Της Ελένης Καραγιάννη,
Η Εθνική Πινακοθήκη (Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου) διοργανώνει από τον Ιούλιο, την πρώτη μεγάλη διεθνή έκθεση που αφορά τη δημοκρατία. Παρουσιάζονται συνολικά 140 έργα προερχόμενα από 55 καλλιτέχνες του ευρωπαϊκού νότου. Υπέροχοι καλλιτέχνες από την Ισπανία, την Πορτογαλία και την Ελλάδα σταματούν να αναφέρονται στην έννοια της δημοκρατίας ως κάτι το αφηρημένο και μας την επιδεικνύουν ως κάτι εντελώς χειροπιαστό και εμείς τους ευχαριστούμε και τους στηρίζουμε για αυτό.
Η έκθεση γίνεται με αφορμή τη συμπλήρωση μισού αιώνα από την εγκαθίδρυση της δημοκρατίας στη χώρα μας, το 1974, έπειτα από την εκτροπή του πολιτεύματος από τη Δικτατορία των Συνταγματαρχών. Τις δεκαετίες 1960 και 1970, η «κάτω» Ευρώπη, πάλευε, ακόμα, για την ελευθερία της και, όπως είναι φυσικό, η έννοια της αντίστασης, της χειραφέτησης και της δημοκρατίας δεν μπορούσε να μην περάσει στην τέχνη. Οι καλλιτέχνες της εποχής δημιούργησαν μια υπέροχη «δημοκρατική» κληρονομιά, την οποία, τώρα, έχουμε την ευκαιρία να θαυμάσουμε στο (σχεδόν) κέντρο της Αθήνας.
Εκτός της προαναφερθείσας αφορμής, η Εθνική Πινακοθήκη κινείται, για ακόμα μια φορά, στην καρδιά της επικαιρότητας, καθώς η κοινωνία πλαισιώνεται ολοένα και περισσότερο από μια πολιτική σκηνή που βρίθει απολυταρχικών ιδεών. Αρκετές χώρες της Ευρώπης —και όχι μόνο—, τόσο σε κρατικό όσο και στο επίπεδο των δημοτικών εκλογών, επιλέγουν κόμματα και αρχηγούς με ένα απολυταρχικό ή ολοκληρωτικό προφίλ, με τις εκλογικεύσεις και τις διανοητικοποιήσεις για αυτή την απόφαση να παρελαύνουν προκλητικά, συνεχώς, από τις ειδήσεις και τα Μέσα Ενημέρωσης μέχρι τις απλές φιλικές συζητήσεις. Η κρίση της έννοιας της δημοκρατίας και της ελευθερίας είναι γεγονός και ο πολιτισμός και η τέχνη σε όλες τις μορφές τους δεν μπορούν να παραμείνουν αμέτοχοι θεατές αυτής της παλινδρομικής πολιτικής συμπεριφοράς. Η έκθεση «Δημοκρατία» βρίσκεται, εκεί, για να χτυπήσει το καμπανάκι σε όλη την Ευρώπη και να ηχήσει ζωντανά μια κραυγή προς την ελευθερία, να ταρακουνήσει το πλήθος σε μία προσπάθεια να φανούν οι πραγματικές ρίζες της δημοκρατίας που έχουμε ξεχάσει ότι μεγαλώνουν μέσα μας.
Το σύνολο των έργων «μυρίζει» αντίσταση. Και αντίσταση, όχι μόνο, προς μια πολιτική ομάδα, προς ένα καθεστώς, μια θρησκεία ή ό,τι άλλο —επίσημο— κυριαρχεί. Οι καλλιτέχνες προσπαθούν να μας θυμίσουν πόσοι κόποι, πόροι και χρόνος διατέθηκε, για να είμαστε, σήμερα, ικανοί να έχουμε την επιλογή να επισκεφθούμε μια έκθεση ζωγραφικής. Προσπαθούν να θυμίσουν στους ευρωπαίους κατοίκους, ότι παρά τα δικαιώματα που σήμερα θεωρούνται δεδομένα, κάποτε προσπαθήσαμε πάρα πολύ, υποτιμηθήκαμε άλλο τόσο και πολεμηθήκαμε όσο τίποτα από ανθρώπους που ζούσανε στην ίδια χώρα ή γύρω μας. Προσπαθούν να μας θυμίσουν πως η «δημοκρατική σημαία» δεν ανέμισε άξαφνα μια μέρα, αλλά χρειάστηκαν υπέρογκοι κόποι για να τη στήσει κάποιος πάνω από την Ευρώπη.
Τέλος, προσπαθούν να μας θυμίσουν πως όλα αυτά δεν τα πέρασε μία Ελλάδα ή μια Ιταλία μόνη της. Τα περάσαμε όλοι μαζί. Το τραύμα είναι συλλογικό, οι εμπειρίες είναι κοινές, οι πόνοι και οι απώλειες είναι μοιρασμένες και δεν πρέπει να τα αφήσουμε να μεταφερθούν στην κοινωνική λήθη, μόνο και μόνο, επειδή σήμερα έχουμε —τουλάχιστον τα βασικά— τα δικαιώματά μας κεκτημένα. Κατά τη γνώμη μου, αυτό είναι το πιο σημαντικό που καταφέρνει η συγκεκριμένη έκθεση: μέσω της συνεργασίας τριών χωρών της Μεσογείου, διαφαίνεται πως όσες «ενδοευρωπαϊκές» διαμάχες κι αν υπάρχουν, δεν παύουμε να είμαστε κάτοικοι της ίδιας ηπείρου και οφείλουμε πάντα να στηρίζουμε η μία την άλλη, αγκαλιάζοντας την ποικιλομορφία που κυριαρχούσε, ανέκαθεν, στην περιοχή.
Σε έναν δεύτερο χρόνο, η επίσκεψη στην εν λόγω έκθεση αποπνέει κάτι περισσότερο από απλό πολιτικό αέρα. Μπορεί τα έργα να δημιουργήθηκαν ως απάντηση στις χρόνιες καταπιέσεις προερχόμενες από πολιτικές διαμάχες, αλλά δεν παύουν να αφορούν την καθολική έννοια της αντίστασης και της χειραφέτησης. Ένας άνθρωπος μόνος του, εσείς ή εγώ ή οι άλλοι, μια ομάδα, εμείς οι γυναίκες ή οι άνδρες ή τα παιδιά, οι μετανάστες ή οι ΛΟΑΤΚΙΑ+, μια ιδιότητά μας, οι γονείς ή οι επαγγελματίες, όλοι μας και ο καθένας ξεχωριστά, έχουμε, έστω μια φορά, πολεμήσει πραγματικά για κάτι. Όλοι μας έχουμε νιώσει την ανάγκη να φωνάξουμε «τέλος» σε κάτι που μας καταπιέζει, έχουμε απαυδήσει με μια κατάσταση, έχουμε νιώσει απεγνωσμένοι και ανελεύθεροι, έχουμε νιώσει ότι κάποιος μας έχει κλέψει το δικαίωμα της επιλογής. Αυτή η έκθεση αυτό ακριβώς βροντοφωνάζει και γι’ αυτό δεν γίνεται να μη την επισκεφθούμε.
Είναι αξιοθαύμαστο —αν με ρωτάτε— πώς γίνεται μία συλλογή έργων να αναφέρεται στο πολιτικό και εκλογικό ρεπερτόριο και, ταυτόχρονα, να μας θυμίζει το πόσο παλέψαμε, για να ξεπεράσουμε κάτι συγκριτικά πιο απλό, όπως ένας χωρισμός ή ένας καβγάς. Αλλά αυτό κάνει η τέχνη —αν με ρωτάτε. Δημιουργεί ανάμεικτα συναισθήματα, τόσο ανακατωμένα που δε διακρίνεται εύκολα, που ξεκινά και που τελειώνει κάποιο. Κοιτάζοντας κάποιο από αυτά τα 140 έργα, θυμόμαστε τον αγώνα της χώρας μας, νιώθουμε υπερήφανοι, και, ίσως, τυχεροί που δε συμμετείχαμε σε αυτόν, αλλά θυμόμαστε και εμάς, τις εμπειρίες μας, την απελευθέρωση από καθετί που νιώθαμε βάρος, την ενηλικίωση μας και την αποδέσμευση από αυτό που μας ανάγκαζε να είμαστε κάτι άλλο πέραν του εαυτού μας.
Αναμφίβολα, αυτή η έκθεση, που θα διαρκέσει μέχρι τις 22 Φεβρουαρίου, αποτελεί προνόμιο για τη χώρα μας και οφείλουμε (ακόμα κι αν δεν το ξέρουμε) ένα τεράστιο «ευχαριστώ» στο Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου που κατάφερε να τη φιλοξενήσει. Βρίσκεται στην καρδιά της Αθήνας, για να χτυπήσει στην καρδιά όλων μας και να μας υπενθυμίσει όχι μόνο που ήμασταν, αλλά, κυρίως, πού ήμασταν συγκριτικά με το πού είμαστε τώρα. Η τέχνη δεν είναι μόνο καλλωπιστική ή εξωραϊστική. Είναι, πρωτίστως, ο δρόμος προς τη γνώση και προς την αντίσταση, ο δρόμος έκφρασης και δημιουργίας. Δεν θα την επισκεφθούμε, αποκλειστικά, επειδή φαίνεται ενδιαφέρουσα ή επειδή έχει διαφημιστεί, αλλά επειδή καταδικάζουμε σιωπηρά και ηχηρά κάθε τι που διατελεί εμπόδιο στην ελευθερία μας και την ελευθερία να είμαστε εμείς.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ: Έκθεση στην Εθνική Πινακοθήκη- Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου, culturenow.gr, διαθέσιμο εδώ
