Του Κωνσταντίνου Μεσσαριτάκη,
Το αλκοόλ είναι παρόν στη καθημερινότητά μας ως συστατικό του ποτού και συνάμα της κοινωνικής ζωής. Στο μεσημεριανό τραπέζι, στο μπαρ, στο κλαμπ, στο σπίτι με παρέα συνηθίζουμε να πίνουμε ποτό. Αντιλαμβανόμαστε το αλκοόλ σαν μια ουσία που δίνει ένα αίσθημα ευφορίας, ευχαρίστησης και δεν βλάπτει την υγεία αν πίνουμε με μέτρο. Αυτή η άποψη έρχεται σε αντίθεση με τα επιστημονικά δεδομένα. Το αλκοόλ διαταράσσει τον μεταβολισμό από την πρώτη γουλιά και οι αρνητικές επιδράσεις του εντείνονται σε βάθος χρόνου. Το παρόν άρθρο ρίχνει φως στις μεταβολικές διαταραχές που προκύπτουν από την κατανάλωση αλκοόλ και τους μηχανισμούς εκφυλισμού που ενεργοποιεί.
Προκειμένου να διερευνήσουμε τις επιπτώσεις του αλκοόλ στη μεταβολική λειτουργία, χρειάζεται να κατανοήσουμε πώς λειτουργεί ο ανθρώπινος μεταβολισμός. Ό,τι τρώμε και πίνουμε εισέρχεται στον οργανισμό από το στόμα, διέρχεται από τον φάρυγγα οισοφάγο, διασπάται σε μικρά κομμάτια στο στομάχι και το έντερο, απορροφάται από το έντερο και στη συνέχεια υφίσταται μια σειρά από μετατροπές που εξυπηρετούν τις ανάγκες του οργανισμού σε ενέργεια και δομικούς λίθους για την ανάπτυξή του. Οι μετατροπές αυτές, που στην επιστημονική ορολογία καλούνται χημικές αντιδράσεις, πραγματοποιούνται σε σειρά, η μια μετά την άλλη, για να επέλθει ένα τελικό προϊόν. Κάθε στάδιο της διαδικασίας εξαρτάται από ένα ειδικό μόριο-καταλύτη: το ένζυμο. Το ένζυμο λειτουργεί ως ένας μικρός υπολογιστής, που δέχεται σήματα από το περιβάλλον και αποφασίζει το αν, το πότε και το πόσο γρήγορα θα γίνει η αντίδραση. Ο μεταβολισμός, ως το σύνολο των χημικών αντιδράσεων που πραγματοποιούνται στον οργανισμό, εξαρτάται από τη λειτουργία των ενζύμων. Συνεπώς, τα προβλήματα στην δράση και αλληλεπίδραση μεταξύ των ενζύμων οδηγούν στις διαταραχές του μεταβολισμού.
Το πρώτο βήμα για τον μεταβολισμό του αλκοόλ είναι η μεταφορά του από το αίμα στο ήπαρ. Εκεί πραγματοποιούνται δυο αντιδράσεις:
• Το αλκοόλ μετατρέπεται σε ακεταλδεΰδη με το ένζυμο ADH
• Η ακεταλδεΰδη μετατρέπεται σε οξικό οξύ με το ένζυμο ALDH
Ο φυσιολογικός μεταβολικός δρόμος διαγραμματικά:
Αλκοόλ -> ακεταλδεΰδη -> οξικό οξύ
Τα ένζυμα ADH και ALDH πραγματοποιούν αυτές τις αντιδράσεις με τη βοήθεια της ουσίας NAD+, την οποία και μετατρέπουν σε NADH. Η αύξηση της ποσότητας της NADH προκαλεί πρόβλημα, καθώς πολλά άλλα ένζυμα που εμπλέκονται στον μεταβολισμό των τροφών χρησιμοποιούν τον λόγο των NAD+/NADH ως δείκτη της επάρκειας ή ανεπάρκειας ενέργειας. Η αύξηση της NADH από τη κατανάλωση αλκοόλ δίνει εσφαλμένο σήμα ότι έχουμε φάει πρόσφατα, για αυτό και αναστέλλει τη καύση του λίπους και ενεργοποιεί τον σχηματισμό νέου λίπους. Μολονότι ακόμη και λίγα ποτά μπορούν να επιφέρουν συσσώρευση λίπους στο ήπαρ, η χρόνια κατανάλωση αλκοολ ενισχύει τους μηχανισμούς αποθήκευσης λίπους στο ήπαρ και οδηγεί στην ανάπτυξη λιπώδους ήπατος, μια ασθένεια με όνομα λιπώδης στεάτωση.
Επίσης, η αλλαγή του λόγου NAD+/NADH από τη κατανάλωση αλκοόλ απορρυθμίζει και τον ενζυμικό μηχανισμό ελέγχου της ποσότητας γλυκόζης και οξέων στο αίμα. Όταν τρώμε και πίνουμε παθαίνουμε υπεργλυκαιμία, ενώ αν τα πιούμε «ξεροσφύρι» παθαίνουμε υπογλυκαιμία. Σε περίπτωση κατανάλωσης μεγάλης ποσότητας αλκοόλ, απελευθερώνονται μεγάλες ποσότητες οξέων στο αίμα (οξικό οξύ, γαλακτικό οξύ, κετοξέα), μια κατάσταση που ονομάζεται μεταβολική οξέωση και χαρακτηρίζεται από τα εξής συμπτώματα: ναυτία, έμετος, κοιλιακό άλγος, ταχύπνοια, ταχυκαρδία και υπόταση. Η μεταβολική οξέωση χρήζει άμεσης ιατρικής φροντίδας.
Τα προβλήματα εκτείνονται και σε μοριακό επίπεδο, καθώς η ακεταλδεΰδη που παράγεται από τον μεταβολισμό του αλκοόλ, είναι τοξική. Μειώνει την σύνθεση πρωτεΐνών στο ήπαρ και την έκκρισή τους στο αίμα. Οι πρωτεΐνες πήξης του αίματος, η αλβουμίνη καθώς και πρωτεΐνες μεταφοράς βιταμινών, σιδήρου, λιπιδίων μειώνονται σε ποσότητα, δημιουργώντας προβλήματα στην απορρόφηση θρεπτικών ουσιών και την πήξη του αίματος. Η συσσώρευση πρωτεϊνών στο ήπαρ προκαλεί εισροή νερού, πυλαία υπέρταση, φλεγμονή και καταστροφή της αρχιτεκτονικής του ήπατος, μια ασθένεια που ονομάζεται αλκοολική ηπατίτιδα.
Στις αρνητικές επιπτώσεις του αλκοόλ στην υγεία μας συγκαταλέγονται και οι μεταλάξεις. Όταν καταναλώνουμε μεγάλες ποσότητες αλκοόλ, ο οργανισμός αδυνατεί να το μετατρέψει σε ακεταλδεΰδη με το ένζυμο ADH που συζητήσαμε παραπάνω και επιστρατεύει το σύστημα ενζύμων MEOS. Σε χρόνια κατανάλωση αλκοόλ το MEOS ενεργοποιείται όλο και περισσότερο, αντικαθιστώντας τελικά το λιγότερο επιβλαβές ADH. Ερευνητικά δεδομένα καταδεικνύουν ότι το MEOS είναι υπεύθυνο για τον σχηματισμό ελεύθερων ριζών, οι οποίες όχι μόνο προκαλούν μεταλλάξεις, αλλά επιτίθενται και στους μηχανισμούς επιδιόρθωσης των μεταλλάξεων και αδρανοποίησης των τοξινών, οδηγώντας σε ένα κύκλο προοδευτικά αυξανόμενης καταστροφής. Τελικά, τα ηπατικά κύτταρα νεκρώνονται και αντικαθίστανται από ουλώδη ιστό, μια ασθένεια που είναι μη αναστρέψιμη και λέγεται κίρρωση ήπατος.
Συνοψίζοντας, γίνεται αντιληπτό πως όσο περισσότερο αλκοόλ πίνουμε, τόσο περισσότερο δηλητηριαζόμαστε από αυτό. Μπορεί να νιώθουμε πως χτίζουμε αντοχή, μα την επόμενη μέρα γινόμαστε πιο ευπαθείς απέναντι στις καταστροφικές του επιπτώσεις.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Metabolic acidosis in the alcoholic: a pathophysiologic approach, διαθέσιμο εδώ
- Metabolism, διαθέσιμο εδώ
- Alcoholic acidosis, διαθέσιμο εδώ
- ΑΛΚΟΟΛΙΚΗ ΗΠΑΤΙΤΙΔΑ, διαθέσιμο εδώ
