Του Γιώργου Τσακμάκη,
Εξετάσεις αίματος… Ενδεχομένως, μόλις πήραμε στα χέρια μας τα αποτελέσματα από το ετήσιο “check up” μας. Στη σελίδα που αναγράφονται οι τιμές των βιοχημικών εξετάσεων συναντάμε δύο συντομογραφίες με λατινικούς χαρακτήρες: SGOT και SGPT… Ίσως και να μην τις είχαμε προσέξει και ποτέ στο παρελθόν αν οι τιμές τους κυμαίνονταν εντός του φυσιολογικού πλαισίου. Δικαίως απορούμε τι σημαίνουν αυτές οι συντομογραφίες και γιατί είναι τόσο σημαντικός ο προσδιορισμός τους ακόμη και σε μια τυπική εξέταση αίματος ενός υγιούς ανθρώπου. Είναι οι τιμές των δύο κυριότερων τρανσαμινασών του οργανισμού μας, της γλουταμικής – οξαλοξικής τρανσαμινάσης (ή ασπαρτικής τρανσαμινάσης) και της γλουταμικής – πυρουβικής τρανσαμινάσης (ή τρανσαμινάσης της αλανίνης) αντίστοιχα, που αποτελούν συχνά έγκυρο δείκτη για πληθώρα ασθενειών.
ΧΗΜΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ
Οι «τρανσαμινάσες», συχνά αναφερόμενες στη βιβλιογραφία και ως «αμινοτρανσφεράσες», είναι ένζυμα, δηλαδή εξειδικεύονται στην ταχύτατη πραγματοποίηση μιας αντίδρασης του μεταβολισμού μας και δρουν με τη βοήθεια της βιταμίνης. Τα συγκεκριμένα ένζυμα επιταχύνουν την αντίδραση μεταφοράς μίας αμινομάδας ( -) από ένα αμινοξύ σε ένα άλλο οργανικό οξύ προκειμένου να επιτευχθεί η παραγωγή νέου αμινοξέος. Σημειώνεται ότι τα αμινοξέα είναι οι θεμέλιοι λίθοι των πρωτεϊνών. Συναντώνται σε μεγάλες ποσότητες σε τροφές που καταναλώνουμε καθημερινά όπως τα γαλακτοκομικά, το κρέας, τα όσπρια και τα ψάρια και επομένως εισέρχονται άφθονα στα μεταβολικά μονοπάτια του οργανισμού μας. Αν και κυρίως αυτά τα ένζυμα παράγονται από το ήπαρ, συναντώνται, ειδικά η SGOT, σε μικρότερες συγκεντρώσεις και σε άλλα όργανα και ιστούς του οργανισμού μας, όπως οι σκελετικοί μύες, το μυοκάρδιο, το πάγκρεας, οι νεφροί και τα ερυθρά αιμοσφαίρια. Συνολικά καταλύουν περίπου το 2% των μεταβολικών αντιδράσεων του οργανισμού μας.
ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΤΙΜΕΣ
Η ποσότητα των τρανσαμινασών μετριέται στον ορό του αίματος, από τον οποίον απουσιάζουν τόσο τα κύτταρα του αίματος όσο και οι πρωτεΐνες πήξης. Οι φυσιολογικές τιμές τους ποικίλουν ανάλογα με το φύλο. Ειδικότερα, για την SGOT οι φυσιολογικές τιμές είναι για τους άνδρες 10-40 U/mL και για τις γυναίκες 9-32 U/mL. Αντίστοιχα για την SGPT οι ενδεδειγμένες τιμές κυμαίνονται από 10 έως 55 U/mL για τους άνδρες και από 7 έως 30 U/mL για τις γυναίκες. Επισημαίνεται ότι το φυσιολογικό εύρος τιμών που αναγράφεται στα αποτελέσματα μπορεί να διαφοροποιείται ελαφρώς ανάλογα με το εργαστήριο που πραγματοποίησε την αιμοληψία.
ΜΙΚΡΕΣ ΑΥΞΗΣΕΙΣ ΤΡΑΝΣΑΜΙΝΑΣΩΝ ΠΟΥ ΔΕΝ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ
Πολύ ήπιες αυξήσεις των αμινοτρανσφερασών δεν κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για την κατάσταση υγείας του ασθενούς. Συνήθως μετά από μια λήψη ιστορικού που επικεντρώνεται στις ενέργειες του ασθενούς κατά τις τελευταίες ημέρες ή εβδομάδες μπορεί να εντοπιστεί η αιτία που προκάλεσε αυτήν την τυχαία ανισορροπία στο επίπεδο των τρανσαμινασών. Στους κυριότερους λόγους που συνηγορούν σε ένα τέτοιο τυχαίο εύρημα συγκαταλέγονται:
- Η λήψη φαρμακευτικής αγωγής με δραστική ουσία την παρακεταμόλη (πχ Depon, Panadol)
- Kατανάλωση μικρής ποσότητας αλκοόλ κατά τις προηγούμενες μέρες
- Κατανάλωση ηπατοτοξικής τροφής, όπως των μανιταριών
Γίνεται κατανοητό, ότι αν ο ασθενής επιβεβαιώσει κάποια από τις παραπάνω δραστηριότητες δεν συντρέχει κανένας λόγος ανησυχίας για την κατάσταση της υγείας του.
ΠΙΘΑΝΑ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ
Οποιαδήποτε σημαντική απόκλιση από τις προαναφερθείσες τιμές προϊδεάζει τόσο τον εξεταζόμενο όσο και το ιατρικό προσωπικό του εργαστηρίου για την ύπαρξη κάποιας παθολογικής κατάστασης. Εν γένει οι αμινοτρανσφεράσες αποτελούν σημαντικούς και συχνά αξιόπιστους δείκτες για την ύπαρξη κάποιας ηπατικής βλάβης, καθώς εκλύονται από το κυτταρόπλασμα των ηπατοκυττάρων, όταν διαταράσσεται η διαπερατότητα της πλασματικής τους μεμβράνης. Oι αυξημένες τιμές συγκέντρωσης των SGPT και SGOT στον ορό του αίματος ενδεχομένως υποδηλώνουν τις ακόλουθες παθολογικές καταστάσεις:
- Ηπατίτιδα Α
- Ηπατίτιδα Β (ήπια ως μέτρια αύξηση, καθώς οι τιμές των τρανσαμινασών είναι περίπου διπλάσιες από το ανώτερο φυσιολογικό όριο)
- Ηπατίτιδα C (εντονότερη αύξηση των τρανσαμινασών, η οποία κυμαίνεται από το διπλάσιο της φυσιολογικής τιμής ως και το δεκαπλάσιο αυτής σε περιόδους έξαρσης της ασθένειας)
- Ηπατική βλάβη που προκλήθηκε από τη νόσο COVID-19
- Μη αλκοολική λιπώδης νόσος του ήπατος (μέτρια ως έντονη αύξηση του επιπέδου των τρανσαμινασών ως και 4 φορές πάνω από το φυσιολογικό)
- Ισχαιμία ήπατος (Πολύ μεγάλη αύξηση του επιπέδου των τρανσαμινασών, τουλάχιστον 50 φορές πάνω από το φυσιολογικό). Η ισχαιμία του ήπατος προκαλείται από βλάβη στην ηπατική αρτηρία, γεγονός που παρεμποδίζει την αιμάτωση του και οδηγεί στην καταστροφή των ηπατικών ιστών.
- Νόσος του Wilson ( Αύξηση αντίστοιχη περίπου της ηπατίτιδας B και C). Σε αυτήν την ασθένεια παρατηρείται συσσώρευση χαλκού στο ήπαρ και τον έγκεφαλο. Ταυτόχρονα παρατηρούνται νευροεκφυλιστικά προβλήματα και ψυχικές διαταραχές.
- Ανεπάρκεια α1 – αντιθρυψίνης, ενζύμου που, αν και παράγεται από το ήπαρ, η έλλειψη του θεωρείται συχνά υπεύθυνη για το πνευμονικό οίδημα.
- Πρωτοπαθής καρκίνος του ήπατος (ξεκινά από το ήπαρ)
- Δευτεροπαθής καρκίνος του ήπατος (γίνεται μετάσταση στο ήπαρ)
Σημειώνεται ότι σε περιπτώσεις νεοπλασματικών νόσων η αύξηση των τρανσαμινασών είναι ανάλογη του σταδίου εξέλιξης του όγκου. Για τη διάγνωση του όγκου προφανώς δεν επαρκούν τα αποτελέσματα των αιματολογικών εξετάσεων και πρέπει να ακολουθήσει βιοψία.
Αύξηση της SGOT μπορεί να παρατηρηθεί και από βλάβες σε άλλους ιστούς εκτός ήπατος, όπως στο έμφραγμα του μυοκαρδίου. Ακόμη, η τιμή της μπορεί και να δεκαπενταπλασιαστεί όταν ο ασθενής πάσχει από χολόσταση ή και να εξαπλασιαστεί μετά από συστηματική υπερκατανάλωση αλκοόλ.
Εξίσου σημαντικός διαγνωστικός δείκτης είναι για κάποιες ασθένειες και ο λόγος SGOT/SGPT. Για παράδειγμα, όταν η αναλογία τους είναι ίση ή μεγαλύτερη του 2, ο επαγγελματίας υγείας προϊδεάζει τον ασθενή για δυσλειτουργία που προκλήθηκε από υπερκατανάλωση αλκοόλ. Πηλίκο μεγαλύτερο του 2,2 εμφανίζεται και στη νόσο Wilson. Τέλος, λόγος μεγαλύτερος του 1 συνδέεται με την κίρρωση του ήπατος.
ΑΛΛΕΣ ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΥΠΟΛΙΣΜΟΥ ΤΩΝ ΤΡΑΝΣΑΜΙΝΑΣΩΝ
Μεταξύ άλλων, ο προσδιορισμός της συγκέντρωσης του ενζύμου χρησιμοποιείται για τη μέτρηση της ηπατοτοξικότητας των φαρμάκων κατά τις κλινικές δοκιμές. Με αυτόν τον τρόπο, επιτυγχάνεται η απόσυρση νέων επιβλαβών σκευασμάτων από την αγορά πριν προκαλέσουν βλάβη στον γενικό πληθυσμό. Επιπρόσθετα, ο υπολογισμός των τρανσαμινασών των υποψήφιων δοτών αίματος είναι ικανός να περιορίσει τον κίνδυνο διασποράς ηπατίτιδας κατόπιν μετάγγισης αίματος.
ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΣ ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Οφείλουμε ωστόσο να επισημάνουμε και κάτι τελευταίο το οποίο δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να αγνοήσετε! Η ανισορροπία στη συγκέντρωση ενός ενζύμου δεν οδηγεί ΠΟΤΕ από μόνη της στη διάγνωση μίας ασθένειας. Προκειμένου να γίνει πλήρως κατανοητή η κατάσταση της υγείας του ασθενούς μετά από ένα περίεργο εύρημα σε προληπτικό αιματολογικό έλεγχο θα πρέπει να ακολουθηθεί η διαδικασία της κλινικής εξέτασης. Το «ύποπτο» αποτέλεσμα ίσως ευθύνεται και σε τυχαίο λάθος. Για αυτό αν εντοπίσατε τιμές τρανσαμινασών που αποκλίνουν από τις φυσιολογικές θα πρέπει να απευθυνθείτε άμεσα στον γιατρό σας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Aminotransferases, National Library of Medicine, διαθέσιμο εδώ
- Aminotransferase, ScienceDirect, διαθέσιμο εδώ
- Τρανσαμινάσες (SGOT ή AST και SGPT ή ALT), peptiko.gr, διαθέσιμο εδώ
- Αύξηση των Τρανσαμινασών – Τρανσαμιναιμία, διαθέσιμο εδώ
