Της Ελένης Κάζου,
Το αδίκημα της παράλειψης προσφοράς βοήθειας τυποποιείται στο άρθρο 307 του Ποινικού Κώδικα. Σύμφωνα με το άρθρο αυτό «όποιος παραλείπει να σώσει άλλον από κίνδυνο ζωής, αν και μπορεί να το πράξει χωρίς κίνδυνο της δικής του ζωής ή υγείας, τιμωρείται με φυλάκιση έως ένα έτος ή χρηματική ποινή». Η διάταξη αυτή είναι ευρέως γνωστή ως η «ποινική διάταξη της αγάπης προς τον πλησίον». Ανήκει στην κατηγορία εγκλημάτων ειδικής διακινδύνευσης της ζωής. Ο κίνδυνος ζωής δηλαδή δεν αρκεί να είναι αφηρημένος και πιθανολογούμενος, αλλά πρέπει να αποδεικνύεται ότι είναι υπαρκτός και συγκεκριμένος.
Αρχικά, δράστης του εγκλήματος μπορεί να είναι ο οποιοσδήποτε και για αυτόν τον λόγο η παράλειψη προσφοράς βοήθειας του 307 ΠΚ αποτελεί κοινό έγκλημα. Αρκεί το άτομο να είναι παρόν στον τόπο του κινδύνου ώστε να έχει την υποχρέωση να παράσχει τη βοήθεια του. Κάποιος ο οποίος απλά πληροφορήθηκε τον κίνδυνο από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης δεν βαρύνεται από την υποχρέωση παροχής βοήθειας.
Σε ό,τι αφορά την πλήρωση της αντικειμενικής υπόστασης είναι αναγκαίο αρχικά να βρίσκεται ένα άτομο σε κίνδυνο ζωής. Ως κίνδυνος ζωής ονομάζεται η διαδικασία εκείνη η οποία κατά την εξέλιξη της οδηγεί αναπόδραστα στη βλάβη του έννομου αγαθού της ζωής. Η βλάβη αυτή αποφεύγεται μόνο με την ανακοπή της εξέλιξης του κινδύνου.
Η προέλευση του κινδύνου μπορεί να πηγάζει ακόμη κι από τον ίδιο τον παθόντα (παραδείγματος χάρη λόγω ιδίας μέθης) ή να οφείλεται σε οποιαδήποτε αιτία (παραδείγματος χάρη σεισμός, ατύχημα, ενέργεια τρίτου). Αδιάφορο για το τελικό άδικο είναι το αν το άτομο βρίσκεται σε θέση να βοηθήσει τον εαυτό του ή όχι και το αν ζήτησε το ίδιο την παροχή βοήθειας. Η «αβοήθητη θέση» του παθόντος αποτελεί στοιχείο της αντικειμενικής υπόστασης του αδικήματος της έκθεσης του 306 ΠΚ.
Παράλληλα, για τη στοιχειοθέτηση του τελικού άδικου απαιτείται η «παράλειψη σωτηρίας άλλου από κίνδυνο ζωής». Το αδίκημα του 307 ΠΚ κατατάσσεται στην κατηγορία των εγκλημάτων γνήσιας παράλειψης και για αυτόν τον λόγο δεν απαιτείται παραπομπή στις προϋποθέσεις για την παράλειψη του άρθρου 15 ΠΚ. Η υποχρέωση παροχής βοήθειας που καθιερώνεται εκ του αντιθέτου στο άρθρο 307 στοχεύει στην αποτροπή της βλάβης του έννομου αγαθού ζωής εν στενή έννοια.
Ο δράστης αναμένεται να πράξει με τρόπο τέτοιον ο οποίος θα σώσει τον παθόντα. Αν δεν είναι εφικτή αυτή η πράξη τότε εξαρχής δεν στοιχειοθετείται αντικειμενική υπόσταση. Αν ωστόσο τελικά δεν αποτραπεί η βλάβη του έννομου αγαθού της ζωής παρά την παροχή βοήθειας εκ μέρους του υπόχρεου, τότε δεν καθιερώνεται ευθύνη του σύμφωνα με το 307 ΠΚ. Αρκεί βέβαια η βοήθεια που παρείχε ο υπόχρεος να ήταν η πρόσφορη και η ενδεδειγμένη για την ανακοπή του κινδύνου. Διαφορετικά αν ο υπόχρεος πράξει ανεπαρκώς προβαίνει σε παράλειψη προσφοράς βοήθειας.
Επιπλέον, βασικό στοιχείο της αντικειμενικής υπόστασης αποτελεί η παροχή βοήθειας εκ μέρους του υπόχρεου «χωρίς κίνδυνο της δικής του ζωής ή βοήθειας». Για τον προσδιορισμό του κινδύνου εκτιμάται το είδος και η έκταση της οφειλόμενης παρέμβασης. Σε περίπτωση που ο υπόχρεος θέτει σε σοβαρό κίνδυνο τη δική του ζωή ή υγεία αν επιχειρήσει να σώσει τον παθόντα, τότε δεν στοιχειοθετείται η παράλειψη προσφερόμενης βοήθειας του 307 ΠΚ.
Σε ότι αφορά την πλήρωση της υποκειμενικής υπόστασης απαιτείται δόλος (άρθρο 26 ΠΚ) οποιουδήποτε βαθμού. Ο δράστης οφείλει να έχει γνώση του κινδύνου ζωής στον οποίον βρίσκεται ένα άτομο και της δυνατότητας εκ μέρους του να το βοηθήσει να σωθεί χωρίς να θέσει σε κίνδυνο τη δική του ζωή ή υγεία. Παράλληλα, το άτομο οφείλει να γνωρίζει ότι η αδράνεια του αυτή συνεπάγεται παράλειψη η οποία οδηγεί στην αναπόφευκτη εξέλιξη του κινδύνου προς τη βλάβη του έννομου αγαθού της ζωής του παθόντα. Πρέπει επίσης να επιδιώκει ή να αποδέχεται το αποτέλεσμα αυτό.
Σε περίπτωση που ο δράστης προσφέρει τη βοήθεια του προς τον παθόντα έχοντας την πεποίθηση πως ότι αυτή είναι η πρόσφορη και ενδεδειγμένη για την ανακοπή του κινδύνου, ενώ στην πραγματικότητα δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο τότε υπάρχει πλάνη ως προς στοιχείο της αντικειμενικής υπόστασης. Η πλάνη αυτή είναι πραγματική και σύμφωνα με το άρθρο 30 παρ.1 ΠΚ αποκλείει τον τελικό καταλογισμό. Αντίστοιχος αποκλεισμός του καταλογισμού υπάρχει και όταν ο δράστης πλανάται ως προς την ύπαρξη του κινδύνου.
Τέλος, σε ότι αφορά το ζήτημα της απόπειρας, αυτή είναι νοητή από τη στιγμή που έχει ξεκινήσει να υπάρχει κίνδυνος ζωής και ο δράστης παραλείπει να ενεργήσει προς στη σωτηρία του παθόντα γεγονός που οδηγεί στην εξέλιξη του κινδύνου. Αν ωστόσο κατά την γέννηση του κινδύνου αυτός μειωθεί σημαντικά χάρη στην παρέμβαση τρίτων παρευρισκόμενων ατόμων τότε δεν θεμελιώνεται καν αρχικό άδικο καθώς δεν υπάρχει παράλειψη.
Αν ο δράστης της παράλειψης προσφοράς βοήθειας αποφασίσει πως τελικά θέλει να συνδράμει στη σωτηρία του παθόντα, τότε η βοήθεια του αυτή θα κριθεί ως υπαναχώρηση από μη πεπερασμένη απόπειρα βάσει του άρθρου 44 παρ.1 ΠΚ. Αρκεί φυσικά κατά τον χρόνο που θα προσφέρει τελικά τη βοήθεια του να υπάρχει ακόμα δυνατότητα να αποτρέψει τον κίνδυνο με τον ίδιο τρόπο που ήταν εφικτό κατά την στιγμή έναρξης της υποχρέωσης εκ μέρους του να βοηθήσει. Διαφορετικά, αν δεν μπορεί πλέον να αποτραπεί ο κίνδυνος με τα ίδια πρόσφορα μέσα, υπάρχει ολοκληρωμένο έγκλημα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Ελισάβετ Συμεωνίδου-Καστανίδου, Εγκλήματα κατά προσωπικών αγαθών, 5η έκδοση, Νομική Βιβλιοθήκη, 2023.
