Της Ευτυχίας Αντωνοπούλου,
Στην Άνδρο, δίπλα στα αρχοντικά της πανέμορφης χώρας σε απόσταση αναπνοής από τη θάλασσα αξίζει κανείς να επισκεφτεί τη νέα πτέρυγα του μουσείου σύγχρονης τέχνης Γουλανδρή και την περιοδική έκθεση φωτογραφίας της σπουδαίας φωτογράφου Martine Franck που φιλοξενείται. Μία έκθεση, ωδή στον άνθρωπο, που θα διαρκέσει μέχρι τις 27 Οκτωβρίου με τίτλο «Κοιτάζοντας τους άλλους» και διενεργείται παράλληλα με την έκθεση του έργου του συζύγου της Henri Cartier-Besson στην Αθήνα. Δίνει την ευκαιρία στον ξένοιαστο επισκέπτη να γνωρίσει το πολύπλευρο έργο της φωτογράφου και να απορροφηθεί από την κάθε φωτογραφία, που συνοδευόμενη από την αντίστοιχη περιγραφή μάς μεταφέρει στο ακριβές ιστορικό πλαίσιο λήψης της.
Η έκθεση παρουσιάζει τις ασπρόμαυρες φωτογραφίες χωρισμένες σε θεματικές ενότητες που χαρακτηρίζουν το έργο και την καλλιτέχνιδα. Από τοπογραφικές σκέψεις και χώρους αναπαράστασης σε φεμινιστικούς αγώνες και πολιτικά θέματα και από εκεί σε επαγγέλματα και ηλικίες της ζωής, η Martine Franck φανερώνεται κοινωνικά και πολιτικά κινητοποιημένη αλλά, ταυτόχρονα, με μια δημιουργική και ευαίσθητη ματιά.
Με αφορμή μία φιλία και ένα ταξίδι στην Ασία, το 1963 αρχίζει η ενασχόλησή της με τη φωτογραφία η οποία γίνεται πιο συστηματική, όταν το 1964 αναλαμβάνει να ακολουθήσει τη δραστηριότητα του Θεάτρου του Ήλιου και έρχεται σε επαφή με τη θεατρική φωτογραφία την οποία δεν άφησε έως και το τέλος της ζωής της. Ανακαλύπτει μέσω αυτής τη δύναμη της τρισδιάστατης οργάνωσης του οπτικού πεδίου και την ιδιαίτερη σημασία της αρμονικής διάταξης των μορφών στο κάδρο. Όταν πια συναντά τον σύζυγό της το 1966, Henri Cartier-Besson, η φωτογραφία γίνεται για εκείνη επάγγελμα.
Η ανθρωποκεντρική ματιά της φωτογράφου χαρακτηρίζει το μεγαλύτερο μέρος του έργου της, καθώς για εκείνη, όπως λέει, το να φωτογραφίζει ήταν ένας τρόπος να συμμετέχει, να είναι με τους άλλους. Δεν φωτογραφίζει τον κόσμο ως απλή παρατηρήτρια αλλά ως μέρος αυτού. Φωτογραφίζει τον άνθρωπο εν ώρα εργασίας. Σε κάθε στάδιο της ζωής του, από τα παιδικά του χρόνια ως τα γηρατειά. Τον φωτογραφίζει επί σκηνής. Σε διαδηλώσεις και πορείες. Ακόμα και σε στιγμές απόλαυσης της τέχνης, μπροστά σε πίνακες ζωγραφικής, μέσα σε μουσεία. Φωτίζει, έτσι, την ανθρώπινη αξία και με τις λήψεις της γίνεται μάρτυρας των πτυχών του ανθρώπου, αυτών που θα έλεγε κανείς αρμόζει να φωτογραφηθούν.
Σε ερώτηση που της γίνεται για το τι αγαπάει περισσότερο στον άνθρωπο απαντάει «το πάθος για αυτό που κάνει». Ερμηνεύοντας την απάντησή της αυτή εξηγείται η επιθυμία της να φωτογραφίζει τον επαγγελματικό κόσμο και τον άνθρωπο μέσα σε αυτόν. Γι’ αυτό, άλλωστε, στα πολλά πορτραίτα της επιλέγει να τοποθετεί το μοντέλο της στο στοιχείο του, προσπαθώντας συγχρόνως να συλλάβει την ιδανική έκφραση που ταιριάζει στον χαρακτήρα και την ιδιότητα του καθενός.
Ενώ η ίδια δηλώνει ότι η πολιτική δεν την ενδιαφέρει, είναι έκδηλη η επιθυμία της να απαθανατίσει τα πολιτικά δρώμενα. Δηλώνει, τελικά, παρούσα στις εξελίξεις μέσα από τις φωτογραφίες της. Ούσα στη Γαλλία τον Μάιο του 1968 αισθάνεται την ηθική υποχρέωση να γίνει μάρτυρας των γεγονότων με τον φακό της. Βγαίνει στον δρόμο και γίνεται ένα με το πλήθος και τους διαδηλωτές. Μας δωρίζει εικόνες που αποτυπώνουν με μεγάλη ακρίβεια τον επαναστατικό αναβρασμό. Παθιασμένοι επαναστάτες κάθε ηλικίας, κάθε κοινωνικής προελεύσεως, κάθε φυλετικής μειονότητας, εργαζόμενοι με έντονο το περί δικαίου αίσθημα. Εξάλλου, ο Μάης αυτός δεν χαρακτηριζόταν από συγκεκριμένου υπόβαθρου επαναστάτες, αλλά ανθρώπους που μάχονταν ο καθένας ξεχωριστά αλλά και όλοι μαζί για μία κοινωνία πιο δίκαιη («όχι ελεημοσύνη αλλά δικαιοσύνη» σύνθημα σε πανό από φωτογραφία της Martine Franck). Στιγμιότυπα από αυτές τις εξελίξεις αποκαλύπτουν την ανάγκη της να συμβάλλει και εκείνη με τον τρόπο της στον κοινωνικό αγώνα, να υποστηρίξει τις θέσεις και να διαδώσει τα αιτήματα των διαδηλωτών.
Αξίζει στο σημείο αυτό να αναφερθεί και η σπουδαία συνεισφορά της στον φεμινιστικό αγώνα. Φωτογραφίζοντας εμβληματικές μορφές του φεμινισμού όπως την ιδρύτρια της Διεθνούς Επιτροπής για τα Δικαιώματα των Γυναικών (CIDF) Simone de Beauvoir και αναλαμβάνοντας ρεπορτάζ αφιερωμένα στις γυναίκες και τα δικαιώματά τους, αναδεικνύει τη δύναμη τους και προσπαθεί να ευαισθητοποιήσει και να συμπαρασύρει στον αγώνα αυτό όλο και περισσότερο κόσμο.
Πέραν, όμως, από την ακτιβιστική δράση εκείνης και του φακού της, η Martine Franck έχει να προσφέρει αισθητική ικανοποίηση και εικόνες με μεγάλο συγκινησιακό φορτίο. Κοιτώντας αυτές, προσωπικά βρέθηκα να αναρωτιέμαι για τη στιγμή της λήψης και να αναζητώ τα χρονικά όρια της «αποφασιστικής στιγμής», της στιγμής εκείνης που αιχμαλωτίστηκε τελικά για πάντα στο κάδρο. Η ύπαρξη του ανθρώπινου ακόμα και στις φωτογραφίες τοπίων δίνει ζωή στη στιγμή, διευκολύνει τον παρατηρητή να μπει στη θέση του αναπαριστάμενου και να φανταστεί τον περίγυρο που η φωτογράφος του χάρισε.
Δίχως δεύτερη σκέψη επιβεβαιώνω πως κοιτώντας τις φωτογραφίες της Martine Franck ένιωσα τη νοσταλγία της ανάμνησης, τη μαγεία δηλαδή της τέχνης της φωτογραφίας. Παράλληλα όμως, προβληματίστηκα για διάφορα κοινωνικά ζητήματα και έμαθα για αυτά με τρόπο αβίαστο και ευχάριστο. Σε μία έκθεση που θα ομολογήσω πως μπήκα τυχαία, βγήκα κερδισμένη και αναζωογονημένη έχοντας ανακαλύψει την ιδιαίτερη φωτογραφική ματιά μίας δραστηριοποιημένης και ενδιαφέρουσας προσωπικότητας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Έκθεση φωτογραφίας Martine Franck «Κοιτάζοντας τους άλλους», Μουσείο σύγχρονης τέχνης, Άνδρος
- Martine Franck, goulandris.gr, διαθέσιμο εδώ
