποθετήσουμε το θέμα λίγο πιο επιστημονικά, αντικρίζουμε ένα τείχος δυσκολιών όχι λόγω των ελλιπών γνώσεών μας, αλλά και λόγω τεχνικών προβλημάτων, καθώς και είναι πολύ δύσκολο να εφαρμόσουμε τεχνικές απεικόνισης εγκεφάλου, όταν κάποιος ασθενής ξαφνικά βιώσει το ολιγόλεπτο αυτό φαινόμενο. Σε κοινωνικά πλαίσια, η τελική διαύγεια αποτελεί, συνήθως, τον τελευταίο ενσυνείδητο αποχαιρετισμό του ασθενούς από το οικείο του περιβάλλον και προσφέρει αυτές τις στιγμές τρυφερότητας στον υπόλοιπο «απρόσωπο» χρόνο που του απομένει. Όπως και να έχει, η τελική διαύγεια αφενός προμηνύει την τελευταία προσπάθεια του ανθρώπινου νου να εδραιώσει μια αίσθηση ισορροπίας και αυτοσυνειδησίας προτού επέλθει το φυσικό τέλος και αφετέρου μας προσκαλεί σε μια μάχη αναλογισμών για το εάν, εν τέλει, υπάρχει ζωή μετά τον θάνατο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- What to know about terminal lucidity and dementia, Medical News Today, διαθέσιμο εδώ
- What Near-Death Experiences Reveal about the Brain, Scientific American, διαθέσιμο εδώ
